Διαδίκτυο, Εκπαίδευση και Εκπαιδευτικοί

Της Μελπομένης Ι. Τσιτουρίδου

Επικ. Καθηγήτριας στο Τ.Ε.Π.Α. και Εκπ/σης του Α. Π. Θ.

Με το διαδίκτυο, ένα νέο κύμα τεχνολογιών κάνει την εμφάνισή του στην εκπαίδευση παρουσιάζοντας ένα προφίλ διαφορετικό και πιο δυναμικό από εκείνο των προηγούμενων μέσων.

Το διαδίκτυο αποτελεί ένα μη γραμμικό περιβάλλον (Farmer, 1995), το οποίο χαρακτηρίζεται από τα δυναμικά οφέλη της τεχνολογίας των πολυμέσων: τη δυνατότητα σύνδεσης, την αποτελεσματικότητα, τη διαδραστικότητα και την ευελιξία (Liu, Ayersman and Reed, 1995). Mε την έννοια αυτή, το διαδίκτυο και η ενσωμάτωσή του στο αναλυτικό πρόγραμμα μπορούν να παίξουν έναν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της έννοιας της παγκόσμιας σχολικής τάξης (Takacs, Reed, Wells and Dombrovsky, 1999).

Το νέο όμως αυτό μέσο εμφανίζεται σε μια περίοδο όπου ακόμα δεν έχουν ξεκαθαρίσει τα σύνθετα ζητήματα και προβλήματα που έχουν προκύψει από τη χρήση των προγενέστερων τεχνολογιών στην εκπαίδευση. Τα προβλήματα αυτά, που συνδέονται και με τη χρήση του διαδικτύου, χαρακτηρίζουν ακόμη και εκπαιδευτικά συστήματα τα οποία έχουν ευρεία εμπειρία από την ενσωμάτωση της εκπαιδευτικής τεχνολογίας.

Στην εργασία αυτή παρουσιάζονται ζητήματα που αφορούν το ρόλο και την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών απέναντι στην προοπτική της χρήσης του διαδικτύου στο ελληνικό σχολείο.

Α. Η δυναμική του διαδικτύου στην εκπαίδευση

Το διαδίκτυο αποτελεί πλέον ένα μείζον φαινόμενο το οποίο έχει επιπτώσεις στο πώς οι άνθρωποι δρουν και αλληλεπιδρούν στο κοινωνικό και εργασιακό τους χώρο (Gullickson, 2000). Οι ρυθμοί ανάπτυξής του είναι ιλιγγιώδεις καθώς οι συνδέσεις στο διαδίκτυο υπερδιπλασιάζονται κάθε χρόνο ( Charp, 1998).

Ο ένας στους τέσσερις χρήστες του διαδικτύου είναι μαθητής ή εκπαιδευτικός ο οποίος εκτός των άλλων αναζητεί ιδέες για το αναλυτικό πρόγραμμα, εργαλεία έρευνας, βιβλιογραφία και ευκαιρίες επαγγελματικής ανάπτυξης (Charp, 1998).

Αν δεχθούμε την υπόθεση ότι η πραγματική υπόσχεση της τεχνολογίας στην εκπαίδευση βασίζεται στην δυναμική της να διευκολύνει θεμελιώδεις και ποιοτικές αλλαγές στη φύση της μάθησης και της διδασκαλίας, τότε η χρήση του διαδικτύου ανοίγει μια νέα σειρά ευκαιριών μάθησης για την εκπαίδευση.

Προσφέρει τη δυνατότητα να εφαρμοσθούν συγχρονικές και ασύγχρονες μορφές αλληλεπίδρασης στη διδασκαλία (Passerini and Granger, 2000), να καταργηθούν τα φυσικά όρια της τάξης και να επεκταθούν οι εμπειρίες των παιδιών (Wilson, 1995). Τα οφέλη που αναφέρονται απ’ τη χρήση του διαδικτύου στη τάξη συμπεριλαμβάνουν την ανάπτυξη της περιέργειας και των αναλυτικών δεξιοτήτων των παιδιών (Braun, Femlund, and White, 1998), καθώς και την επέκταση των εμπειριών τους μέσω των τεχνολογιών της εικόνας (White, 1997).

Η έννοια της δικτύωσης αποτελεί ένα από τα ζητήματα κλειδιά για την ανάπτυξη των σχολείων. Η δικτύωση όμως ξεφεύγει από τα στενά όρια της τεχνικής υποδομής (φυσική δικτύωση) και αναδύονται νέες μορφές όπως αυτή της κοινωνικής και κυρίως της παιδαγωγικής δικτύωσης.

Η παιδαγωγική δικτύωση αποτελεί ένα ενεργό περιβάλλον μάθησης και όχι απλώς μια πηγή πληροφοριών. Η έννοια της παιδαγωγικής δικτύωσης προκύπτει όταν η αλληλεπίδραση μέσω της κοινωνικής δικτύωσης έχει δημιουργήσει κίνητρα για συνεργασία, και προϋποθέτει την διατύπωση ευκρινών στόχων μάθησης (Nummi, Ristola, Ronka and Sariola 2000). Με τον τρόπο αυτό, το διαδίκτυο μπορεί να αποτελέσει ένα δημιουργικό περιβάλλον για συνεργατική μάθηση και πράξη (Semenov, 2000).

Β. Η αξιοποίηση του διαδικτύου στην εκπαίδευση.

Αποτελεί κυρίαρχη άποψη ότι η τεχνολογία μπορεί να μετασχηματίσει τη μάθηση και τη διδασκαλία σε ένα πολύ ευρύ φάσμα αντικειμένων (Crook 1994). Ωστόσο, τα δυναμικά οφέλη για τη μάθηση και τη διδασκαλία δεν έχουν ακόμη πραγματοποιηθεί ευρέως και σε σημαντικό βαθμό.

Το ερώτημα που τίθεται – παρόμοιο μ’ αυτό της γενικότερης εφαρμογής των Ν. Τ. στην εκπαίδευση – είναι πώς το διαδίκτυο μπορεί να διαφοροποιήσει την εκπαιδευτική διαδικασία. Οι απαντήσεις όμως δεν είναι ούτε προφανείς ούτε πάντοτε επαρκώς τεκμηριωμένες

Η ενσωμάτωση του διαδικτύου στην τάξη όταν δεν έχει το κατάλληλο θεωρητικό υπόβαθρο περιορίζεται σε χαμηλής κλίμακας συλλογή πληροφοριών (Vanfossen, 2001), και έτσι αξιοποιείται στην ουσία μόνο το πιο χαμηλό επίπεδο δικτύωσης, η φυσική δικτύωση. Ανάμεσα στους συνήθεις τρόπους χρήσης του διαδικτύου στο χώρο της εκπαίδευσης στις Η.Π.Α. (διεξαγωγή έρευνας, πρόσβαση σε υλικά σχετικά με το αναλυτικό πρόγραμμα και σχεδιασμός του μαθήματος), (Reading Today, 1998), δε συμπεριλαμβάνεται η ενσωμάτωσή του στην εκπαιδευτική διαδικασία. Επίσης, εφαρμογές του διαδικτύου στην εκπαίδευση πολλές φορές εξαντλούνται σε μια γενική περιγραφή των δυνατοτήτων του, χωρίς ιδιαίτερη εξειδίκευση.

Η εμπειρία από τη χρήση του διαδικτύου στην εκπαίδευση τείνει να επιβεβαιώσει το αδιέξοδο των τεχνολογικών θεωριών της εκπαίδευσης, στοιχείο που προέκυψε και από την προηγούμενη χρήση των νέων τεχνολογιών (Bertrand, 1992). Προσεγγίσεις της εποικοδομιστικής θεωρίας της μάθησης έχουν απλουστευθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε η μαθησιακή αποτελεσματικότητα έχει χάσει το νόημά της. Η εκπαίδευση υιοθετεί μια κατεύθυνση η οποία περιθωριοποιεί τα δυναμικά οφέλη που προσφέρουν οι τεχνολογίες της μάθησης (Spector, 2001).

Μια πρώτη διερεύνηση της ελλιπούς αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών αναδεικνύει ότι ο διδακτικός σχεδιασμός αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις και ότι τα θεμελιώδη προβλήματα δεν παύουν να σχετίζονται με το σύνθετο ζήτημα της μάθησης. Επιπλέον δεν έχει ακόμα γίνει εφικτό, οι εξελίξεις στον τομέα της θεωρίας της μάθησης και της εκπαιδευτικής τεχνολογίας να μετασχηματισθούν σε ουσιαστική πρακτική (Spector and Anderson, 2001).

Γ. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) δεν είναι μόνο ο κορμός της κοινωνίας της πληροφορίας, αλλά και ένα σημαντικό καταλυτικού χαρακτήρα εργαλείο για την εισαγωγή εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων (Pelgrum, 2001). Αν δεχθούμε την υπόθεση ότι οι εκπαιδευτικοί είναι οι κύριοι φορείς της εκπαιδευτικής καινοτομίας τότε αυτοί είναι εκείνοι που θα καθορίσουν την υιοθέτηση, την ενσωμάτωση και την αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στο σχολείο.

Το ερώτημα που τίθεται στην περίπτωση αυτή είναι το τι θα αλλάξει στο ρόλο του εκπαιδευτικού.

Ο εκπαιδευτικός είτε στην τάξη είτε στον κυβερνοχώρο έχει ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο ρόλο. Υποστηρίζει και διευκολύνει το μαθητή να κρίνει την ποιότητα και την αξία των νέων πηγών μάθησης και σταδιακά να δομήσει τη νέα γνώση (Selinger, 2001).

Οι εκπαιδευτικοί αποτελούν σημαντικό παράγοντα στη διαμόρφωση του μαθησιακού περιβάλλοντος των μαθητών. Οι ΤΠΕ συχνά συνδέονται τόσο με αλλαγές στη δραστηριότητα της μάθησης όσο και με αλλαγές των μαθησιακών στόχων των μαθητών, στοιχείο που έχει αναπόφευκτα επίδραση στο νέο ρόλο του δασκάλου (Watson, and Downes, 2000).

Αν οι ΤΠΕ πρόκειται να ενσωματωθούν στην τάξη οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να έχουν πρόσβαση στην τεχνολογία ώστε να αναπτύξουν δικές τους δεξιότητες, να ανακαλύψουν πώς οι Η/Υ μπορούν να βοηθήσουν τη δική τους μάθηση, όπως και την επαγγελματική τους ανάπτυξη (Selinger, 2001).

Όμως οι νέες στρατηγικές διδασκαλίας που υποστηρίζουν οι ΤΠΕ δεν είναι αυταπόδεικτες και έτσι οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται την ευκαιρία να αναπτύξουν νέες δεξιότητες.

Το πλαίσιο της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών συμπεριλαμβάνει τρία είδη ικανοτήτων που αφορούν δεξιότητες τεχνολογικής, παιδαγωγικής και επικοινωνιακής φύσεως (Klein and Godinet, 2000).

Iδιαίτερη σημασία αποκτούν οι επικοινωνιακές δεξιότητες καθώς το νέο περιβάλλον μάθησης είναι εν μέρει αποτέλεσμα του πώς οι εκπαιδευτικοί αντιλαμβάνονται την επικοινωνία και τη σχέση της με τον ανθρώπινο παράγοντα. Η αποτελεσματική χρήση της δικτύωσης προϋποθέτει γνώση περιεχομένου αλλά και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας (Semenov, 2000).

Δ. Καταληκτικές παρατηρήσεις

Η ενσωμάτωση των ΤΠΕ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μπορεί να βοηθήσει στο να ξεπεραστούν υλικά και τεχνικά εμπόδια στη διδασκαλία και τη μάθηση. Δεν είναι όμως καθόλου προφανές σε ευρεία κλίμακα ότι οι ΤΠΕ, τα δίκτυα, και τα υπερμέσα, από μόνα τους είναι ικανά εργαλεία που προσδίδουν αξία στην εκπαιδευτική διαδικασία ή στην ποιότητα της εκπαίδευσης και στα αποτελέσματά της (Klein, & Godinet, 2000). Οι Ν.Τ. και το διαδίκτυο δεν αποτελούν από μόνα τους ένα παιδαγωγικό μέσο. Είναι η χρήση τους που τους προσδίδει μια τέτοια προοπτική.

Σε κάθε περίπτωση η σχέση ανάμεσα στην εκπαίδευση, τις Νέες Τεχνολογίες και την αλλαγή είναι ιδιαίτερα σύνθετη.

Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών αναδεικνύεται και πάλι καθοριστικός παράγοντας για την αξιοποίηση της δυναμικής της δικτύωσης. Η επιμόρφωση των εν ενεργεία και των μελλοντικών εκπαιδευτικών, σχετικά με την ενσωμάτωση του νέου μέσου στο ελληνικό σχολείο, οφείλει να έχει έναν σαφή παιδαγωγικό προσανατολισμό, αποφεύγοντας τις αδυναμίες των προγραμμάτων επιμόρφωσης γενικού χαρακτήρα στους Η/Υ. Ο προσανατολισμός αυτός θα δώσει τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να αντιληφθούν το νέο τους ρόλο με τρόπο ώστε να έχουν μια πιο ενεργή συμμετοχή στο νέο εκπαιδευτικό περιβάλλον και να μην περιορισθεί ο ρόλος τους στο ρόλο του «ενδιάμεσου».

Τελος αξίζει να σημειωθεί ότι η τεχνολογία αλλάζει με πιο γοργούς ρυθμούς απ’ ότι η ικανότητά μας να την αξιολογούμε (Kamil, and Lane, 1998). Η παραδοσιακή έρευνα μοιάζει να ανταποκρίνεται όλο και λιγότερο στον καθορισμό της κατανόησης των νέων τεχνολογιών. Υπάρχει λοιπόν μια ανάγκη για θεμελιακή αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο η έρευνα συλλέγει δεδομένα για την καινοτομία. Σε κάθε περίπτωση, εφόσον ο εκπαιδευτικός είναι αυτός που αποφασίζει αν ο στόχος του επιτεύχθηκε, θα είναι ο ίδιος αυτός που θα καθορίζει και την πιο αποτελεσματική διδακτική στρατηγική για τη μάθηση (Leu, Karchmer and Leu, 1999).

Βιβλιογραφία

Bertrand Y. (1992) Theories Contemporaines de l’Education. Ottava: Editions Agence d’Arc.

Braun, J., Femlund, P. and White, C. (1998) Technology tools in the social studies classroom. Wilsonville: Franklin, Beedle and Ass..

Charp, S. (1998) Preparing the 21^st Century Teacher. T H E Journal, 26(2), 6.

Crook, C. (1996) Computers and the Collaborative Experience of Learning. London: International Library of Psychology.

Farmer, L. S. (1995) Multimedia: Multi-learning tool. Technology Connection, 2(3), 30-31.

Gullickson, P. (2000) The promise and challenge of a connected world. T H E Journal, 27 (8), 50-53.

Kamil, M. L. and Lane, D. M. (1998) Researching the relationship between technology and literacy: An agenda for the 21th century. In D. Reinking, M. McKenna, L. D. Labbo, and R. Kieffer (eds.), Handbook of literacy and technology: Transformation in a post-typographic world. Mahwah, Nj: Lawrence Erlbaum Assoc.

Klein, A. and Godinet, H. (2000) The teacher as a mediator in a networked society. In D. Watson, & T. Downes (eds) Communications and Networking in Education: Learning in a Networked Society. Boston: Kluwer Academic Publ.

Leu, Jr., D. J., Karchmer, R. A. and Leu, D. D. (1999) The Miss Rumphius Effect: Envisionments for literacy and learning that transform the Internet. Reading Teacher, 52(6), 636-642.

Liu, M., Ayersman, D. J. and Reed, W. M. (1995) Perceptions of a hypermedia environment. Computers in Human Behavior, 11, (3/4), 411-428.

Nummi, T, Ristola, R., Ronka, A and Sariola J. (2000) Approaching pedagogical networking through teacher education. In D. Watson, & T. Downes (eds) Communications and Networking in Education: Learning in a Networked Society. Boston: Kluwer Academic Publ..

Passerini, K., & Granger, M. J. (2000) A developmental model for distance learning using the Internet. Computers & Education, 34(1), 1-15.

Pelgrum, W. J. (2001) Obstacles to the integration of ICT in Education: results from a worldwide educational assessment. Computers & Education, 37, 163-178.

Reading Today, (1998). Teachers and Internet use. Reading Today, 15 (5), 11.

Selinger, M. (2001) The role of the teacher: teacherless classrooms? In M. Leask (ed) Issues in Teaching using ICT. London: Routledge/Falmer.

Semenov, A. L. (2000) Technology in transforming education: The Opening keynote address. In D. Watson, & T. Downes (eds) Communications and Networking in Education: Learning in a Networked Society. Boston: Kluwer Academic Publ.

Spector, J. M. (2001) An Overview of Progress and Problems in Educational Technology. Interactive Educational Multimedia, 3, 27-37.

Spector, J. M. and Anderson, T. M. (Eds.) (2000) Integrated and holistic perspectives on learning and instruction: Understanding complexity. Dordrecht: Kluwer Academic Publ.

Takacs, J., Reed, W. M., Wells, J. G. and Dombrovsky, L. A. (1999) The Effects Online Multimedia Project Development, Learning Style, and Prior Computer Experience on Teachers’ Attitudes Toward the Internet and Hypermedia. Journal of Research on Computing in Education, 31(4), 341-356.

Vanfossen, P. J. (2001) Degree of INTERNET/WWW use and barriers to use among secondary social studies teachers. International Journal of Instructional Media, 28(1), 57-75.

Watson, D. M. and Downes, T. (2000) Communications in an era of networks. In D. Watson, & T. Downes (eds) Communications and Networking in Education: Learning in a Networked Society. Boston: Kluwer Academic Publ.

White, C. (1997) Technology and social studies: An introduction. Social Education, 61(3), 147-49.

Wilson, J. (1995) Social studies online resources. Social Studies and the Young Learner, 7, 24-26.

Abstract

Networking has become a key concept in the evolution of school practices. The use of Internet provides a broad field of new challenges in terms of learning and teaching. Yet, the Internet cannot be an educational tool in itself; it is its proper utilization that encourages such pedagogical perspectives. Teachers’ training poses once more as a decisive factor in the exploitation of the full networking potential.