Εκπαιδευτικό λογισμικό πολυμέσων για τη θεματική ενότητα «θρησκευτικά» στη β’/βαθμια εκπαίδευση

Του Χρήστου Βασιλόπουλου

Εισαγωγή

Στην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται το εκπαιδευτικό λογισμικό πολυμέσων για τη θεματική ενότητα «Θρησκευτικά» στη Β΄/βάθμια Εκπαίδευση», που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του έργου του ΥΠΕΠΘ και του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, με τίτλο : «Αναδιατύπωση και εκσυγχρονισμός των προγραμμάτων σπουδών στον Τομέα των Κοινωνικών Επιστημών ΙΙ και παραγωγή διδακτικού υλικού», με επιστημονικό υπεύθυνο τον συντάκτη της εισήγησης.

Το υπόψη λογισμικό αποτελείται από τρία σενάρια, δηλ. τρεις θεματικές ενότητες, με τίτλους : α) Ο λατρευτικός πλούτος της Εκκλησίας β) Το Ισλάμ και γ) Ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής και οι κίνδυνοι που την απειλούν.

Με την εισήγησή μας θα παρουσιάσουμε συνοπτικά τη δεύτερη θεματική ενότητα, δηλ. το Ισλάμ, που διδάσκεται στη Β΄ Λυκείου.

Όπως είναι γνωστό, με την τεχνολογική επανάσταση διευρύνεται συνεχώς σε παγκόσμια κλίμακα η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στις εκπαιδευτικές διαδικασίες δια μέσου της διευρυμένης χρήσης των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών (Η/Υ).

Το εκπαιδευτικό λογισμικό πολυμέσων, που θα παρουσιάσουμε και αφορά τη θρησκευτική ενότητα «Θρησκευτικά», δεν αποτελεί μια οπτικοακουστική μεταφορά του περιεχομένου του σχολικού εγχειριδίου στον Η/Υ. Αντίθετα, προσφέρει ένα αλληλεπιδραστικό, πλούσιο, ελκυστικό και προκλητικό περιβάλλον, με έμφαση στην ενεργητική, συνεργατική, διερευνητική και δημιουργική μάθηση και κατάκτηση της γνώσης από το μαθητή. Παράλληλα προάγει τη διεπιστημονική και διαθεματική προσέγγιση του μαθήματος των Θρησκευτικών, προσφέροντας στο μαθητή μια σφαιρική γνώση.

Επιπλέον το λογισμικό αυτό συνοδεύεται και από εγχειρίδιο για τον εκπαιδευτικό. Στο εγχειρίδιο περιγράφεται αναλυτικά το κάθε σενάριο και δίνονται οι βασικές παιδαγωγικές αρχές στις οποίες στηρίζεται το λογισμικό καθώς και ο ρόλος του διδάσκοντα κατά την παρουσίαση του περιεχομένου του λογισμικού.

Παιδαγωγικές / Διδακτικές Αρχές

Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη του λογισμικού που περιλαμβάνει, όπως είπαμε, τρεις θεματικές ενότητες, μια για κάθε τάξη του Λυκείου, θεμελιώνεται στις παρακάτω βασικές παιδαγωγικές αρχές, οι οποίες ικανοποιούνται κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο με το παρόν εκπαιδευτικό λογισμικό.

α) Κατά τη μαθησιακή διαδικασία ο ρόλος του μαθητή είναι ενεργητικός και πρωταγωνιστικός, αφού αυτός αποτελεί τον κύριο συντελεστή της μάθησης. Η αρχή αυτή ικανοποιείται κατά τρόπο αποτελεσματικό, γιατί παρέχει μεγάλα περιθώρια ποσοτικής και ποιοτικής αλληλεπίδρασης των μαθητών με την προς μάθηση ύλη και μεταξύ τους, μεγαλύτερα από αυτά που είναι δυνατόν να προσφερθούν με τα συνήθη οπτικοακουστικά μέσα, όπως π.χ. με το video. Το video δεν προσφέρεται για αλληλεπίδραση (interaction) ούτε παρέχει τη δυνατότητα προσθήκης νέων στοιχείων κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας, δυνατότητες που είναι εφικτές με το εκπαιδευτικό λογισμικό δια μέσου του διαδικτύου. Συνεπώς καθίσταται προφανής ο παρεμβατικός και δημιουργικός ρόλος του μαθητή σε όλη τι διδακτική διαδικασία.

β) Η εξατομικευμένη διδασκαλία υπηρετείται κατά αποτελεσματικότερο τρόπο, όταν η σχολική τάξη οργανώνεται σε μικρές ομάδες λίγων ατόμων, ώστε να παρέχεται η δυνατότητα στο κάθε μέλος της ομάδας δυναμικής και συνεχούς αλληλεπίδρασης με το προς μάθηση υλικό. Το παρόν λογισμικό προϋποθέτει σε κάθε υπολογιστή να εργάζονται και να συνεργάζονται μέχρι τρεις μαθητές. Με τον τρόπο αυτό ο καθένας τους έχει τη δυνατότητα να προβαίνει σε ποικίλους συσχετισμούς των στοιχείων, που συνθέτουν το προς μάθηση υλικό, είτε μόνος του είτε σε συνεργασία με τους υπόλοιπους συμμαθητές της ομάδας του. Αποτέλεσμα αυτού είναι να αυξάνει το ενδιαφέρον του και να του δημιουργείται ένα αίσθημα όχι μόνο ικανοποίησης αλλά και αυτοπεποίθησης.

γ) Η σημασία της εποπτείας και η συμβολή της στη μάθηση αποτελεί βασική αρχή και θέση της σύγχρονης παιδαγωγικής. Είναι προφανές ότι η εφαρμογή της αρχής αυτής είναι το κυρίαρχο γνώρισμα του παρόντος εκπαιδευτικού λογισμικού.

δ) Τέλος, ένα βασικό γνώρισμα των σύγχρονων διδακτικών μοντέλων, σε αντίθεση με τις κλασικές πορείες διδασκαλίας ευθύγραμμης κατεύθυνσης, είναι η δυνατότητα να τροποποιεί κανείς το προγραμματισμένο υλικό με την προσθήκη νέων στοιχείων και να επιστρέφει σε προηγούμενη φάση, οσάκις οι μαθησιακές ανάγκες το επιβάλλουν και οι διάφορες στρατηγικές μάθησης το απαιτούν. Με το παρόν λογισμικό ο εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα σε μεγάλο βαθμό να επεμβαίνει στο εκπαιδευτικό υλικό με εισαγωγή όχι μόνο σχολιασμών με μορφή κειμένου, αλλά και επιπλέον μαθησιακού υλικού καθώς και ασκήσεων. Επίσης το λογισμικό επιτρέπει στο μαθητή να αρχίζει όχι υποχρεωτικά από την αρχή αλλά από οποιοδήποτε σημείο αυτός επιθυμεί.

Χαρακτηριστικά του Λογισμικού

Τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του λογισμικού, για την ανάπτυξη του οποίου ως εργαλείο συγγραφής χρησιμοποιήθηκε το Director[1], είναι τα ακόλουθα :

α) Πολλαπλή αναπαράσταση του προς μάθηση υλικού, με τη χρησιμοποίηση αυτοτελώς ή σε συνδυασμό κειμένου, αφήγησης, εικόνας, χάρτη, video.

β) Χάρτης πλοήγησης που περιλαμβάνει το διάγραμμα ροής και παρέχει τη δυνατότητα στο μαθητή-χρήστη να πηγαίνει σε οποιοδήποτε σημείο του λογισμικού επιθυμεί.

γ) Δυνατότητα επέκτασης με προσθήκη ασκήσεων, εικόνων και άλλου πολυμεσικού υλικού στη βάση δεδομένων, καθώς και νέων διευθύνσεων στο διαδίκτυο.

δ) Δυνατότητα γραπτής διατύπωσης και αποθήκευσης των απαντήσεων των μαθητών στις εργασίες και ερωτήσεις διαφόρων τύπων.

ε) Ευχρηστία μέσω των πλήκτρων πλοήγησης που εμφανίζονται στην οθόνη και τα οποία καθιστούν το περιβάλλον διεπαφής φιλικό προς το μαθητή και διευκολύνουν την αλληλεπίδρασή του με τον Η/Υ.

Περιγραφή του σεναρίου για το Ισλάμ (Διδακτικοί στόχοι – Ανάπτυξη δεξιοτήτων)

1. Γενικός στόχος του σεναρίου :

Να αναπτύξουν οι μαθητές θρησκειολογική σκέψη και να καλλιεργήσουν διαθρησκειακή συνείδηση. Ειδικότερα η ανάπτυξη της θρησκειολογικής σκέψης θα καταστεί δυνατή με την αντικειμενική γνώση των ουσιωδών γνωρισμάτων του Ισλάμ, και κατ’ επέκταση οποιασδήποτε άλλης θρησκείας, ως θρησκευτικού «πιστεύω», ενώ η διαθρησκειακή συνείδηση θα διαμορφωθεί με την καλλιέργεια στάσης σεβασμού προς τον «άλλο», τον «διαφορετικό».

2. Επιμέρους στόχοι:

α) Να γνωρίσουν οι μαθητές το γεωγραφικό και ιστορικό πλαίσιο γένεσης και εξάπλωσης του Ισλάμ μέχρι τις μέρες μας.

β) Να κατανοήσουν τις βασικές αρχές της θεολογίας και διδασκαλίας του Ισλάμ, έτσι ώστε είναι σε θέση να ερμηνεύουν σωστά τις λατρευτικές εκδηλώσεις και τις καθημερινές συμπεριφορές των πιστών του.

γ) Να πληροφορηθούν τα κύρια γνωρίσματα του μυστικισμού όχι μόνο του Ισλάμ, αλλά και των άλλων μεγάλων θρησκειών, ώστε να διακρίνουν το πώς κάθε θρησκεία αντιλαμβάνεται και βιώνει το μυστικισμό.

δ) Να μάθουν να εκτιμούν και να σέβονται την ετερότητα του συνανθρώπου τους εντός και εκτός της χώρας τους.

3.Ανάπτυξη δεξιοτήτων

Το σενάριο αυτό, με τη βοήθεια εικόνων, φωτογραφιών, χαρτών, σχεδιαγραμμάτων, ήχου, αφηγήσεων, κειμένων και συνδέσμων στο διαδίκτυο σε πλαίσιο υποστηρικτικής διδασκαλίας, αποβλέπει στην ανάπτυξη των παρακάτω δεξιοτήτων:

α) Πρόσληψη, οργάνωση και εκτίμηση ομοιοτήτων και διαφορών.

β) Εξάσκηση στη λύση προβλημάτων και πρόσκτηση γνώσεων μέσω ερωτήσεων διαφόρων τύπων (σύντομης απάντησης, πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχησης, ανάπτυξης).

γ) Συνεκτίμηση στοιχείων για την εξαγωγή ορθών συμπερασμάτων.

δ) Αναζήτηση στοιχείων μέσα από το διαδίκτυο για άμεση χρήση και αξιοποίηση.

Περιγραφή ροής του σεναρίου

Αρχικά στην οθόνη του υπολογιστή εμφανίζεται ένα «μενού» με τις εξής επιλογές :

· Το Ισλάμ

· Θέματα – ασκήσεις

· Βιβλιοθήκη πολυμέσων

· Έξοδος

Επιλέγοντας με το ποντίκι μια από τις παραπάνω επιλογές και κάνοντας κλικ σ’ αυτή, περνάμε στο αντίστοιχο περιεχόμενο της συγκεκριμένης επιλογής μας. Αν, π.χ., επιλέξουμε το Ισλάμ, αρχικά εμφανίζεται στην οθόνη ο τίτλος του προγράμματος και στη συνέχεια, με δεύτερο κλικ, ένα «μενού» με τις παρακάτω επιλογές :

· Εισαγωγή

· Γένεση του Ισλάμ

· Το Ισλάμ στις μέρες μας

· Βασικές αρχές του Ισλάμ (Διδασκαλία-Θεολογία)

· Επίδραση του Ισλάμ στην τέχνη και τον πολιτισμό

· Διαδίκτυο

Κάνοντας κλικ με το ποντίκι επάνω σε κάθε μια από τις παραπάνω επιλογές, εμφανίζεται η αντίστοιχη ενότητα.

Για να γίνει κατανοητή η ροή του σεναρίου γενικά και σε κάθε μια από τις παραπάνω επι μέρους ενότητές του, θα παρουσιάσουμε την κατά σειρά τρίτη από αυτές, που φέρει τον τίτλο : Βασικές αρχές του Ισλάμ (Διδασκαλία – Θεολογία).

Κάνοντας κλικ στην ενότητα αυτή εμφανίζονται στην οθόνη οι εξής επιλογές :

· Βασικές αρχές

· Οι πέντε στύλοι

· Λατρεία

· Μυστικισμός

· Γλωσσάρι

Ο μαθητής μπορεί στην αρχή να επιλέξει μια από αυτές, όποια θέλει. Αν, π.χ., επιλέξει την τρίτη, δηλ. τη Λατρεία, αρχικά εμφανίζεται στο κέντρο της οθόνης video, που δείχνει το εσωτερικό και το εξωτερικό ενός τεμένους, ενώ στο κάτω μέρος κείμενο, που περιγράφει σε οπτικοακουστική μορφή τον συγκεκριμένο τόπο Λατρείας των Μουσουλμάνων.

Στη συνέχεια εμφανίζεται άσκηση με την οποία ζητείται από τους μαθητές να συγκρίνουν ένα μουσουλμανικό τέμενος με ένα ορθόδοξο ναό και να γράψουν την απάντηση. Προκειμένου ο κάθε μαθητής να απαντήσει στο ερώτημα αυτό, μπορεί να χρησιμοποιήσει ως υλικό, εκτός από το video που είδε προηγουμένως, και μια ποικιλία τεμένων με τους εσωτερικούς και εξωτερικούς τους χώρους, που υπάρχουν στη Βιβλιοθήκη Πολυμέσων.

Στην αρχική οθόνη υπάρχει και η επιλογή που αναφέρεται στη Βιβλιοθήκη Πολυμέσων, η οποία είναι μια βάση δεδομένων με εποπτικό υλικό, το οποίο περιλαμβάνει χάρτες, εικόνες και φωτογραφίες.

Γενικότερα ο μαθητής έχει τη δυνατότητα να διαλέξει από τη Βιβλιοθήκη Πολυμέσων το υλικό που χρειάζεται για τις ασκήσεις και τον εμπλουτισμό των εργασιών. Πατώντας το αριστερό πλήκτρο του ποντικιού μπορεί να μεγεθύνει την εικόνα, ενώ πατώντας το δεξί έχει τη δυνατότητα να αποθηκεύσει το αρχείο που δημιούργησε σε δικό του φάκελο στο σκληρό δίσκο του υπολογιστή.

Σημαντικό είναι και το ότι στο λογισμικό υπάρχουν δεκαεννέα διευθύνσεις στο διαδίκτυο (Internet) από όπου ο μαθητής μπορεί να συγκεντρώσει ένα πλήθος πληροφοριών, καθώς και ευρετήριο όρων (γλωσσάρι), απαραίτητο για την κατανόηση λέξεων που του είναι άγνωστες. Μάλιστα, με κλικ επάνω σε κάθε λέξη του κειμένου έχει τη δυνατότητα να μεταφέρεται αυτόματα στο σημείο του γλωσσαρίου, όπου αναφέρεται αυτή, και να επιστρέφει στο σημείο του κειμένου όπου βρισκόταν.

Θα κλείσω την εισήγηση με μια βασική επισήμανση : Για την ανάπτυξη εκπαιδευτικού λογισμικού αξιώσεων, δε φτάνει, π.χ., ένα εξάμηνο ούτε αρκεί απλώς ένας παιδαγωγός – σύμβουλος ή ένας προγραμματιστής αλλά ούτε και η χρησιμοποίηση εργαλείων που σχεδιάστηκαν για άλλο είδος εφαρμογών, όπως π.χ. για διαφημίσεις. Αντίθετα, απαιτείται συνεργασία ομάδων ατόμων με ειδικές γνώσεις στα παιδαγωγικά και τον προγραμματισμό, μακροχρόνια και συστηματική προσπάθεια και επαρκείς οικονομικοί πόροι, για την αγορά του αναγκαίου εποπτικού και ακουστικού υλικού και των κατάλληλων εργαλείων συγγραφής (authoring tools), που θα υπηρετούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις ιδιαιτερότητες του εκπαιδευτικού λογισμικού.

Επίδειξη του σεναρίου

Από το CD-Rom που έχει τίτλο : «Παγκόσμια Θρησκεύματα : Το Ισλάμ» θα δείξουμε αντιπροσωπευτικά τμήματα, που επιβεβαιώνουν τα όσα προηγουμένως αναφέραμε ως χαρακτηριστικά του παρόντος λογισμικού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ Χρ., Διδακτική του Μαθήματος των Θρησκευτικών, εκδ. Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2002

ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Α., Σχεδιάζοντας Εκπαιδευτικά Λογισμικά, Σύγχρονη Εκπαίδευση 100, 1998, σελ. 114-123

Director8.0 : http://hotwired.lycos.com/webmonkey/html/97/09/index2a.html?tw=multimedia

Director 8.0 : http://www.zdnet.com/products/stories.reviews/0,4161,2561077.html

DRUIN A. & SOLOMON C., Designing Multimedia Environments, eds. Wiley & Sons, NY 1996

ΚΥΝΗΓΟΥ Χρ. & ΦΡΑΓΚΟΥ Στ., Πτυχές της παιδαγωγικής αξιοποίησης της Τεχνολογίας Ελέγχου στη Σχολική Τάξη, πρακτικά από το 2^ο Πανελλήνιο Συνέδριο : Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση, Πάτρα, Οκτώβριος 2000

ΜΙΚΡΟΠΟΥΛΟΥ Τ.Α., Εκπαιδευτικό Λογισμικό: Θέματα σχεδίασης και αξιολόγησης Λογισμικού Υπερμέσων, εκδ. Κλειδάριθμος, Αθήνα 2000

ΡΑΠΤΗ Αρ. & ΡΑΠΤΗ Αθ., Εκπαιδευτική Πολιτική και Εισαγωγή των Νέων Τεχνολογιών στην Εκπαίδευση, πρακτικά από το 2^ο Πανελλήνιο Συνέδριο : Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση, Πάτρα, Οκτώβριος 2000

---

[1] Αποτελεί ένα δυναμικό εργαλείο συγγραφής (authoring tool) για τη δημιουργία αυτοτελών, αυτόνομων προγραμμάτων και ποικιλία πολυμεσικών εφαρμογών, όπως, π.χ. εκπαιδευτικά λογισμικά, αλληλεπιδραστικές παρουσιάσεις, προσομοιώσεις, κινούμενες εικόνες (animations), τράπεζες πληροφοριών.