Η σχέση των αναγνωστικών ενδιαφερόντων των μαθητών και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν στο σχολείο

 

 

Της Μαρίας Β. Κατσαμάγκου,

Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών

                                                                                  

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

 

Σκοπός της έρευνας ήταν η διερεύνηση : α) των αναγνωστικών ενδιαφερόντων των μαθητών όπως τα αναφέρουν οι ίδιοι οι μαθητές και οι γονείς τους και β) της συσχέτισης μεταξύ των αναγνωστικών αυτών ενδιαφερόντων και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι μαθητές στο σχολείο στα γλωσσικά μαθήματα και στα μαθηματικά όπως τα αναφέρουν τόσο οι ίδιοι οι μαθητές όσο και οι γονείς τους.

Ο όρος αναγνωστικό ενδιαφέρον δηλώνει την τάση του ατόμου να αναζητεί αυτόβουλα αναγνωστικό υλικό και να διαθέτει χρόνο για ανάγνωση. Περιλαμβάνει επίσης τα θέματα και τα υλικά που επιλέγονται για ανάγνωση (Παιδαγωγική και Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια - Λεξικό, 1990).

Το υλικό που επιλέγεται για διάβασμα στον ελεύθερο χρόνο μπορεί να ταξινομηθεί στις εξής κατηγορίες : βιβλία, εφημερίδες, κόμικς και περιοδικά. Οι εφημερίδες αντιπροσωπεύουν την πιο συνηθισμένη αναγνωστική δραστηριότητα για πολλά άτομα, ενώ παράλληλα τα κόμικς τείνουν να καταστούν το πιο δημοφιλές ανάγνωσμα για τα παιδιά της ηλικίας των 12-14 ετών (Millard, 2001, Wolfson, Manning and Manning, 1984). Επίσης, τα περιοδικά προσελκύουν ένα σημαντικό αριθμό αναγνωστών, τόσο εφήβων όσο και ενηλίκων.

Πολλές έρευνες συγκλίνουν στη διαπίστωση ότι προς το τέλος της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης τα παιδιά παρουσιάζουν τη λεγόμενη αναγνωστική «τρέλα». Καθώς όμως μεγαλώνουν παρατηρείται μια σαφής μείωση του χρόνου που διατίθεται για ελεύθερο διάβασμα (Tunnell, 1991, Κρασανάκης, 1984). Σημαντικό ρόλο, επίσης, στην επίδοση των μαθητών παίζει η στάση τους προς το διάβασμα, καθώς και ο χρόνος που διαθέτουν σε αυτό. Όπως αναφέρεται από διάφορες έρευνες στις οποίες συμμετείχαν μαθητές Δημοτικού, εκείνοι οι οποίοι διέθεταν λιγότερο χρόνο στην ανάγνωση βιβλίων και περισσότερο σε άλλες εξωσχολικές δραστηριότητες αντιμετώπιζαν δυσκολίες και είχαν μειωμένη επίδοση στη γλώσσα και στην αριθμητική (Wolf and Chandler, 1980). Παρόμοια είναι τα συμπεράσματα άλλων ερευνών σε μαθητές Δημοτικού, πρώτης και δευτέρας Γυμνασίου, από τους οποίους όσοι είχαν αρνητική στάση προς το διάβασμα και αφιέρωναν λίγο χρόνο σε αυτό αντιμετώπιζαν δυσκολίες στο σχολείο (Turner, 1993).

Παράλληλα, όπως δείχνουν οι έρευνες σημαντική είναι η  επίδραση των γονέων στην ανάπτυξη του αναγνωστικού ενδιαφέροντος των παιδιών τους, καθώς ενθαρρύνοντάς τα να διαβάζουν, διαθέτοντάς τους έντυπο υλικό και αποτελώντας οι ίδιοι παράδειγμα προς μίμηση μπορούν να τα βοηθήσουν στην ανάπτυξη του αναγνωστικού τους ενδιαφέροντος.

 

Μέθοδος

    

Στην έρευνα συμμετείχαν : α) 706 μαθητές της Β΄ τάξεως Γυμνασίου του Νομού Αττικής και β) 475 γονείς (να αναφέρουμε ότι ο συνολικός αριθμός των γονέων που αποτέλεσε το δείγμα της έρευνάς μας ισοδυναμούσε με τον αριθμό των μαθητών που συμμετείχαν στην έρευνα, ωστόσο μόνο από τους 475 γονείς μπορέσαμε να πάρουμε επαρκώς συμπληρωμένες απαντήσεις). Η επιλογή του δείγματος έγινε με βάση την «κατά συστάδες» τυχαία δειγματοληψία και στα υποκείμενα της έρευνας επιδόθηκαν ερωτηματολόγια (στους γονείς δόθηκαν μέσω των μαθητών για συμπλήρωση με την παράκληση να τα επιστρέψουν πάλι οι ίδιοι οι μαθητές σε ένα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα).   

Ορισμένες από τις βασικές ερωτήσεις του ερωτηματολογίου αφορούσαν στη διερεύνηση των δυσκολιών των μαθητών στα γλωσσικά μαθήματα και στα μαθηματικά, καθώς και των αναγνωστικών ενδιαφερόντων τόσο των ίδιων των μαθητών όσο και των γονέων τους. Η επιλογή των δύο αυτών γνωστικών αντικειμένων κρίθηκε σκόπιμη λόγω της ιδιαίτερης βαρύτητας που κατέχουν στο σχολικό αναλυτικό πρόγραμμα, αφού ενδεχόμενη δυσκολία ή αδυναμία σε αυτά είναι καθοριστική για την τελική επίδοση του μαθητή.

Έγιναν περιγραφικές και συναφειακές προσεγγίσεις ανάμεσα σε διαφορικές μεταβλητές και σε διαφορικές ομάδες και χρησιμοποιήθηκε το μη-παραμετρικό στατιστικό κριτήριο x² για τον έλεγχο της κατανομής των ποσοστιαίων αναλογιών στους πίνακες διπλής εισαγωγής, καθώς και ο δείκτης συνάφειας point-biserial.

 

 

Αποτελέσματα

 

1) Αναγνωστικά ενδιαφέροντα μαθητών

Από την ανάλυση προέκυψε ότι οι μαθητές στο μεγαλύτερο ποσοστό τους διαβάζουν εφημερίδες και περιοδικά (62,6%), ενώ σε μικρότερα ποσοστά ακολουθούν η ανάγνωση άλλων εξωσχολικών βιβλίων (40,9%), λογοτεχνικών βιβλίων (36,1%), εικονογραφημένων (κόμικς) (30%) και εγκυκλοπαιδειών και λεξικών (10,6%). Τα ίδια περίπου αναφέρουν και οι γονείς, καθώς σύμφωνα με αυτούς οι μαθητές ασχολούνται περισσότερο με την ανάγνωση εφημερίδων και περιοδικών (60%) και σε μικρότερο ποσοστό διαβάζουν άλλα εξωσχολικά βιβλία (37,5%), λογοτεχνικά βιβλία (37,1%), κόμικς (33,9%) και εγκυκλοπαίδειες, λεξικά (24,8%).

 

2) Αναγνωστικά ενδιαφέροντα γονέων

Από τους αντίστοιχους περιγραφικούς δείκτες προκύπτει ότι η κυριότερη αναγνωστική συνήθεια για τους γονείς του δείγματος είναι και πάλι οι εφημερίδες και τα περιοδικά (75,2%), ενώ σε μικρότερο ποσοστό διαβάζουν λογοτεχνικά έργα (43,4%), ό,τι διαβάζει το παιδί τους (18,7%) και επιστημονικά συγγράμματα (17,5%).

Παράλληλα το 11,2% των γονέων του δείγματος δήλωσε ότι δεν ασχολείται με την ανάγνωση βιβλίων διότι δεν διαθέτει χρόνο.

 

3) Συσχέτιση αναγνωστικών ενδιαφερόντων και δυσκολιών

Οι μαθητές του δείγματος ανάλογα με τις δυσκολίες που δήλωσαν ή όχι στα γλωσσικά μαθήματα και στα μαθηματικά χωρίστηκαν σε τέσσερις ομάδες. Η πρώτη ομάδα περιελάμβανε τους μαθητές που δήλωσαν ότι δεν αντιμετωπίζουν καμία δυσκολία (17,2%), η δεύτερη ομάδα περιελάμβανε τους μαθητές που δήλωσαν ότι έχουν δυσκολίες και στα δύο γνωστικά αντικείμενα (γλωσσικά - μαθηματικά) (26,9%), στην τρίτη ομάδα ανήκαν οι μαθητές που δήλωσαν δυσκολίες μόνο στα γλωσσικά (19,5%) και στην τέταρτη ομάδα συμπεριλήφθηκαν οι μαθητές που δήλωσαν ότι αντιμετωπίζουν δυσκολίες μόνο στα μαθηματικά (36,4%). Παρόμοια κατανομή σε ομάδες έγινε και για τους γονείς του δείγματος, όπου στην πρώτη ομάδα ανήκαν εκείνοι που ανέφεραν ότι το παιδί τους δεν έχει καμία δυσκολία (28,3%), στη δεύτερη ομάδα ανήκαν όσοι δήλωσαν ότι το παιδί τους έχει δυσκολίες και στα γλωσσικά μαθήματα και στα μαθηματικά (33%), και στις άλλες δύο ομάδες συμπεριλήφθηκαν γονείς που δήλωσαν ότι τα παιδιά τους αντιμετωπίζουν δυσκολίες μόνο στα γλωσσικά μαθήματα και μόνο στα μαθηματικά  (14,2%) και (24,5%) αντίστοιχα.

Για να ελέγξουμε τη συνάφεια μεταξύ των αναγνωστικών ενδιαφερόντων των μαθητών και των τεσσάρων ομάδων δυσκολίας χρησιμοποιήσαμε  τη στατιστική μέθοδο του κριτηρίου x², ελέγχοντας την κατανομή των ποσοστιαίων αναλογιών στον αντίστοιχο πίνακα διπλής εισαγωγής.

Όσον αφορά στην ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων βρέθηκε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική συσχέτιση με τις δυσκολίες των μαθητών, αφού οι μαθητές που έχουν δυσκολίες και στα δύο γνωστικά αντικείμενα (γλωσσικά - μαθηματικά) (75,3%), όπως και οι μαθητές που έχουν δυσκολίες είτε μόνο στα γλωσσικά μαθήματα (71%) είτε μόνο στα μαθηματικά (61,5%), αναφέρουν ότι δεν διαβάζουν λογοτεχνικά βιβλία (x² = 37,27, d.f. = 3, p < 0,001).

Σε παρόμοια αποτελέσματα καταλήξαμε και για τους γονείς του δείγματος. Οι γονείς που δήλωσαν ότι τα παιδιά τους έχουν δυσκολίες και στα δύο γνωστικά αντικείμενα (78,2%), είτε μόνο στα γλωσσικά (75,4%), είτε μόνο στα μαθηματικά (61,2%) αναφέρουν και πάλι ότι οι μαθητές αυτοί δεν διαβάζουν λογοτεχνικά βιβλία (x² = 49,75, d.f. = 3, p < 0,001).

Όσον αφορά στην ανάγνωση κόμικς βρέθηκε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική συσχέτιση με τις δυσκολίες των μαθητών, καθώς οι μαθητές χωρίς δυσκολίες (71,1%) αλλά και οι μαθητές με δυσκολίες και στα δύο γνωστικά αντικείμενα (67,9%) ή μόνο στα μαθηματικά (77,4%) δηλώνουν ότι δεν διαβάζουν κόμικς. Ωστόσο αυτό που είναι σημαντικό είναι πως στην ομάδα των μαθητών που δηλώνουν δυσκολίες μόνο στα γλωσσικά μαθήματα τα ποσοστά περίπου μοιράζονται, αφού το 58% αυτών αναφέρει ότι δεν διαβάζει κόμικς, ταυτόχρονα όμως ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό των μαθητών αυτών (42,0%) δηλώνει ότι ασχολείται με την ανάγνωση κόμικς (x² = 16,72, d.f. = 3, p < 0,01).

Όσον αφορά στην ανάγνωση εγκυκλοπαιδειών και λεξικών και πάλι βρέθηκε να υπάρχει στατιστικά σημαντική συσχέτιση με τις δυσκολίες των μαθητών, αφού οι μαθητές που δήλωσαν ότι έχουν δυσκολίες είτε και στα δύο γνωστικά αντικείμενα (88,9%) είτε μόνο στα γλωσσικά (89,9%) είτε μόνο στα μαθηματικά (93,0%) αναφέρουν ότι δεν διαβάζουν εγκυκλοπαίδειες και λεξικά (x² = 10,89, d.f. = 3, p < 0,05).

     Να αναφέρουμε ότι μεταξύ των υπολοίπων αναγνωστικών συνηθειών των μαθητών και των δυσκολιών τους στα γλωσσικά μαθήματα και στα μαθηματικά δεν βρέθηκαν να υπάρχουν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις. Το ίδιο ισχύει και για τους γονείς.

 

4) Συσχέτιση αναγνωστικών ενδιαφερόντων γονέων - βαθμολογίας παιδιού

Προκειμένου να διερευνήσουμε τη συσχέτιση μεταξύ των αναγνωστικών ενδιαφερόντων των γονέων και της βαθμολογίας που δηλώνουν τα παιδιά τους χρησιμοποιήσαμε το δείκτη συνάφειας Point-Biserial. Παρατηρήθηκαν σποραδικές συνάφειες, οι οποίες δείχνουν ότι όσο περισσότερο οι γονείς διαβάζουν επιστημονικά συγγράμματα, τόσο αυξάνεται η επίδοση των παιδιών τους γενικά στο πρώτο τρίμηνο (point-biserial = 0,22), στα Νέα Ελληνικά (0,21) στην Έκθεση (0,22) και στη γενική βαθμολογία του δευτέρου τριμήνου (0,24).

Επίσης, όσο οι γονείς διαβάζουν λογοτεχνικά βιβλία, τόσο αυξάνεται η επίδοση των παιδιών τους στα Αρχαία Ελληνικά (point-biserial = 0,22) και στα Νέα Ελληνικά (0,21). Αν και οι δείκτες αυτοί συνάφειας είναι σχετικά μικροί, η συστηματική εικόνα που παρατηρείται ως προς το συνδυασμό των αναγνωστικών ενδιαφερόντων των γονέων και της επίδοσης του παιδιού τους επιτείνεται από τους αντίστροφους δείκτες συνάφειας point-biserial που παρατηρούνται όταν οι γονείς δηλώνουν ότι δεν διαβάζουν τίποτε. Οι αντίστοιχοι δείκτες για την επίδοση πρώτου και δευτέρου τριμήνου, τα Αρχαία και τα Νέα Ελληνικά καθώς και την Έκθεση κυμαίνονται μεταξύ (- 0,21 και - 0,27), δείχνοντας ότι όσο οι γονείς δηλώνουν ότι δεν διαβάζουν τίποτε, τόσο μειώνεται η επίδοση των παιδιών τους. Στα μαθηματικά δεν παρατηρούνται αντίστοιχες συνάφειες. Αυτό σημαίνει ότι τα αναγνωστικά ενδιαφέροντα των γονέων δεν φαίνεται να επηρεάζουν τη βαθμολογία των παιδιών στα μαθηματικά.

 

Συμπεράσματα

 

Όπως προέκυψε από τα ερευνητικά δεδομένα η κυριότερη αναγνωστική δραστηριότητα των μαθητών της έρευνάς μας είναι οι εφημερίδες και τα περιοδικά, εύρημα το οποίο ενισχύεται από τη βιβλιογραφία. Παράλληλα και τα εικονογραφημένα (κόμικς) φαίνεται να συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον και τις προτιμήσεις αρκετών μαθητών. Παρόμοιες απόψεις αναφέρονται και από τους γονείς για τα αναγνωστικά ενδιαφέροντα των μαθητών.

Οι γονείς φαίνεται να έχουν παρόμοιες αναγνωστικές συνήθειες με αυτές των παιδιών τους, αφού το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών ασχολείται με την ανάγνωση εφημερίδων και περιοδικών. Ταυτόχρονα όμως ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό φαίνεται να αφιερώνει χρόνο στο διάβασμα λογοτεχνικών έργων και πολύ λιγότερο σε επιστημονικά συγγράμματα. Επίσης υπάρχει και ένας αριθμός γονέων οι οποίοι δεν διαβάζουν τίποτε γιατί δεν διαθέτουν χρόνο.

Όσον αφορά στις δυσκολίες των μαθητών φαίνεται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών του δείγματος αντιμετωπίζει δυσκολίες είτε στα γλωσσικά μαθήματα είτε στα μαθηματικά είτε και στα δύο γνωστικά αντικείμενα και την ίδια άποψη έχουν και οι γονείς.

     Όσον αφορά στη συσχέτιση μεταξύ των αναγνωστικών ενδιαφερόντων των μαθητών και των δυσκολιών τους στο σχολείο, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι μεγάλο ποσοστό μαθητών που έχει δυσκολίες και στα γλωσσικά μαθήματα και στα μαθηματικά  είτε σε ένα μόνο από τα δύο αυτά γνωστικά αντικείμενα δεν διαβάζει ούτε λογοτεχνικά βιβλία ούτε εγκυκλοπαίδειες και λεξικά, εύρημα το οποίο συνάδει με τα αποτελέσματα και άλλων ερευνών. Το ίδιο υποστηρίζουν και οι γονείς. Επίσης, σημαντικό είναι ότι οι μαθητές που αντιμετωπίζουν δυσκολίες μόνο στα γλωσσικά μαθήματα αναφέρουν ότι διαβάζουν κόμικς σε ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό, εύρημα το οποίο δείχνει ότι η αφιέρωση περισσότερου χρόνου στην ανάγνωση κόμικς και λιγότερου έως μηδαμινού χρόνου στην ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων, εγκυκλοπαιδειών και λεξικών συναρτάται άμεσα με την εμφάνιση δυσκολιών στα γλωσσικά μαθήματα.

Τέλος, όπως διαπιστώθηκε τα αναγνωστικά ενδιαφέροντα των γονέων σχετίζονται με τη βαθμολογία των μαθητών στο σχολείο και συγκεκριμένα επηρεάζουν τη βαθμολογία και την επίδοση των μαθητών τόσο στα γλωσσικά μαθήματα όσο και στη συνολική βαθμολογία, γεγονός το οποίο δείχνει ότι οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν και να επηρεάσουν την ανάπτυξη του αναγνωστικού ενδιαφέροντος των παιδιών τους και ενδεχομένως κατ’ επέκταση τη βαθμολογία και την τελική τους επίδοση, ειδικά στα γλωσσικά μαθήματα. Αντίθετα οι αναγνωστικές συνήθειες των γονέων δεν βρέθηκε να επηρεάζουν τη βαθμολογία των μαθητών στα μαθηματικά.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

Κρασανάκης, Γ.Ε. (1984). Κοινωνιοπαιδαγωγική του ελευθερου χρόνου, Αθήνα.

 

Millard, E. and Marsh, J. (2001). «Comics and reading choices», Cambridge Journal of Education, 31 (1), 25-38.

 

Παιδαγωγική και Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια-Λεξικό, τ. 1 στο λήμμα : «αναγνωστικό ενδιαφέρον», Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1990.

 

Tunnell, M.O. (1991). «Attitudes of young readers», Reading Improvement, 28 (4), 237-243.

 

Turner, T.N. (1993). «Improving reading comprehension achievement of sixth, seventh, eighth grade underachievers», Language Learning Journal, 18, 56-62.

 

Wolf, F.M. and Chandler, T.A. (1980). Ability, affect and children’s out of school activity and interest preferences. (Paper presented at the Annual Meeting of  American Research Association, Boston, MA, April 7-11, 1980).

 

Wolfson, B.J., Manning, G.L. and Manning, M.M. (1984). «Revisiting what children say their reading interests are», Reading World, 24 (2), 4-10.