Η Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία ως μάθημα επιλογής στο Ενιαίο Λύκειο

Της Στυλιανής Νάκη

1. Προλογικά

Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1997 και η θεσμοθέτηση του Ενιαίου Λυκείου διαμόρφωσε ένα νέο πλαίσιο σπουδών βασικό χαρακτηριστικό του οποίου είναι η λειτουργία στη Β΄ και Γ΄ τάξη τριών κατευθύνσεων σπουδών και η διάκριση των μαθημάτων σε γενικής παιδείας και επιλογής.

Το νέο γνωστικό αντικείμενο «Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία: Ιστορία και Κείμενα», περιλαμβάνεται ως μάθημα επιλογής και στις τρεις κατευθύνσεις της Β΄ τάξης. Η εισαγωγή του μαθήματος υπηρετεί και την επιδίωξη για την «ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση». Αφορμώμενοι από τη θέση ότι οι εκπαιδευτικοί στόχοι της πολιτείας αποτυπώνονται στο Αναλυτικό Πρόγραμμα κάθε διδασκόμενου γνωστικού αντικειμένου, ότι το σχολικό εγχειρίδιο υλοποιεί ό,τι ορίζει1 το Αναλυτικό Πρόγραμμα, Ακόμη, ο χαρακτήρας του μαθήματος και το γεγονός ότι η μαθητική ομάδα προκύπτει βάσει του ενδιαφέροντος για τη λογοτεχνία, αποτέλεσε ένα ακόμη κριτήριο για το σχεδιασμό της έρευνας.

2. Σκοπός, είδος, τεχνικές, μέθοδος και δείγμα της έρευνας

Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση των στάσεων2 των μαθητών που επέλεξαν το μάθημα «Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία: Ιστορία και Κείμενα» (ΝΕΛΙΚ) απέναντι σ’ αυτό, αλλά και όσων επέλεξαν κάποιο από τα υπόλοιπα επιλεγόμενα μαθήματα της Β΄ λυκείου απέναντι στη Λογοτεχνία και στο επιλεχθέν μάθημα, καθώς και η στάση των καθηγητών που δίδαξαν το ΝΕΛΙΚ απέναντι σ’ αυτό.

Η παρούσα έρευνα στάσεων ανήκει στις περιγραφικές έρευνες και μάλιστα εντάσσεται και στην υποπερίπτωση της επισκόπησης3 Ως τεχνικές έρευνας προκρίναμε το ερωτηματολόγιο για τους μαθητές και την «πλήρως δομημένη» συνέντευξη για τους διδάσκοντες, ενώ ως μέθοδο χρησιμοποιήσαμε την Ανάλυση Περιεχομένου και για την κωδικοποίηση του ερευνητικού υλικού επιλέξαμε τη θεματική ή σημασιολογική ανάλυση, ενώ επεξεργασία των ερωτήσεων κλειστού τύπου έγινε με το διεθνές στατιστικό πρόγραμμα SPSS.

Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν τα σχολεία της Ανατολικής Αττικής, της Πελοποννήσου και των Επτανήσων, στα οποία διδάχθηκε το ΝΕΛΙΚ κατά το σχ.έτ.2000-01. Η επιλογή του δείγματος έγινε με βάση την κατά επίπεδα τυχαία δειγματοληψία, ενώ ελήφθησαν υπόψη το μέγεθος του στατιστικού πληθυσμού, η γεωγραφική και πληθυσμιακή σύνθεση της περιοχής, η ύπαρξη πόλεων που βρίσκονται κοντά στην Αθήνα και ιδιαίτερα για τα Επτάνησα η επίδραση που δέχθηκαν ιστορικά από τη δύση.

Ως υποθέσεις της έρευνας, θέσαμε: α) ότι το μάθημα το επιλέγουν περισσότερο τα κορίτσια απ’ ό,τι τα αγόρια, β) ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στην επίδοση των μαθητών στη Β΄ λυκείου και στην επιλογή του επιλεγόμενου μαθήματος, γ) ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στην επίδοση των μαθητών στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και στην επιλογή του ΝΕΛΙΚ, και δ) ότι οι καθηγητές επιλέγουν να διδάξουν το μάθημα από προσωπικό ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία.

Το ερωτηματολόγιο που «κατασκευάσαμε» για τη διεξαγωγή της έρευνας ήταν δύο ειδών· το ένα είδος (Α) διανεμήθηκε στους μαθητές που είχαν επιλέξει το ΝΕΛΙΚ και το άλλο (Β) διανεμήθηκε σ’ όσους είχαν επιλέξει κάποιο από τα υπόλοιπα μαθήματα επιλογής. Ως ανεξάρτητες μεταβλητές επιλέξαμε το φύλο, την κατεύθυνση, τον Μέσο Όρο στη Β΄ λυκείου, τον τελικό βαθμό στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και το μάθημα επιλογής για όσους δεν επέλεξαν το ΝΕΛΙΚ. Οι πρώτες 9 ερωτήσεις και των δύο ερωτηματολογίων είναι ερωτήσεις γεγονότων. Το ερωτηματολόγιο Α διαρθρώνεται ως εξής: Α. Μαθήματα επιλογής-στάση καθηγητών και λόγοι επιλογής από τους μαθητές. Β. Γνώμη των μαθητών για το ρόλο της λογοτεχνίας (Ευρωπαϊκής και Νεοελληνικής) στη σύγχρονη πολύ-πολιτισμική κοινωνία. Γ. Η Ευρωπαϊκή λογοτεχνία ως μέσο για την κατανόηση της ενότητας του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Δ. Η Λογοτεχνία ως διδακτικό αντικείμενο. Ε. Το σχολικό εγχειρίδιο:μορφή και περιεχόμενα. ΣΤ. Η διδακτική του μαθήματος. Ζ. Το σχολικό εγχειρίδιο ως αυτόνομο ανάγνωσμα. Η. Απόψεις για την αξιολόγηση του μαθήματος.

Το ερωτηματολόγιο Β διαρθρώνεται ως εξής: Ι. Ενημέρωση σχετικά με τα μαθήματα επιλογής. ΙΙ. Σύγκριση του επιλεχθέντος μαθήματος με το ΝΕΛΙΚ. ΙΙΙ. Η στάση των μαθητών απέναντι στη λογοτεχνία ως ελεύθερο ανάγνωσμα. IV. Γνώμη των μαθητών για το ρόλο της λογοτεχνίας (Ευρωπαϊκής και Νεοελληνικής) στη σύγχρονη πολύ-πολιτισμική κοινωνία. V. Προϋποθέσεις για την επιλογή του ΝΕΛΙΚ. VI. Αξιολόγηση του επιλεχθέντος μαθήματος μετά το τέλος της σχολικής χρονιάς.

Για τις ανάγκες της έρευνάς μας «κατασκευάσαμε» μια συνέντευξη, και επιλέξαμε ως ανεξάρτητες μεταβλητές επιλέξαμε το φύλο, τα έτη υπηρεσίας και το τμήμα που έχουν τελειώσει οι διδάσκοντες. Η συνέντευξη διαρθρώνεται ως εξής· στην αρχή υπάρχουν 6 ερωτήσεις γεγονότων και οι άξονες είναι: 1.Η ανάληψη της ευθύνης για τη διδασκαλία του μαθήματος. 2. Η πανεπιστημιακή κατάρτιση στην Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία και η ενασχόληση με την τελευταία. 3.Η επιμόρφωση σχετικά με το ΝΕΛΙΚ και η αξιολόγησή της. 4. Στάση απέναντι στην πληροφορία ότι θα διδαχθεί το μάθημα. 5.Αναλυτικό Πρόγραμμα, διδακτικές οδηγίες για το μάθημα. Η διδακτική του μαθήματος. 6. Η αξιολόγηση του μαθήματος. 7.Γενική – ανοικτή ερώτηση.

3. Τα ευρήματα της έρευνας

Από την στατιστική επεξεργασία των 147 ερωτηματολογίων Α, προέκυψαν τα ακόλουθα στοιχεία σχετικά με τις μεταβλητές φύλο και επίδοση στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας:

Όπως φαίνεται στο γράφημα 1 το μάθημα επελέγη από τα κορίτσια σε ποσοστό 80,96% και από τα αγόρια σε ποσοστό 19,04%.

Εν συνεχεία, στο γράφημα 2 παρουσιάζεται ο μέσος όρος της επίδοσης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας των μαθητών που επέλεξαν τη Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία. Στην συναφή ερώτηση απάντησαν 141 μαθητές. Η χαμηλότερη επίδοση ήταν 11, η υψηλότερη 20 και ο μέσος όρος της επίδοσης των μαθητών ήταν 17,7 με τυπική απόκλιση από αυτόν + - 1,75. Η δεσπόζουσα τιμή είναι το 19 και το εύρος 9.

Στο γράφημα 3 φαίνεται συγκριτικά ο μέσος όρος της επίδοσης των μαθητών στη Β΄ λυκείου ανά επιλεγόμενο μάθημα. Συγκεκριμένα: οι μαθητές που επέλεξαν την Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία έχουν μέσο όρο επίδοσης στη Β΄ Λυκείου 14,95, όσοι επέλεξαν Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές 15,07, όσοι επέλεξαν Κοινωνική και Πολιτική Οργάνωση στην Αρχαία Ελλάδα 14,37, όσοι επέλεξαν Ελεύθερο Σχέδιο 14,95, όσοι επέλεξαν Γραμμικό Σχέδιο 13,18, όσοι επέλεξαν Τεχνικό Σχέδιο 14,18, όσοι επέλεξαν Βιολογία 17,74, όσοι επέλεξαν το μάθημα Αρχές Περιβαλλοντικών Επιστημών 14,56, εκείνοι που επέλεξαν Στοιχεία Αστρονομίας και Διαστημικής 14,85, όσοι επέλεξαν Γερμανικά 17,26, όσοι επέλεξαν Γαλλικά 15,92 και, τέλος, εκείνοι που επέλεξαν, Αγγλικά 18,5.

Οι καθηγητές στην ερώτηση που διερευνά την ευθύνη της ανάληψης της διδασκαλίας του μαθήματος απαντούν σε ποσοστό 100 % ότι ανέλαβαν να διδάξουν το μάθημα οικειοθελώς και ονομάζουν ως λόγους, α) το ενδιαφέρον, καθώς το μάθημα ήταν καινούργιο σε ποσοστό 70,6%, β) την αγάπη για τη λογοτεχνία και λόγω του Νεοελληνικού τμήματος που έχουν τελειώσει σε ποσοστό 11,7% , γ) την πρόκληση για να γνωρίσουν και στους μαθητές την Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία σε ποσοστό 6% και δ) το ενδιαφέρον των μαθητών να επιλέξουν το μάθημα λειτούργησε ως κίνητρο για την ανάληψη της διδασκαλίας του μαθήματος σε ποσοστό 11,7 %. Όσον αφορά στην επιμόρφωση οι ερωτώμενοι σε ποσοστό 99% απαντούν ότι δεν παρακολούθησαν επιμορφωτικά σεμινάρια για το μάθημα, γιατί δεν ενημερώθηκαν για την ύπαρξη αυτών. Μόνο ένας ερωτώμενος αναφέρει ότι παρακολούθησε το σεμινάριο για την παρουσίαση των νέων σχολικών εγχειριδίων του 1998, ανάμεσα στα οποία ήταν και το Ανθολόγιο της Νεότερης Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας. Τέλος, όπως προκύπτει από τις απαντήσεις των διδασκόντων στην ανοικτή ερώτηση της συνέντευξης, κρίνεται αναγκαία η ύπαρξη επιμόρφωσης σχετικά με το μάθημα σε ποσοστό 68,75 %.

4. Ερμηνεία των ευρημάτων της έρευνας

Το μάθημα επέλεξαν στη μεγαλύτερη πλειοψηφία τα κορίτσια, τα οποία προτιμούν και – βάσει της ψυχολογίας ατομικών διαφορών - τη λογοτεχνία περισσότερο απ’ ό,τι τα αγόρια, Η επίδοση των μαθητών που επέλεξαν το ΝΕΛΙΚ στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ήταν κατά μέσο όρο πολύ καλή, κάτι που ίσως να λειτούργησε ως κίνητρο για την επιλογή του ΝΕΛΙΚ.. Σχετικά με την επίδοση των μαθητών στη Β΄ λυκείου και τα μαθήματα επιλογής παρατηρούμε ότι τις υψηλότερες επιδόσεις έχουν όσοι επέλεξαν τα Αγγλικά, τη Βιολογία και τα Γερμανικά, ενώ οι επιδόσεις των υπολοίπων δεν παρουσιάζουν μεταξύ τους μεγάλες διαφοροποιήσεις. Τέλος, όσον αφορά στους καθηγητές που δίδαξαν το μάθημα επισημαίνουν την ανάγκη για την ύπαρξη επιμόρφωσης σχετικά με το μάθημα και τη διδασκαλία του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Γ. Ι. Σπανός, Η σχέση διδακτικού βιβλίου και Αναλυτικού Προγράμματος προσδιορίζει τη διδακτική του μαθήματος, στο Χάρις, Αφιέρωμα στον καθηγητή Ν. Γ. Μελανίτη, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, Τομέας Παιδαγωγικής, Αθήνα1991, σ.386.

Γεώργας Δ., Κοινωνική Ψυχολογία, τ.α΄,(αυτοέκδοση), Αθήνα 1986, σ. 121-145.

Βάμβουκας Μ.Ι., Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 19985 , σ.83-4.

Παρασκευόπουλος Ι. Ν., Μεθοδολογία επιστημονικής έρευνας, τ.1 (αυτοέκδοση), Αθήνα 1993, σ.20.

Γράφημα 1

Γράφημα 2

γράφημα 3