Έρευνα δράση: μια πορεία –πρόκληση μάθησης για

το δάσκαλο και τους μαθητές του.

Πρακτικά προβλήματα και ηθικά διλήμματα.

Η ελληνική πραγματικότητα.

Των:

Ηρακλή Αγγελόπουλου

Παναγιώτη Καραγιάννη

Επαμεινώνδα Φωκά

Εισαγωγή

Στην παραδοσιακή οπτική, ο ερευνητής γνωρίζει την κοινωνική πραγματικότητα μέσα από διαδικασίες και μεθόδους των φυσικών επιστημών, εξετάζοντας τα δεδομένα του σε σχέση με προκαθορισμένες υποθέσεις, τις οποίες προσπαθεί να επαληθεύσει ή να απορρίψει. Αντίθετα, στο πλαίσιο των νεότερων προσεγγίσεων, η γνώση κατασκευάζεται ως αποτέλεσμα δυναμικής αλληλεπίδρασης και διαλεκτικής ανάμεσα στον ερευνητή και το συγκεκριμένο περιβάλλον στο οποίο διενεργείται η έρευνα.(Greene,1992: 39-45)

Η Έρευνα Δράση αποτελεί την επιστημολογική άποψη της σύγχρονης διδακτικής έρευνας. Στην ερευνητική διαδικασία εντάσσονται και συμμετέχουν ενεργά τόσο ο ερευνητής όσο και οι «θιγόμενοι» με στόχο την εξουδετέρωση της διάκρισης «υποκειμένου» και «αντικειμένου» έρευνας, θεωρίας και πράξης. (Klafki,1973: 478-516)

Στο χώρο της παιδείας η Έρευνα Δράση ενδιαφέρεται για τη βελτίωση της εκπ/κής πρακτικής, ώστε να συμβάλλει στην αντιμετώπιση προβληματικών καταστάσεων και ταυτόχρονα να εισηγηθεί νέες μορφές δράσης

Ερεύνα δράση : μια πορεία μάθησης μέσα από συνεχή επανατροφοδότηση και προβληματισμό

Η Έρευνα Δράση στοχεύει στην προσωπική ολοκλήρωση του εκπ/κού καθώς και στην ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών. (Ebbutt,1985). Συγκεκριμένα μέσα από μια αναστοχαστική δραστηριότητα ο εκπ/κός μετασχηματίζει στάσεις και υιοθετεί νέες σχολικές πρακτικές στην κατεύθυνση δημιουργίας μαθητών με κριτική σκέψη. (Hopkins, 1997).

Η διαδικασία αυτή στην απλούστερη μορφή της περιλαμβάνει τα παρακάτω στάδια :

Δράση Αυτοκριτική

Δράση Αναστοχασμός Σχεδιασμός Δράση

Εφαρμόζοντας την έρευνα δράση στη σχολική τάξη

H όλη διαδικασία αρχίζει από κάποιο πρόβλημα ή από μια γενική ιδέα η οποία είναι δυνατόν να πηγάζει από μια εσωτερική ανάγκη, από μια ενδο-υποκειμενική διαλεκτική του εκπ/κού (Sanford, 1983).

Πυλώνας της όλης διαδικασίας αποτελεί ο σχεδιασμός ο οποίος οφείλει να είναι σύμφωνος με τις υπάρχουσες μεθόδους έρευνας και να βασίζεται στα κατάλληλα ερευνητικά εργαλεία

Κατά το στάδιο της υλοποίησης ο εκπ/κός εξετάζει και οργανώνει τις πληροφορίες που συλλέγονται δημιουργώντας δεδομένα για μάθηση. Παράλληλα επιχειρείται αξιολόγηση των δεδομένων η οποία θα βοηθήσει στην ενδεχόμενη αναθεώρηση του όλου προγράμματος σύμφωνα με τις καινούριες πληροφορίες.

Τελευταίο στάδιο είναι η διαδικασία επικύρωσης της Έρευνας Δράσης το οποίο επέρχεται με τη δημοσιοποίηση/κοινοποίηση ιδεών, ερμηνειών και συμπερασμάτων του ερευνητή στην εκπ/κή κοινότητα.

Καταλήγοντας το σημείο που θεωρείται ίδιον χαρακτηριστικό της Έρευνας Δράσης είναι, ότι κάποια από τα συμπεράσματα που αναδύονται από την ανάλυση των συλλεχθέντων πληροφοριών υιοθετούνται από το δάσκαλο στην καθημερινή του πρακτική .

Πρακτικά προβλήματα και ηθικά διλήμματα που αναδύονται κατά τη διαδικασία της έρευνας δράσης

Θεωρούμε ότι η Έρευνα Δράση παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον , ως ερευνητικό σχήμα, για τους μάχιμους εκπ/κούς αν εξασφαλιστούν οι παρακάτω προϋποθέσεις και ξεπεραστούν ορισμένα πρακτικά προβλήματα. Συγκεκριμένα:

· Η εμπλοκή των εκπ/κών στην όλη διαδικασία δημιουργεί τον κίνδυνο η έρευνα δράση να αναπαράξει αυτονόητες αντιλήψεις και υποκειμενικές πεποιθήσεις των εκπ/κών ( Ματσαγγούρας, 1998). ). Απαιτείται λοιπόν να αξιοποιηθεί τόσο η προσωπική θεωρία των εκπ/κών όσο και η επιστημονική θεωρία.

· Μια δεύτερη προϋπόθεση είναι η συλλογική – και όχι η ατομική – χρήση του σχήματος της έρευνας δράσης καθώς το σχήμα αυτό προσφέρει ηθική και συναισθηματική υποστήριξη στους συμμετέχοντες καθώς και τη δυνατότητα ανταλλαγής εμπειριών. Παράλληλα απαιτείται η σύνδεση της ομάδας με την αντίστοιχη επιστημονική γνώση μέσω της συμμετοχής στο ανωτέρω σχήμα της ακαδημαϊκής κοινότητας.

· Ένα πρακτικό ζήτημα που καλείται να επιλύσει ο εκπ/κός είναι η αναγνωρισιμότητα του ρόλου του. Ο εκπ/κός βρίσκεται στην τάξη για να διδάσκει. Είναι ο μάχιμος εκπ/κός που μέσα από την Έρευνα Δράση καλείται να βελτιώσει διδακτικές πρακτικές

· Ο απαιτούμενος χρόνος για την διεξαγωγή της έρευνας στοιχειοθετεί ένα ακόμη σημαντικό πρόβλημα.

· Το θέμα – το πρόβλημα- που θα είναι αντικείμενο της Έρευνας Δράσης πρέπει να είναι καθορισμένο, φλέγον, περιορισμένης έκτασης και υλοποιήσιμο από τον εκπ/κο.

· Η διαδικασία της Έρευνας Δράσης πρέπει να είναι «ορατή» (Kelly, 1985). Αυτό πρακτικά για τον εκπ/κό σημαίνει ότι πρέπει να διαμορφώσει μεταξύ τοπικής κοινωνίας μαθητών , δασκάλων και γονέων ένα κλίμα που θα χαρακτηρίζεται από αλληλοκατανόηση, αλληλοαποδοχή και διαπραγματευσιμότητα.

Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί ότι η φύση της Έρευνας Δράσης αναδεικνύει μια σειρά από ηθικά διλήμματα στα οποία καλείται να δώσει απαντήσεις ο εκπ/κός.

¨ Μπορώ να δημοσιοποιήσω τις συνεντεύξεις μαθητών;

¨ Άραγε έχω το ηθικό δικαίωμα να βιντεοσκοπήσω δραστηριότητες των μαθητών μου;

¨ Έχω το δικαίωμα να εκθέσω σε «κοινή θέα» τις εμπειρίες και τα βιώματά τους:

¨ Θα επιτύχω να διασφαλίσω την ανωνυμία των εμπλεκομένων στην έρευνα;

¨ Έχω την αμεροληψία ώστε ο σχεδιασμός να διασφαλίζει την ισότιμη συμμετοχή των εμπλεκομένων

¨ Είμαι αμερόληπτος στα μάτια των μαθητών μου ; Μήπως η στάση μου εκμαιεύει απαντήσεις τους;

¨ Διαθέτω την ωριμότητα να αποδεχτώ τη γνώμη των άλλων στα πλαίσια της ετεροπαρατήρησης;

¨ Έχω την ‘τόλμη’ να προχωρήσω σε μια καινοτόμο εκπ/κή προσέγγιση που θα προκύψει από την έρευνα Δράση ή θα παραμείνω στη παραδοσιακή διδακτική στρατηγική;

Η ερεύνα δράση και η ελληνική πραγματικότητα

Αν και η άμεσος και ενεργός εμπλοκή των εκπ/κών στη διερεύνηση της διδακτικής πράξης βοηθάει να ξεπεραστούν προβλήματα που έχει δημιουργήσει ο θετικισμός με τον αποκλεισμό των εκπ/κών από την ερευνητική διαδικασία (Ματσαγγούρας, 1998) ελάχιστοι εκ/κοί εμπλέκονται στην διαδικασία της Έρευνας Δράσης.

Από συζητήσεις και συνεντεύξεις διαπιστώσαμε διαφορετικές αντιλήψεις αναφορικά με τους λόγους που αποφεύγουν να εμπλακούν. Κωδικοποιώντας τις απαντήσεις τους καταλήξαμε στα παρακάτω συμπεράσματα.

¨ Ο ουσιαστικότερος λόγος αποφυγής της εμπλοκής τους είναι η άγνοια που έχει η πλειοψηφία για τις αρχές που διέπουν τη συγκεκριμένη μέθοδο.

¨ Άλλος σημαντικός λόγος είναι η δυσκολία τους να αποδεχτούν τις αρχές της . Το γεγονός αυτό πιστεύουμε μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος των εκπ/κών μας έχει γαλουχηθεί με την ιδεολογία της παραδοσιακής έρευνας

¨ Το πρόβλημα της αναγνώρισης της προσφοράς του εκπ/κού –σε χρόνο και εργασία-κατά την εφαρμογή της μεθόδου κατά τη γνώμη μας δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο.

¨ Οι νέες δεξιότητες που πρέπει να αποκτήσουν οι εκπ/κοί αποτελούν μια επιπρόσθετη αιτία απόρριψης της μεθόδου. Ειδικότερα , η ύπαρξη μιας συγκεκριμένης μεθοδολογίας που απαιτεί η Έρευνα Δράση αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για τον εκπ/κό. Επιπρόσθετα τα αδιέξοδα γίνονται εντονότερα καθώς οι παραδοσιακές προσεγγίσεις και «πορείες»δεν προσφέρονται για την υλοποίηση της Έρευνας Δράσης.

¨ Τέλος, η συγκεκριμένη μέθοδο «απαιτεί» από τον εκπ/κό ανακοίνωση των συμπερασμάτων καθώς και δικαιολόγηση των ερμηνειών του. Η παραπάνω διαδικασία πιστεύουμε ότι αποθαρρύνει ένα μεγάλο μέρος των εκπ/κων μας καθώς δεν έχει εθιστεί σε παρόμοιες διαδικασίες και πρακτικές.

Επίλογος

Κατά την προσωπική μας άποψη, τα παραπάνω προβλήματα αποτελούν απλά σκοπέλους προκλήσεων για εκπ/κούς που γίνονται ικανοί να χειραφετηθούν μέσα από κύκλους σχεδιασμού, δράσης, παρατήρησης, στοχασμού και επανασχεδιασμού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Bronfenbrenner ,U.(1979) The ecology of human development, Cambridge /Mass: Harvard University Press, p.p 3-42

Creene, G.(1992) The practioner’ς perspective ,Curriculum Inquiry, 22:1pp 39-45

Ebbut, D.(1985) Educational Research:some general concerns and specific quiblles, Issues in Educational Research, Felmer Press

Hoyle, E.(1972) Educational Innovation and the role of teacher , Forum , 14 p.p 42-44

Hopkins, D& Jackson ,D & West,M .(1975) Evaluation: Trinkents for the natives or culture change? London, Cassell

Kely ,A.(1985) Action Research: Action Research :What is it and what can it do ?R.G Burgess

Klafki, W. (1973) Haudlungsforschung im Schufeld , Ztsch f. Pad, p.p 478-516

Ματσαγγούρας, Η .(1998) Η έρευνα δράση στη σχολική τάξη, Πρακτικά 1^ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ελληνικής Παιδαγωγικής Εταιρίας, Ναύπακτος

Sanford ,K.(1983) A model for action research , London

Stenhouse ,L .(1975) An indroduction to Curriculum Research and development, London: Heineman