Οι αντιλήψεις των εκπ/κών της πρωτοβάθμιας γενικής εκπ/σης

σχετικά με τις γενικές τεχνικές που βοηθούν αποτελεσματικά τους μαθητές με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και

 Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ/Υ) να αναπτύξουν δεξιότητες μελέτης

 

 

Του Γεώργιου Τσομπανίδη

Υπ. Δρ. του Πανεπιστημίου Αθηνών

 

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ/Υ) είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή που έχοντας ως πρωτογενή χαρακτηριστικά την απροσεξία και την υπερκινητικότητα-παρορμητικότητα επιμένει στο χρόνο και μπορεί να προκαλέσει σημαντικές και ποικίλες δυσκολίες τόσο στο ίδιο το παιδί όσο και στο περιβάλλον του. Ένα σύνηθες και συγχρόνως μεγάλο πρόβλημα των παιδιών με ΔΕΠ/Υ, εξαιτίας της αδυναμίας συγκέντρωσης της προσοχής, αποτελεί η διαδικασία της μελέτης. Οι μαθητές με ΔΕΠ/Υ ανταποκρίνονται λιγότερο ικανοποιητικά απ’τους υπόλοιπους συμμαθητές τους στις σχολικές απαιτήσεις, αφού συχνά αποτυγχάνουν να χειριστούν ορθά την ύλη που μελετούν και να διεκπεραιώσουν τις σχολικές τους εργασίες. Οι παραπάνω λόγοι έδωσαν την ώθηση για την διεξαγωγή αυτής της έρευνας, με την οποία επιχειρείται η διερεύνηση των αντιλήψεων των εκπ/κών της πρωτοβάθμιας γενικής εκπ/σης σχετικά με τις γενικές τεχνικές που βοηθούν αποτελεσματικά τους μαθητές με ΔΕΠ/Υ στην απόκτηση δεξιοτήτων μελέτης.

 

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

 

Το δείγμα της έρευνας αποτελείται από 100 εκπ/κούς, 26 άνδρες και 74 γυναίκες,  που υπηρετούν σε δημοτικά σχολεία γενικής εκπ/σης του νομού Αττικής και πραγματοποιήθηκε το Μάιο – Ιούνιο 2001. Για τη συλλογή των δεδομένων της έρευνας χρησιμοποιήθηκε αυτοσχέδιο και κλειστού τύπου ερωτηματολόγιο, το οποίο συντάχθηκε με βάση τα δεδομένα διεθνών μελετών, και για την επεξεργασία των στοιχείων που συλλέξαμε χρησιμοποιήσαμε το στατιστικό πακέτο SPSS.  Ο συνολικός αριθμός των μαθητών που έχουν οι ερωτώμενοι εκπ/κοί στην τάξη τους ανέρχεται στους 2205. Από αυτά τα παιδιά, σύμφωνα με την άποψη των εκπ/κών, τα 210 παρουσιάζουν Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας , δηλαδή το 9,52% των μαθητών έχει ΔΕΠ/Υ. Από αυτούς τους μαθητές, το 74,8% είναι αγόρια και το 25,2% κορίτσια.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

 

1.         Γενική εικόνα των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών

 

Το σύνολο των ερωτώμενων εκπ/κών υποστηρίζει ότι οι μαθητές τους που παρουσιάζουν ΔΕΠ/Υ χαρακτηρίζονται από απροσεξία, όπως επίσης πολύ υψηλό ποσοστό συγκεντρώνει και η υπερκινητικότητα. Επιπρόσθετα, σχεδόν οι μισοί εκπ/κοί θεωρούν ότι ένα άλλο σύμπτωμα αυτών των μαθητών είναι η παρορμητικότητα. Σχετικά με το χρονικό διάστημα που εκδηλώνουν οι μαθητές ΔΕΠ/Υ, η πλειοψηφία των εκπ/κών απάντησε ότι αυτοί οι μαθητές παρουσιάζουν τη διαταραχή από 6 μήνες και άνω, ενώ ελάχιστοι ανέφεραν από 1-5 μήνες.

Όσο αφορά τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποτελεσματική διδασκαλία των μαθητών με ΔΕΠ/Υ, οι εκπ/κοί αναφέρουν κατά σειρά προτίμησης :  α) τη συνεργασία-επικοινωνία μεταξύ σπιτιού και σχολείου, β) τη γνώση και εκπ/ση σχετικά με το θέμα της ΔΕΠ/Υ, γ) την ανάπτυξη της προσοχής, δ) την υποστήριξη των μαθητών σε θέματα οργάνωσης, ε) την εκπαιδευτική και συναισθηματική υποστήριξη των μαθητών, στ) το ομαδοσυνεργατικό μοντέλο διδασκαλίας, ζ) τις ειδικές υποστηρικτικές υπηρεσίες, και τέλος η) την αναγκαιότητα της πρόληψης προβλημάτων συμπεριφοράς.                

Οι περισσότεροι εκπ/κοί θεωρούν ότι οι μαθητές με ΔΕΠ/Υ μπορούν να χρησιμοποιήσουν τόσο στην ανάγνωση όσο και στo γραπτό λόγο  γενικές τεχνικές μελέτης, οι οποίες τους βοηθούν στον πολύ καλό χειρισμό της ύλης-πληροφοριών που έχουν να μελετήσουν και στην  ολοκλήρωση των εργασιών τους.

Όσο αφορά τις τεχνικές μελέτης που βοηθούν τους μαθητές με ΔΕΠ/Υ να εντοπίζουν πληροφορίες, οι εκπ/κοί δηλώνουν κατά σειρά προτίμησης : α) τα γραφικά (π.χ. χάρτες, εικόνες),  β) τον Η/Υ (π.χ. CD-ROM), γ) τα βιβλία (π.χ. περιεχόμενα, γλωσσάριο), δ) τα βασικά βοηθήματα (π.χ. λεξικά). και τέλος ε) τη βιβλιοθήκη (π.χ. κατάλογος καρτών).

Σύμφωνα με τους εκπ/κούς, ο ρυθμός της ανάγνωσης ενός μαθητή με ΔΕΠ/Υ  στη διάρκεια της μελέτης με στόχο τον εντοπισμό της πληροφορίας πρέπει να είναι γρήγορος, ενώ για την επεξεργασία της πληροφορίας πρέπει να είναι αργός.

Ως  προς τις μεθόδους που βοηθούν τους μαθητές με ΔΕΠ/Υ  ν’απομνημονεύουν πληροφορίες, οι εκπ/κοί αναφέρουν κατά σειρά  προτίμησης : α) την υπογράμμιση κύριων σημείων, β) τα μνημόνια, γ) τις νοερές εικόνες, δ) την περίληψη, ε) την τεχνική της γενικής θεώρησης-ερωτήσεις- ανάγνωση-διήγηση και επανεξέταση, και τέλος στ) τη μηχανιστική επανάληψη.

Ως προς την οργάνωση των πληροφοριών, οι εκπ/κοί δηλώνουν κατά σειρά προτίμησης ότι οι τεχνικές που βοηθούν τους μαθητές με ΔΕΠ/Υ είναι : α) η κατηγοριοποίηση, β) το διάγραμμα, γ) η τήρηση σημειώσεων, δ) ο εννοιολογικός χάρτης, και τέλος  ε) ο πίνακας διπλής εισόδου.

Στο πεδίο των μεθόδων που βοηθούν τους μαθητές με ΔΕΠ/Υ στην αποτελεσματική μελέτη οι εκπ/κοί θεωρούν σημαντική  «την οργάνωση-διαχείριση του χρόνου μελέτης» και ακολουθούν «οι οδηγοί μελέτης» και «οι τεχνικές αντιμετώπισης των εξετάσεων».

Η διδασκαλία των γενικών τεχνικών μελέτης σε μαθητές με ΔΕΠ/Υ μπορεί να πραγματοποιηθεί πρωτίστως «με την ανάπτυξη ενός μαθησιακού περιβάλλοντος, όπου το αντικείμενο μελέτης προκαλεί το ενδιαφέρον των μαθητών» και ακολούθως «με την άμεση καθοδήγηση από το δάσκαλο». Επίσης, υπάρχει σχετικά μικρή έμφα- ση στη διδακτική των γενικών τεχνικών μελέτης στις μικρές τάξεις του Δημοτικού, αλλά δίδεται σταδιακά μεγαλύτερη έμφαση καθώς οι μαθητές με ΔΕΠ/Υ προχωρούν προς τις μεγαλύτερες τάξεις.

 

2.         Η επίδραση της άμεσης ή μη εμπειρίας των εκπ/κών σε μαθητές με ΔΕΠ/Υ

 

Όσο αφορά τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποτελεσματική διδασκαλία των μαθητών με ΔΕΠ/Υ, οι εκπ/κοί με άμεση εμπειρία σε μαθητές με ΔΕΠ/Υ δίνουν σαφώς περισσότερη έμφαση στη συνεργασία-επικοινωνία μεταξύ σπιτιού και σχολείου.

 

3.         Η επίδραση του φύλου των εκπ/κών

 

Οι γυναίκες εκπ/κοί θεωρούν αρκετά πιο σημαντικές τις ειδικές υποστηρικτικές υπηρεσίες ως βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματική διδασκαλία των  μαθητών με ΔΕΠ/Υ. Επιπρόσθετα, στις μεθόδους που βοηθούν αποτελεσματικά τους μαθητές με ΔΕΠ/Υ στην απομνημόνευση των πληροφοριών, οι γυναίκες δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στα μνημόνια (ακρωνύμια, ακροστιχίδα, λέξεις-κλειδιά, μνημονικές προτάσεις κ.ά.).

 

4.         Η επίδραση του τίτλου σπουδών των εκπ/κών

 

Οι κάτοχοι πτυχίου διετούς φοίτησης θεωρούν περισσότερο σημαντική την υποστήριξη των μαθητών σε θέματα οργάνωσης ως βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματική διδασκαλία των μαθητών με ΔΕΠ/Υ. Επιπλέον, όσο αφορά τον εντοπισμό των πληροφοριών, δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στη χρήση βιβλίων (πίνακας περιεχομένων, γλωσσάριο κ.ά.). Υποστηρίζουν περισσότερο ότι ο ρυθμός ανάγνωσης των μαθητών  με ΔΕΠ/Υ πρέπει να είναι αργός για την επεξεργασία της πληροφορίας, ενώ ως προς την οργάνωση των πληροφοριών θεωρούν λιγότερο σημαντική την τεχνική της κατηγοριοποίησης. Τέλος, οι εκπ/κοί με πτυχίο διετούς φοίτησης υποστηρίζουν σαφώς περισσότερο ότι δίδεται λίγη έμφαση στη διδακτική των γενικών τεχνικών μελέτης στις «μικρές» τάξεις (Α΄& Β΄ τάξη) του Δημοτικού.

Οι εκπ/κοί που έχουν πτυχίο ΑΕΙ ως προς την οργάνωση πληροφοριών θεωρούν ότι η κατηγοριοποίηση και ο εννοιολογικός χάρτης βοηθούν σημαντικά τους μαθητές με ΔΕΠ/Υ. Επιπλέον, υποστηρίζουν περισσότερο ότι δίδεται πολλή έμφαση στη διδακτική των γενικών τεχνικών μελέτης σε μαθητές με ΔΕΠ/Υ στις «μικρές» τάξεις (Α΄& Β΄ τάξη) του Δημοτικού.

Οι έχοντες πτυχίο εξομοίωσης θεωρούν σαφώς πιο σημαντική την υποστήριξη των μαθητών με ΔΕΠ/Υ σε θέματα οργάνωσης ως απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική διδασκαλία αυτών των μαθητών. Επίσης, δίνουν περισσότερη βαρύτητα στο ότι οι γενικές τεχνικές μελέτης βοηθούν τους μαθητές με ΔΕΠ/Υ στον πολύ καλό χειρισμό της ύλης-πληροφοριών. Αντίθετα, δίνουν λιγότερη έμφαση αφενός στη χρήση των γραφικών (σχεδιαγράμματα, χάρτες, πίνακες, εικόνες κ.ά.) ως τεχνική που βοηθά τους μαθητές με ΔΕΠ/Υ στον εντοπισμό των πληροφοριών και αφετέρου στην τεχνική της περίληψης που βοηθά αυτούς στην απομνημόνευση των πληροφοριών.

Οι κάτοχοι πτυχίου μετεκπαίδευσης υποστηρίζουν περισσότερο ότι ο ρυθμός ανάγνωσης του μαθητή με ΔΕΠ/Υ για τον εντοπισμό της πληροφορίας πρέπει να είναι γρήγορος.

Οι εκπ/κοί με μεταπτυχιακές σπουδές θεωρούν σαφώς πιο σημαντικές τεχνικές το διάγραμμα και τον πίνακα διπλής εισόδου ως μεθόδους που βοηθούν τους μαθητές με ΔΕΠ/Υ στην οργάνωση των πληροφοριών.

 

5.         Η επίδραση των ετών υπηρεσίας των εκπ/κών

 

       Όσο αφορά την επίδραση των ετών υπηρεσίας των εκπ/κών, οι έχοντες 16-20 χρόνια υπηρεσίας δίνουν σαφώς μεγαλύτερη έμφαση στην ανάπτυξη της προσοχής των μαθητών με ΔΕΠ/Υ  ως απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική διδασκαλία τους. Επίσης, αυτοί θεωρούν σαφώς πιο σημαντική τη χρήση των βιβλίων (πίνακας περιεχομένων, γλωσσάριο κ.ά.) ως τεχνική που βοηθά τους μαθητές με ΔΕΠ/Υ να εντοπίζουν πληροφορίες, ενώ οι εκπ/κοί με 11-15 έτη υπηρεσίας δίνουν περισσότερη βαρύτητα στη χρήση των υπολογιστών. Τέλος, οι εκπ/κοί με 1-5 έτη υπηρεσίας πιστεύουν ότι δίδεται πολλή έμφαση στη διδακτική των γενικών τεχνικών μελέτης κατά τη φοίτηση των μαθητών με ΔΕΠ/Υ στις «μικρές» τάξεις (Α΄ & Β΄ τάξη) του Δημοτικού.

 

 

 

 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

 

Τα παραπάνω σημαντικά ευρήματα της έρευνας , θα έχουν θετικές και αποτελεσματικές πρακτικές επιπτώσεις στο χώρο της παιδείας. Τα πορίσματα της παρούσας εργασίας είναι δυνατό να αποτελέσουν σπουδαία εργαλεία για τους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με σκοπό να βοηθήσουν εποικοδομητικά τους μαθητές με ΔΕΠ/Υ στη διαδικασία της μελέτης. Η απόκτηση αυτών των τεχνικών δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές που παρουσιάζουν ΔΕΠ/Υ να χειρίζονται ορθότερα την ύλη που μελετούν και να ολοκληρώνουν τις εργασίες του σχολείου, οδηγώντας τους σε αποτελεσματικότερη μάθηση.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

Αγραφιώτη, Μ. (1996). Μελετώ αποδοτικά. Αθήνα : Δίοδος.

Bigge, J. L., Stump, C. S., Spagna, M. E., & Silberman, R. K. (1999). Curriculum, Assessment, and Instruction for Students with Disabilities. Belmont, CA:  Wadsworth Publishing Company.

Cassels, A. (1999). Μνήμη και Λήθη (6η έκδοση). Μτφ. Γ. Σπανούδης, επιμ. Α. Κωσταρίδου-Ευκλείδη. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.

Duffy, G. G., & Roehler, L. R. (1993). Improving Classroom Reading Instruction : A Decision-Making Approach (3rd ed.). U.S.A. : McGraw-Hill.

Διαγνωστικά Κριτήρια DSM-IV. (1996). Μετάφραση-Επιμέλεια Κ. Γκοτζαμάνης. Αθήνα : Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας (έτος πρωτότυπης έκδοσης 1994).

Fisher, R. (1995). Teaching Children to Learn. London : Stanley Thornes.

Friend, M., & Bursuck, W. D. (1999). Including Students with Special Needs : A practical guide for classroom teachers (2nd edition). Needham Heights , MA : Allyn & Bacon.

Goodall, C. J. (1995). A Survivor’s Guide to Study Skills and Student Assessments for health care students. Edinburgh : Churchill Livingstone.

Κάκουρος, Ε., & Μανιαδάκη, Κ. (2000). Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.

Κολιάδης, Ε. Α. (1991). Θεωρίες μάθησης και εκπαιδευτική πράξη. Τόμος Α΄ Συμπεριφοριστικές θεωρίες. Αθήνα.

Κολιάδης, Ε. Α. (1995). Θεωρίες μάθησης και εκπαιδευτική πράξη. Τόμος Β΄ Κοινωνικογνωστικές θεωρίες (3η έκδοση βελτιωμένη). Αθήνα.

Κολιάδης, Ε. Α. (1997). Θεωρίες μάθησης και εκπαιδευτική πράξη. Τόμος Γ΄ Γνωστικές θεωρίες. Αθήνα.

Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2000). Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. Τόμος Β΄. Στρατηγικές Διδασκαλίας. Η Κριτική Σκέψη στη Διδακτική Πράξη (5η έκδοση βελτιωμένη και επαυξημένη). Αθήνα : Gutenberg.

Lerner, J. & Yasutake, D. (2000). School Strategies. In : Accardo P. J., Blondis T. A., Whitman B. Y., & Stein M. A., (Eds.). Attention Deficits and Hyperactivity in Children and Adults : Diagnosis, Treatment, Management (pp. 461-476). 2nd edition, revised, and expanded. New York : Marcel Dekker.

Rhodes, M. (1982). Η αποδοτική Μελέτη. Τεχνικές μελέτης για αποδοτικό διάβασμα και πρακτικές οδηγίες για επιτυχία στις εξετάσεις (μτφ. Γ. Χαραλαμπίδης). Αθήνα : Εκδόσεις Θυμάρι.

Riehs, R. J., Singer, H., & Van Nord, J. E. (1989). Δεξιότητες μαθησιακές (μτφ. Ε. Κασιώλας). Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια Λεξικό, 3, σελ. 1321-1324. Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα.

Rief, S. F. (1993). How to reach and teach ADD/ADHD children : practical techniques, strategies, and interventions for helping children with attention problems and hyperactivity. West Nyack, New York : The Center for Applied Research in Education.

Σαλβαράς, Γ. Κ. (2000). Μελετήματα για τη θεωρία και την πράξη της διδασκαλίας. Για μια εκπαίδευση για όλους τους μαθητές. Αθήνα.

Σαλβαράς, Γ. Κ. (2000). Γλωσσική διδασκαλία για όλους τους μαθητές. Διδακτικές δεξιότητες επεξεργασίας κειμένου και παραγωγής γραπτού λόγου. Αθήνα.