Απόψεις των νηπιαγωγών και των δασκάλων της Α΄ δημοτικού για την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των μαθητών τους και συγκεκριμένες περιπτώσεις δημιουργικής φαντασίας των μαθητών αυτών, (έρευνα)

Της Βασιλικής Κ. Μάνου,

Διδάκτωρ Ψυχοπαιδαγωγικής

της Φιλοσοφικής Σχολής

Πανεπιστημίου Αθηνών

(Υπόθεση 1)

Η έρευνα απέβλεπε στο να καταγραφούν α) η προτεραιότητα που δίνεται από τους (τις) νηπιαγωγούς και τους δασκάλους (ες) της Α΄ τάξης του Δημοτικού στους 6 τομείς ανάπτυξης της δημιουργικής σκέψης των νηπίων και των μαθητών της Α΄τάξης του Δημοτικού και β) συγκεκριμένες περιπτώσεις από τρόπους που οι ίδιοι χρησιμοποίησαν για την ανάπτυξή της.

Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε από τριακόσιες (300) νηπιαγωγούς και τριακόσιους (300) δασκάλους (κυρίως δασκάλες) της Α΄Δημοτικού, προερχόμενους κυρίως από το λεκανοπέδιο της Αττικής.

Στην ερώτηση για την προτεραιότητα που δίνουν στους 6 τομείς ανάπτυξης της δημιουργικής σκέψης, απάντησαν ως εξής:

Α) ΝΗΠΙΑΓΩΓΟΙ

1) Η απόκτηση εμπειριών (66%), 2) Οι καλές τέχνες (33%), 3) Η μελέτη καλών βιβλίων (30%) και 4) Η άσκηση σε συγγραφική εργασία (23%)

Β) ΔΑΣΚΑΛΟΙ

1) Η απόκτηση εμπειριών (54%), 2) Οι μελέτη καλών βιβλίων (29%), 3) Οι καλές τέχνες (22%) και 4) Η άσκηση σε συγγραφική εργασία (19%)

Με μικρή διαφοροποίηση ως προς τους τομείς 2) και 3) τόσο οι νηπιαγωγοί, όσο και οι δάσκαλοι δίνουν προτεραιότητα στους τομείς: απόκτηση εμπειριών, καλές τέχνες, μελέτη καλών βιβλίων, άσκηση σε συγγραφική εργασία. Οι τομείς πνευματικά παιχνίδια και άσκηση στη δημιουργική λύση προβλημάτων θεωρούνται ασήμαντοι για την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των νηπίων και των μαθητών της Α΄ Δημοτικού και δικαιολογημένα γιατί είναι δύσκολοι τομείς γι'αυτά τα παιδιά, ή ίσως και διότι οι εκπαιδευτικοί γενικά είναι ανημέρωτοι γι'αυτούς τους τομείς και κυρίως για τον τομέα άσκησης στη δημιουργική λύση προβλημάτων.

Στην ερώτηση για καταγραφή συγκεκριμένων περιπτώσεων που οι νηπιαγωγοί και οι δάσκαλοι της Α΄Δημοτικού χρησιμοποίησαν για ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των νηπίων και των μαθητών Α΄Δημοτικού απάντησαν περίπου οι μισοί νηπιαγωγοί και δάσκαλοι και οι απαντήσεις έχουν συνοπτικά ως εξής:

(Περιλαμβάνονται στις σελίδες 26-38 της έρευνας, που εγκρίθηκε από τους αξιολογητές για παρουσίαση στο Συνέδριο της Π.Ε.Ε., αλλά που δε μπορεί να δημοσιευθεί ολόκληρη, σύμφωνα με την απόφαση του Δ.Σ. της Π.Ε.Ε.).

(Υπόθεση 2)

Η έρευνα απέβλεπε στο να διαπιστωθούν: α) κατά πόσο η αναμενόμενη πνευματική ανάπτυξη των παιδιών της Α΄ Δημοτικού διαφέρει σημαντικά από αυτήν των παιδιών του νηπιαγωγείου και β) κατά πόσο οι απαντήσεις των νηπίων στις ιστορίες τις σχετικές με το «δάσος» και το «σχολείο» ήταν συνηθισμένες ή και ασυνήθιστες που προδίδουν, σε κάποιο βαθμό διάθεση για δημιουργική σκέψη.

Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε από: α) 300 αγόρια του νηπιαγωγείου, β) 300 κορίτσια του νηπιαγωγείου, γ) 300 αγόρια της Α΄ Δημοτικού και δ) 300 κορίτσια της Α΄ Δημοτικού.

Οι απαντήσεις έχουν συνοπτικά ως εξής: (Περιλαμβάνονται στις σελίδες 39-43 της έρευνας, που εγκρίθηκε από τους αξιολογητές για παρουσίαση στο Συνέδριο της Π.Ε.Ε., αλλά που δε μπορεί να δημοσιευθεί ολόκληρη, σύμφωνα με την απόφαση του Δ.Σ. της Π.Ε.Ε.).

Κριτική αξιολόγηση και σχολιασμός των ευρημάτων

Όπως έχει ήδη αναφερθεί η έρευνα απέβλεπε στο να καταγραφούν: α) η προτεραιότητα που δίνεται από νηπιαγωγούς και δασκάλους στους 6 τομείς ανάπτυξης της δημιουργικής σκέψης των νηπίων και των μαθητών της Α΄ τάξης, όπως αυτοί καθορίζονται από τις έρευνες: 1) απόκτηση εμπειριών, 2) πνευματικά παιχνίδια, 3) καλές τέχνες, 4) μελέτη καλών βιβλίων, 5) άσκηση σε συγγραφική εργασία και 6) άσκηση στη δημιουργική λύση προβλημάτων και β) να δοθούν συγκεκριμένες περιπτώσεις που από τους ίδιους χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης.

Τα ερωτηματολόγια απαντήθηκαν από 300 νηπιαγωγούς και 300 δασκάλους (κυρίως δασκάλες) του λεκανοπεδίου της Αττικής και με μικρή διαφοροποίηση ως προς τους τομείς 2) και 3) τόσο οι νηπιαγωγοί όσο και οι δάσκαλοι δίνουν προτεραιότητα στους τομείς: απόκτηση εμπειριών, καλές τέχνες, μελέτη καλών βιβλίων, άσκηση στη δημιουργική λύση προβλημάτων.

Οι τομείς πνευματικά παιχνίδια και άσκηση στη δημιουργική λύση προβλημάτων θεωρούνται ασήμαντοι για την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των νηπίων και των μαθητών της Α΄ δημοτικού και δικαιολογημένα γιατί είναι δύσκολοι τομείς γι’ αυτά τα παιδιά, ή ίσως και διότι οι εκπαιδευτικοί γενικά είναι ανημέρωτοι γι’ αυτούς τους τομείς και κυρίως για τον τομέα άσκησης στη δημιουργική λύση προβλημάτων.

Στην ερώτηση για καταγραφή συγκεκριμένων περιπτώσεων που οι νηπιαγωγοί και οι δάσκαλοι της Α΄ δημοτικού χρησιμοποιούν για την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης των νηπίων και των μαθητών Α΄ δημοτικού, απάντησαν περίπου μισοί νηπιαγωγοί και δάσκαλοι και οι απαντήσεις που έδωσαν δείχνουν ικανοποιητική κατάρτιση και ενημέρωση στο θέμα αυτό. Σίγουρα τα νέα αναλυτικά προγράμματα και η πλουσιότερη τώρα βιβλιογραφία για το θέμα της ανάπτυξης της δημιουργικής σκέψης των παιδιών έχουν συντελέσει στην καλύτερη ενημέρωση των

εκπαιδευτικών.

Για τη δεύτερη περίπτωση τόσο στην ιστορία με το «δάσος», όσο και στην ιστορία για το «σχολείο» παρατηρήθηκε σημαντική διαφορά υπέρ των αγοριών της Α΄ δημοτικού σε σχέση με τα αγόρια του νηπιαγωγείου σε όλες τις περιπτώσεις, όχι όμως και στα κορίτσια αντίστοιχα.

Ίσως στα κορίτσια η τάση για ανταπόκριση σε ιστορίες είναι αρκετά έντονη ακόμα και στη νηπιακή ηλικία, κάτι που δε συμβαίνει με τα αγόρια του νηπιαγωγείου που αναπτύσσουν αυτή τη διάθεση αργότερα.

Πάντως αρκετές από τις απαντήσεις που δίνουν τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια του νηπιαγωγείου και της Α΄ δημοτικού είναι ασυνήθιστες, πράγμα που δείχνει πως η διάθεση για δημιουργική σκέψη είναι παρούσα στις μικρές ηλικίες που αντιδρούν αυθόρμητα.

Επιβεβαιώνεται έτσι και με αυτή την έρευνα το αυθόρμητο της δημιουργικότητας στα νήπια που συνθλίβεται αργότερα στις μεγαλύτερες τάξεις του δημοτικού με την εφαρμογή του τυπικού αναλυτικού προγράμματος.

Συμπεράσματα – Πρόταση

Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι οι νηπιαγωγοί είναι σε σημαντικό βαθμό ενημερωμένες (νοι) για τους τρόπους ανάπτυξης της δημιουργικής σκέψης των νηπίων. Στα νήπια και στους μαθητές της Α΄ δημοτικού υπάρχουν ικανοποιητικά αποθέματα δημιουργικής φαντασίας.

Τα παιδαγωγικά τμήματα δημοτικής και νηπιαγωγών καλό είναι να εντείνουν τις προσπάθειες ενημέρωσης των μελλόντων εκπαιδευτικών με προετοιμασία ειδικών προγραμμάτων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μάνου Κ.Β. (2001). Η Ψυχοπαιδαγωγική της Δημιουργικότητας. Πρόγραμμα άσκησης και προαγωγής της δημιουργικής σκέψης σε παιδιά του νηπιαγωγείου.Διδακτορική διατριβή, Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών. Αθήνα.

Μαρμαρινός, Ι. (1978). Δημιουργικότης και Κοινωνικοοικονομικόν επίπεδον. Διδακτορική διατριβή, Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών. Αθήναι.

Ξανθάκου, Γ. (1998). Η δημιουργικότητα στο σχολείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Πασσάκος, Κ. (1977). Η δημιουργική σκέψις εις την εφηβείαν. Αθήναι.

Τζώρτζη, Α. (1996). Η αγωγή της φαντασίας στο νηπιαγωγείο. Αθήνα.: Σπουδή.

Torrance, Ε.Ρ. (1974). Torrance Tests of Creative Thinking Norms - technical manual. Mass Xerox Education Company.

Τριλιανός, Α. (1997). Η κριτική σκέψη και η διδασκαλία της. Αθήνα.

Wallach, Μ. & Kogan, Ν. (1965). Modes of Thinking in Young Children New York:Holt, Rinehart and Winston, σελ. 28-50.

Χαραλαμπόπουλος, Ι. (1981). Πρόγραμμα αγωγής και ασκήσεως της δημιουργικής σκέψεως σε παιδιά του δημοτικού σχολείου. Διδακτορική διατριβή. Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αθήνα.