Τα ελληνικά Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης

στις αρχές του 21^ου αιώνα.

Συγκριτική ερευνητική προσέγγιση

του περιεχομένου των σπουδών τους.

Του Εμμανουήλ Φυριππή

Λέκτορα του Π.Τ.Δ.Ε.

του Πανεπιστημίου Αθηνών

και

της Βασιλικής Παππή

Μεταπτυχιακής φοιτήτριας

του Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο προβληματισμός που αποτέλεσε την αφετηρία της παρούσας μελέτης σχετίζεται με το αυξημένο ενδιαφέρον που παρατηρείται, τόσο στον ελληνικό όσο και στο διεθνή χώρο, για το καταλληλότερο μοντέλο σπουδών των εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, σε σχέση με τα νέα δεδομένα που προκύπτουν διεθνώς.

Τα δεδομένα αυτά αφορούν:

α) Τη βούληση των κρατών –μελών της Ε.Ε., ήδη από το 1975, να αναβαθμίσουν το ρόλο του κλάδου των εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, πράγμα που εκδηλώνεται αφενός με τις σημαντικές μεταβολές της θεσμικής βάσης στην οποία στηρίζεται η αρχική επαγγελματική κατάρτισή τους, και αφετέρου με την «επισημοποίηση» του περιεχομένου της, μέσω της ενίσχυσης της ακαδημαϊκής βάσης της εν’ λόγω κατάρτισης. ( Η ενίσχυση αυτή συντελέστηκε με μέτρα που στόχευαν στη βελτίωση της ποιότητας της κατάρτισης και του γνωστικού περιεχομένου των προγραμμάτων που την απαρτίζουν[1]).

β) Τη μεταβολή των εννοιών της αποτελεσματικότητας και της ποιότητας στην εκπαίδευση, που συντελείται στο πλαίσιο των νέων δεδομένων της κοινωνίας της γνώσης και της παγκοσμιοποίησης.

γ) Τους παράγοντες της δημογραφίας και του προϋπολογισμού οι οποίοι, σε περιόδους οικονομικής λιτότητας, επιβάλλουν περιορισμό των προσλήψεων, πράγμα που οδηγεί σταδιακά τους νέους που προσβλέπουν σε μια σταδιοδρομία στην εκπαίδευση να αποδεσμεύσουν την επαγγελματική κατάρτιση από το κυρίως επάγγελμα για το οποίο τους προετοιμάζει. Έτσι, δεξιότητες που αναπτύσσονται για να χρησιμοποιηθούν στη σχολική τάξη μπορούν να φανούν εξίσου απαραίτητες σε τομείς όπως η κοινωνική εργασία, η Εκπαίδευση Ενηλίκων και τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και επιμόρφωσης που οργανώνονται και χρηματοδοτούνται από τις επιχειρήσεις.

δ) Την ανάγκη στελέχωσης, ιδιαίτερα στη χώρα μας, της εκπαιδευτικής διοίκησης με εξειδικευμένο προσωπικό.

Τα παραπάνω αφορούν το «πού βρισκόμαστε», ως προς τα περί την εκπαίδευση. Για να απαντήσουμε στο ερώτημα «Προς τα πού θέλουμε να πάμε;», θα πρέπει, προηγουμένως, να γνωρίζουμε «πού βρισκόμαστε» και εντός αυτής. Μέρος αυτής της προϋπόθεσης επιχειρήσαμε να καλύψουμε με την παρούσα εργασία μας, σκιαγραφώντας τη σημερινή πραγματικότητα των ελληνικών Παιδαγωγικών Τμημάτων Δημοτικής Εκπαίδευσης ( στο εξής, Π.Τ.Δ.Ε.), έτσι όπως εμφανίζεται μέσα από τα Προπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών τους.

Για το σκοπό αυτό, εξετάσαμε τον αριθμό των προσφερόμενων μαθημάτων ανά Τμήμα και τύπο μαθήματος. Τα στοιχεία μας αντλήθηκαν από τους Οδηγούς Σπουδών των εννέα Τμημάτων. Εκτός από τους Οδηγούς Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Πάτρας του ακαδημαϊκού έτους 1999-2000, Αιγαίου 2000-2001 και Θράκης 1998-1999, οι υπόλοιποι Οδηγοί Σπουδών είναι του ακαδημαϊκού έτους 2001-2002.

Σημειώνουμε ότι στην έρευνά μας δεν συμπεριλάβαμε α) τη διδασκαλία ξένων γλωσσών και β) τις πρακτικές ασκήσεις των φοιτητών, για το λόγο ότι τα θέματα αυτά αποτελούν ήδη αντικείμενα ιδιαίτερων ερευνητικών μας εργασιών τα αποτελέσματα των οποίων θα ανακοινώσουμε σύντομα.

Με γνώμονα τους Οδηγούς Σπουδών κάθε Τμήματος, ομαδοποιήσαμε τα μαθήματα σε ευρύτερα γνωστικά πεδία, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση και προσοχή στο περιεχόμενό τους, και όχι στον τίτλο των μαθημάτων, ο οποίος, πρέπει να αναφέρουμε, ότι σε αρκετές περιπτώσεις απείχε πολύ από το ουσιαστικό περιεχόμενό τους.

Σημειώνουμε ότι η ομαδοποίηση που πραγματοποιήθηκε στα περιεχόμενα των μαθημάτων σε ευρύτερα γνωστικά πεδία είναι φυσικό να εμπεριέχει και ορισμένα στοιχεία υποκειμενικότητας. Θεωρούμε όμως ότι αυτά είναι ελάχιστα και δεν επηρέασαν ουσιαστικά το αποτέλεσμα της μελέτης μας.

Παραθέτουμε την πρώτη ομαδοποίηση των μαθημάτων, που επιχειρήσαμε, σε ευρύτερα γνωστικά πεδία με βάση το περιεχόμενο κάθε μαθήματος:

1) Επιστήμες της Εκπαίδευσης, 2) Διδακτική, 3) Ψυχολογία, 4) Παιδαγωγική, 5) Ειδική Αγωγή, 6) Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός, 7) Διοίκηση Εκπαίδευσης, 8) Μαθηματικές Επιστήμες, 9) Πληροφορική, 10) Τεχνολογία και Τεχνολογικές κατασκευές, 11) Φυσικές Επιστήμες, 12) Ο Κόσμος μας – Αστρονομία / Γεωγραφία, 13) Περιβάλλον, 14) Μεθοδολογία / Επιστημολογία, 15) Κοινωνιολογία, 16) Γλώσσα και Λογοτεχνία, 17) Ιστορία, 18) Θρησκευτικά, 19) Φιλοσοφία, 20) Πολιτική Θεωρία και Επιστήμες, 21) Δίκαιο, 22) Πολιτισμός / Λαογραφία, 23) Εικαστικά / Μουσική / Χορός, 24) Θεατρική Παιδεία, 25) Φυσική Αγωγή και 26) Αγωγή Υγείας.

Με βάση τα παραπάνω γνωστικά πεδία εντάξαμε, στη συνέχεια, τα προπτυχιακά μαθήματα που προσφέρονται στα ελληνικά Παιδαγωγικά Τμήματα και καταλήξαμε στον παρακάτω πίνακα στον οποίο εμφανίζονται αναλυτικά τα γνωστικά πεδία κατά Τμήμα και εβδομαδιαίες ώρες διδασκαλίας:

ΠΙΝΑΚΑΣ A: ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΕΣ ΩΡΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΤΩΝ Π.Τ.Δ.Ε.
ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ	ΑΘ	Θ/Ν	ΠΑΤ	ΙΩΑ	ΑΙΓ	ΚΡ	ΘΕΣ	ΦΛΩ	ΘΡΑ
Παιδαγαγωγική	20	9	15	30	27	21	12	10	18
Ψυχολογία	39	15	63	24	24	48	24	14	33
Διδακτική	99	72	27	60	51	57	48	37	33
Ειδική Αγωγή	22	15	15	15	9	27	9	6	9
Συμβουλευτική & Επαγγελματικός Προσανατολισμός	3	0	9	6	0	3	3	0	3
Κοινωνωνιολογία	12	15	6	3	17	24	0	18	6
Επιστήμες Εκπ/σης	70	18	84	48	38	114	39	34	27
Διοίκηση Εκπ/σης	18	0	3	9	0	3	0	2	6
Μεθοδολογία – Επιστημολογία	9	6	6	18	9	15	6	8	6
Μαθηματικές Επιστήμες	46	15	9	21	6	33	15	10	15
Πληροφορική	16	19	9	21	27	42	9	10	12
Φυσικές Επιστήμες	34	12	18	12	3	18	12	6	36
Περιβάλλον	6	6	0	3	6	6	6	2	12
Κόσμος – Αστρονομία- Γεωγραφία	4	3	0	3	0	9	0	0	9
Τεχνολογία & Τεχν. Κατασκευές	0	0	0	0	0	3	0	0	0

ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΑΝΤΙΚ.	ΑΘ	Θ/Ν	ΠΑΤ	ΙΩΑ	ΑΙΓ	ΚΡ	ΘΕΣ	ΦΛΩ	ΘΡΑ
Φυσική Αγωγή	3	3	6	3	2	6	0	2	3
Αγωγή Υγείας	3	3	0	3	3	3	3	6	6
Γλώσσα & Λογοτεχνία	57	21	27	21	33	36	36	28	36
Πολιτισμός - Λαογραφία	18	0	0	3	18	3	6	8	9
Φιλοσοφία	3	6	12	6	6	12	6	0	6
Ιστορία	15	6	9	6	6	18	9	18	9
Θρησκευτικά	7	0	9	0	3	12	3	4	9
Εικαστικά/ Μουσική /Χορός	22	16	45	3	29	21	6	22	15
Θεατρική Παιδεία	12	6	12	3	5	9	3	0	6
Πολιτική Θεωρία & Επιστήμες	9	0	0	0	0	0	0	0	0
Νομική	0	0	0	0	0	0	0	2	0

Η πρώτη παρατήρησή μας αφορά το μεγάλο εύρος διακύμανσης που παρατηρείται στην εβδομαδιαία προσφορά ωρών διδασκαλίας για κάθε γνωστικό αντικείμενο. Τη μεγαλύτερη διακύμανση στον αριθμό των ωρών εβδομαδιαίας διδασκαλίας παρατηρούμε στις ομάδες μαθημάτων: Επιστήμες της Εκπαίδευσης ( 18 – 114 ), Διδακτική ( 27 – 99 ), Ψυχολογία ( 14 – 63 ) και Εικαστικά / Μουσική / Χορός ( 3– 45 ). Τη μικρότερη διακύμανση παρατηρούμε στις ομάδες μαθημάτων: Νομική ( 0 – 2 ), Τεχνολογία και Τεχνολογικές Κατασκευές ( 0 – 3 ), Φυσική Αγωγή, Αγωγή Υγείας ( 0 – 6 ), Ο Κόσμος μας – Αστρονομία / Γεωγραφία, Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός και Πολιτική Θεωρία και Επιστήμες ( 0 – 9 ). Επίσης διαπιστώνουμε τα εξής:

1) Τα γνωστικά αντικείμενα που προσφέρεται τις περισσότερες ώρες εβδομαδιαίως, στο σύνολο των Π.τ.Δ.Ε., είναι: Επιστήμες της Εκπαίδευσης ( 114 ώρες, Κρήτη ). Η ομάδα μαθημάτων που διδάσκεται τις λιγότερες ώρες εβδομαδιαίως, σε ένα, τουλάχιστον, Π.τ.Δ.Ε., είναι: Συμβουλευτική & Επαγγελματικός Προσανατολισμός, Κοινωνιολογία, Διοίκηση Εκπαίδευσης, Περιβάλλον, Ο Κόσμος μας – Αστρονομία / Γεωγραφία, Τεχνολογία και Τεχνολογικές Kατασκευές, Φυσική Αγωγή, Αγωγή Υγείας, Πολιτισμός / Λαογραφία, Φιλοσοφία, Θρησκευτικά, Θεατρική Παιδεία, Πολιτική Θεωρία και Επιστήμες και Νομική ( 0 ώρες στα Π.τ.Δ.Ε. που αναφέρονται ).

2) Στο σύνολο των Π.τ.Δ.Ε., η Σχολή με τη μεγαλύτερη συχνότητα πρώτων θέσεων στους πίνακες ωρών διδασκαλίας εβδομαδιαίως είναι το Π.τ.Δ.Ε. Κρήτης ( 10 πρώτες θέσεις ). Ακολουθούν τα Π.τ.Δ.Ε. Αθήνας ( 7 πρώτες θέσεις ), Πάτρας ( 6 πρώτες θέσεις ), Θράκης ( 4 πρώτες θέσεις ), Φλώρινας ( 3 πρώτες θέσεις ), Ιωαννίνων ( 2 πρώτες θέσεις ) και, τέλος, Αιγαίου ( 1 πρώτη θέση ). Στο σύνολο των Π.τ.Δ.Ε., η Σχολή με τη μεγαλύτερη συχνότητα τελευταίων θέσεων στους πίνακες ωρών διδασκαλίας εβδομαδιαίως είναι το Π.τ.Δ.Ε. Θεσσαλονίκης ( 12 τελευταίες θέσεις ).

3) Τα γνωστικά αντικείμενα: Ειδική Αγωγή, η Κοινωνιολογία, Επιστήμες της Εκπαίδευσης, Πληροφορική και Θρησκευτικά διδάσκονται περισσότερο από όλα τα υπόλοιπα Τμήματα στο Π.τ.Δ.Ε. Κρήτης. Στην ίδια Σχολή διδάσκεται αποκλειστικά το μάθημα της Τεχνολογίας και Τεχνολογικών κατασκευών.

4) Τα γνωστικά αντικείμενα: Η Διδακτική, η Διοίκηση της Εκπαίδευσης, οι Μαθηματικές Επιστήμες και η Γλώσσα και Λογοτεχνία διδάσκονται περισσότερο στο Π.τ.Δ.Ε. Αθήνας. Στην ίδια Σχολή διδάσκεται αποκλειστικά η ομάδα μαθημάτων: Πολιτική Θεωρία και Επιστήμες.

5) Τα γνωστικά αντικείμενα: Η Ψυχολογία, Συμβουλευτική & Επαγγελματικός Προσανατολισμός και τα Εικαστικά / Μουσική / Χορός διδάσκονται περισσότερο στο Π.τ.Δ.Ε. Πάτρας.

6) Τα γνωστικά αντικείμενα: Οι Φυσικές Επιστήμες και το Περιβάλλον διδάσκονται περισσότερο στο Π.τ.Δ.Ε. Θράκης.

7) Τα γνωστικά αντικείμενα: Η Παιδαγωγική και η Μεθοδολογία / Επιστημολογία διδάσκονται περισσότερο στο Π.τ.Δ.Ε. Ιωαννίνων.

8) Τα γνωστικά αντικείμενα Ο Κόσμος μας- Αστρονομία / Γεωγραφία Ιστορία διδάσκεται τον ίδιο ανώτατο αριθμό ωρών στο Π.τ.Δ.Ε. Κρήτης και στο Π.τ.Δ.Ε. Θράκης. Η Φυσική Αγωγή διδάσκεται τον ίδιο ανώτατο αριθμό ωρών στο Π.τ.Δ.Ε. Κρήτης και στο Π.τ.Δ.Ε. Πάτρας. Η Αγωγή Υγείας διδάσκεται τον ίδιο ανώτατο αριθμό ωρών στο Π.τ.Δ.Ε. Φλώρινας και στο Π.τ.Δ.Ε. Θράκης. Ο Πολιτισμός / Λαογραφία διδάσκεται τον ίδιο ανώτατο αριθμό ωρών στα Π.τ.Δ.Ε. Αθήνας και Αιγαίου, η Φιλοσοφία στα Π.τ.Δ.Ε. Πάτρας και Κρήτης και η Ιστορία στα Π.τ.Δ.Ε. Κρήτης και Φλώρινας. Τέλος, η Θεατρική Παιδεία διδάσκεται τον ίδιο ανώτατο αριθμό ωρών στα Π.τ.Δ.Ε. Αθήνας και Πάτρας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Με την εργασία μας αυτή, δεν επιχειρούμε να ερμηνεύσουμε τους λόγους στους οποίους οφείλεται η κατανομή που προέκυψε, ούτε να προτείνουμε μοντέλα ιδανικής αναλογίας. Η πολυπλοκότητα των περί την εκπαίδευση ζητημάτων, η ταχύτητα των εξελίξεων σήμερα και ο πλουραλισμός των θεωριών και μεθόδων έρευνας καθιστά δυσχερή τέτοιου είδους εγχειρήματα.

Με δεδομένο ότι υπάρχει ήδη η ζήτηση για εξειδικευμένους εκπαιδευτικούς Ειδικής Αγωγής και ότι αρχίζει, πλέον, να εντείνεται το ενδιαφέρον για τη Διαπολιτισμική Παιδαγωγική[2], την Ελληνική ως Ξένη Γλώσσα –όπως επίσης και την Εκπαίδευση Ενηλίκων, την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, την Ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση και, τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, τη διοίκηση της εκπαίδευσης, προκύπτουν ερωτήματα ως προς τις προοπτικές των Π.Τ.Δ.Ε. Ελπίζουμε η δουλειά μας αυτή, μαζί με άλλες παρόμοιες, να αποτελέσει την αφετηρία για περισσότερο επισταμένη συγκριτική έρευνα του περιεχομένου των σπουδών των ελληνικών Π.Τ.Δ.Ε. και τη βάση της συζήτησης για το μέλλον τους στον 21^ο αιώνα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Αιγαίου, Οδηγός Σπουδών 2000 – 2001, Ρόδος, 2000.

Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Οδηγός Σπουδών 2001 – 2002, Αθήνα, 2001.

Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Οδηγός Σπουδών 2001 – 2002, Βόλος, 2001.

Παιδαγωγική Σχολή Φλώρινας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Οδηγός Σπουδών 2001 – 2002, Φλώρινα, 2001.

Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Οδηγός Σπουδών 2001 – 2002, Θεσσαλονίκη, 2001.

Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Θράκης, Οδηγός Σπουδών 1998 – 1999, Αλεξανδρούπολη, 1998.

Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Οδηγός Σπουδών 2001 – 2002, Ιωάννινα, 2001.

Πανεπιστήμιο Κρήτης, Οδηγός Προπτυχιακών Σπουδών 2001 – 2002, Ρέθυμνο, 2001.

Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Πατρών, Οδηγός Σπουδών 1999 – 2000, Πάτρα, 1999.

NEAVE GUY, Οι Εκπαιδευτικοί – Προοπτικές για το Εκπαιδευτικό Επάγγελμα στην Ευρώπη, Έκφραση – Εκπαιδευτική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1998.

ΚΛΑΔΗΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ, Αναγκαιότητα νέων στρατηγικών για τα Πανεπιστήμια μπροστά στον 21^ο αιώνα και στην κοινωνία της γνώσης και της μάθησης, στο ΜΠΟΥΖΑΚΗΣ ΣΗΦΗΣ (Επιμ.), Ιστορικοσυγκριτικές Προσεγγίσεις – Τιμητικός Τόμος ΑΝΔΡΕΑ Μ. ΚΑΖΑΜΙΑ, Gutenberg, Αθήνα, 2000.

ΣΤΑΜΕΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Τα Πανεπιστημιακά Παιδαγωγικά Τμήματα – Καταβολές, Παρούσα Κατάσταση, Προοπτικές, Gutenberg, Αθήνα, 1999.

---

[1] Guy Neave, Οι Εκπαιδευτικοί. Προοπτικές για το εκπαιδευτικό επάγγελμα στην Ευρώπη, Έκφραση- Εκπαιδευτική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1998, σ. 12, 89.

[2] Για παράδειγμα, στο Π.Τ.Δ.Ε. Θράκης, μια από τις τρεις «Ειδικεύσεις» που ακολουθούν οι φοιτητές του 6^ου και 7^ου εξαμήνου είναι η Ειδική Αγωγή – Μειονοτικά Σχολεία. Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Οδηγός Σπουδών 1998-1999, Αλεξανδρούπολη, 1998, σ. 32.