Της Κωνσταντίνας Καρακούση

Ζητούμενο αποτελεί η κατανόηση και εξήγηση της ιστορικής πραγματικότητας. Δεν μπορούμε να πούμε ότι έχουμε φτάσει σε μια οριστική απάντηση, σε μια οριστική ιστορία. Πολλές φορές διατεινόμαστε ότι έχουμε στα χέρια μας την ιστορική αλήθεια.

Ωστόσο, η έως τώρα εμπειρία μας από τη χρησιμοποίηση του μαθήματος της ιστορίας ως μέσου για τη μετάδοση της κυρίαρχης ιδεολογίας μας κάνει να συγχέουμε την ιδεολογία με την ιστορική αλήθεια.

Παρ’ όλα αυτά πρέπει να δεχθούμε ότι η προσέγγιση της ιστορικής πραγματικότητας καθίσταται αδύνατη χωρίς τη μεσολάβηση του ανθρώπου. Ποιες, δηλαδή, δυνάμεις δρουν στο ιστορικό υλικό και πόσο αυτές – η κάθε μια χωριστά και όλες μαζί – καθορίζουν το ιστορικό γίγνεσθαι είναι πρόβλημα που καλείται να επιλέξει και να εξηγήσει ο ιστορικός.[1]

Επομένως, γίνεται φανερό ότι τίθεται άμεσα το ζήτημα της αντικειμενικότητας στην ιστορία.

Η ιστορική επιστήμη δεν είναι πια αποκλειστικά λεπτομερής γεγονοτολογική αφήγηση του παρελθόντος, αλλά μελέτη των σχέσεων που συνδέουν τα ποικίλα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας. Σήμερα διαπιστώνουμε ότι η σύγχρονη ιστορία ενδιαφέρεται για διάφορους τομείς της ανθρώπινης δράσης, όπως είναι: η οικονομία, η κοινωνία, η τέχνη, η καθημερινή ζωή, κλπ. Είναι επομένως αποδεκτό ότι η ιστορική εξέλιξη δεν είναι αποκλειστικά έργο των φορέων της εξουσίας αλλά του συνόλου που απαρτίζει τις ανθρώπινες κοινωνίες.

Η σύγχρονη ιστοριογραφία θεωρεί ότι η γνώση του παρελθόντος έχει ενδιαφέρον στο βαθμό που συντελεί στην κριτική πρόσληψη του παρόντος, όπως επίσης και στη δυναμική διαμόρφωση του μέλλοντος.

Εδώ τίθεται το ερώτημα του κατά πόσον είναι δυνατόν να προσπελαθεί το παρελθόν από τον ιστορικό με κριτικό τρόπο. Οι ποικίλες και συχνά ετερόκλητες μεταξύ τους πηγές πρέπει να αποκωδικοποιηθούν με τις κατάλληλες τεχνικές. Η ιστορική «αλήθεια» προσεγγίζεται με την αξιοποίηση πολλών δεδομένων.

Ο ιστορικός μέσω της ποικιλομορφίας και της αντιφατικότητας των πηγών γίνεται και συνδημιουργός του παρελθόντος, πράγμα που βέβαια δε σημαίνει ότι η κατασκευή αυτή αποτελεί ένα αυθαίρετο δημιούργημα. Δίνοντας στο διαμεσολαβημένο παρελθόν ενιαία εικόνα, οδηγείται στη δημιουργία του μηχανισμού ανασυγκρότησης του παρελθόντος.

Είναι γεγονός ότι η ιστορική «αλήθεια» φωτίζεται διαφορετικά, ανάλογα με την εκάστοτε οπτική μας γωνία. Η πολλαπλότητα των ερμηνειών είναι ο δρόμος που μπορεί να μας οδηγήσει σε σφαιρικές ερμηνείες.

Κάθε ερμηνευτικό σχήμα οφείλει να αντιπαραβάλλεται με το σύμφυτό της πραγματολογικό υλικό.[2]

Με την επίγνωση της πολλαπλότητας των ερμηνευτικών εκδοχών και με τον ερμηνευτικό πλουραλισμό θα μπορέσουμε να οδηγηθούμε στην αποφυγή συνειδητών ιδεολογικών φαλκιδεύσεων αναδεικνύοντας τελικά την εγκυρότητα της ιστορικής γνώσης.

Φαίνεται πως η επιστημονική εγκυρότητα του ιστοριογραφικού εγχειρήματος διασφαλίζεται από την συστηματική προσπάθεια του ιστορικού για την αναζήτηση και την αποκάλυψη της αλήθειας.

Όμως το πρωταρχικό πρόβλημα της ιστορικής επιστήμης, πιστεύω, ότι δεν είναι να δείξει ότι η ιστορική «αλήθεια» φωτίζεται διαφορετικά, ανάλογα με την εκάστοτε οπτική μας γωνία αλλά, ότι οι διαφορετικές όψεις της αναδεικνύουν με μεγαλύτερη πληρότητα το τελικό σύνολο. Η πολλαπλότητα των ερμηνειών και η δυναμική ενσωμάτωση τους, σε μια διαρκώς ανατροφοδοτούμενη συνεκτική δομή, θα οδηγήσει μακροπρόθεσμα σε συνολικές ερμηνείες αναδεικνύοντας τελικά την εγκυρότητα της ιστορικής γνώσης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Ασδραχάς, Σπ. Ι., Ιστορική έρευνα και ιστορική παιδεία – Πραγματικότητες και προοπτικές, εκδ. Ε.Μ.Ν.Ε – ΜΝΗΜΩΝ, Αθήνα 1982.

• -, Ζήτημα ιστορίας, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1983.

• Βανδώρος, Γ., «Τα διδακτικά βιβλία ιστορίας του δημοτικού σχολείου», Επιστημονική Σκέψη, 13 (1983), σ. 29-34.

• -, «Τα διδακτικά βιβλία ιστορίας του γυμνασίου και λυκείου», Επιστημονική Σκέψη, 14 (1983), σ. 53-59

• Βώρος, Φ.Κ., «Εισαγωγή στις ιστορικές σπουδές. Προσπάθεια διδακτικής προσέγγισης», Νέα Παιδεία,19 (1981), σ. 165-176

• -, «Η διδασκαλία της ιστορίας και η ιδεολογική χρήση της στη νεοελληνική εκπαίδευση», Τα Εκπαιδευτικά, 9 (1987), σ. 41-52.

• -, «Περιπέτειες του μαθήματος της ιστορίας στη νεοελληνική εκπαίδευση: η ιδεολογική χρήση του», Σεμινάριο, 9, (1988), εκδ. Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, σ. 214-234.

• -, «Το ιδεολογικό στοιχείο στη διδασκαλία της ιστορίας», Τα Εκπαιδευτικά, 33 1994, σ. 81-85.

• Γαγανάκης, Κ., «Τα Annales 1929 – 1990: σχολή ιστορίας ή κίνηση ιστορικών», Θεωρία και Κοινωνία, 5 (1991), σ. 29-66.

• Γέμπτος, Π.Α. «Η προβληματική των αξιολογικών κρίσεων στις κοινωνικές επιστήμες», Φιλοσοφία, 4 (1974), σ. 121-136.

• Γιαννόπουλος, Ι., «Το πρόβλημα της ιστορικής εξήγησης», Σεμινάριο, 3 (1984), εκδ. Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, σ. 5-12.

• -, «Σκοποί του μαθήματος της ιστορίας», Σεμινάριο, 9 (1988), εκδ. Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, σ. 40-67.

• Ηλιού, Φ., «Η ιδεολογική χρήση της ιστορίας. Σχόλιο στη συζήτηση Κορδάτου – Ζεύγου», περ. Αντί, 46 (1976)

• Κόκκινος, Γ., «Το μάθημα της ιστορίας: Από το φρονηματιστικό λόγο στην αναγκαιότητα της κριτικής γνώσης», Φιλολογική, τ. 52 (1995), σ. 22-24.

• -, «Η κειμενική διάσταση της Ιστορίας», Σεμινάριο, 21 (1999), εκδ. Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, σ. 51-71.

• Κουλούρη, Χ., «Η διδασκαλία της εθνικής ιστορίας στη δυτική Ευρώπη: αναζητήσεις και προτάσεις», Σεμινάριο, 17 (1994), εκδ. Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, σ.118-147.

• Λέκκας, Π.Ε., Η εθνικιστική ιδεολογία Ε.Μ.Ν.Ε – ΜΝΗΜΩΝ, Αθήνα 1992

• Λεοντσίνης, Ν.Γ., «Αξιολογικές κρίσεις και διδακτική της εθνικής ιστορίας», Σεμινάριο, 17 (1994), εκδ. Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, σ. 193-223.

• Μαρκιανός, Σ.Σ., «Σκοπός του μαθήματος της ιστορίας», Σεμινάριο, 3 (1984), εκδ. Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, σ. 13-23.

• -, «Η σωστή ερμηνευτική θεωρία της ιστορίας», Νέα Παιδεία 39(1986),σ.144-150.

• Μουζέλης, Ν., «Πάνω στις σχέσεις ιστορίας και κοινωνιολογίας», Ίστωρ, 5 (1993), σ. 13-20.

• Μπαγιόνας, Α., «Κριτήρια αντικειμενικότητας της ιστορικής γνώσης», Σεμινάριο, 9 (1988), εκδ. Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, σ. 22-39.

• Παπαχρήστος, Θ., «Ιστορικές πηγές: Ανάλυση και ερμηνεία τους στη διδασκαλία της ιστορίας», Λόγος και Πράξη, 19 (1983), σ.19-30

• Σολομών, Ι., Εξουσία και τάξη στο νεοελληνικό σχολείο, εκδ. Αλεξάνδρεια, β΄ εκδ., Αθήνα 1992.

• Τοπόλσκι, Γ., Προβλήματα ιστορίας και ιστορικής μεθοδολογίας, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1983.

• Τουλιάτος, Σπ.,. «Προβλήματα ερμηνευτικής και διδακτικής μεθόδου της ιστορίας», Φιλολογική, 39 (1992), σ. 21-27.

• -, «Η εξέλιξη της φιλοσοφίας της ιστορίας από την αρχαιότητα ως σήμερα», Διαβάζω, 334 (1994), σ. 54-68.

[1] Γιαννόπουλος, Γ., «Το πρόβλημα της ιστορικής εξήγησης», Σεμινάριο, 3 (1984), εκδ. Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, σ.6.

[2] Κόκκινος, Γ., «Η κειμενική διάσταση της Ιστορίας», ό.π., σ.71