Ένα πιλοτικό πρόγραμμα
ανίχνευσης της αισιοδοξίας
σε παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής
ηλικίας
μέσα από γλωσσικές δραστηριότητες
Της Μαρίας Ζαφειροπούλου και της Αγγελικής Θάνου
Εργαστήριο Εξελικτικής Ψυχολογίας και
Ψυχοπαθολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Πρόσφατες έρευνες (πχ. Seligman,1995) έχουν
αποδείξει ότι το ερμηνευτικό στυλ (αισιόδοξο ή απαισιόδοξο) των παιδιών και
ανιχνεύσιμο είναι (για παιδιά άνω των 8 ετών) και δυνατόν να το διαχειριστεί
κανείς καταλλήλως. Το συμπέρασμα αυτό παρέχει τη δυνατότητα αξιοποίησης
παρεμβατικών τεχνικών για την ανάπτυξη δεξιοτήτων αισιοδοξίας με πολλαπλούς
στόχους όπως είναι, για παράδειγμα, η
πρόληψη της κατάθλιψης ή η ενίσχυση της σχολικής επιτυχίας.
Η αισιοδοξία ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας ορίζεται
από την μεγάλη συχνότητα στη χρήση αισιόδοξων ερμηνειών αλλά και από την
προθυμία να λειτουργεί κανείς έτσι. Κατά την προσχολική ηλικία αυτή
σφυρηλατείται με την αυτοδύναμη δράση, δηλαδή την επιμονή για δραστηριοποίηση με στόχο την
επίλυση κάθε προβλήματος, υπερβαίνοντας τα εμπόδια.(Seligman, 1995).
Η παρούσα εργασία αποτελεί μέρος ευρύτερου ερευνητικού
εγχειρήματος μελέτης της αισιοδοξίας των παιδιών της προσχολικής και της
πρωτοσχολικής ηλικίας.
Έρευνες σχετικές με
την θεωρία του νου (Flavell 1988, Astington, Harris & Olson, 1988, Perner 1991. Astington , 2000 ) αποδεικνύουν ότι τα 5χρονα παιδιά βρίσκονται σε στάδιο
εννοιολογικής αλλαγής η οποία τους δίνει τη δυνατότητα να αναπαριστούν νοητικές
καταστάσεις. Στην αλλαγή συμβάλλει και η ικανότητα των παιδιών της ηλικίας
αυτής να χρησιμοπoιούν τη γλώσσα με σκοπό την
επικοινωνία (Mitchell, 1996). Ειδικότερα σε ότι αφορά τις σκέψεις και τα συναισθήματα που
είναι το ζητούμενο της δικής μας έρευνας έχει αποδειχθεί ότι και τα 3χρονα
παιδιά στοιχειωδώς κατανοούν τη σχέση ανάμεσα στο κίνητρο, τη δράση και τα
συναισθήματα. (Wellman & Bartsch,1988. Wellman & Woolley, 1990).
Στόχος της
ερευνητικής αυτής εργασίας είναι η διερεύνηση του τρόπου ερμηνείας των
γεγονότων από τα παιδιά μέσα από γλωσσικές δραστηριότητες.
Αποτιμώνται επίσης:
1. τα σημαντικά γεγονότα της προσωπικής και της
οικογενειακής ζωής των παιδιών,
2. ο τρόπος με τον οποίο κριτικάρουν
οι γονείς καθημερινές ενέργειες των παιδιών τους και
3. ο τύπος της προσκόλλησης με τους
γονείς τους, προκειμένου να διερευνηθούν
οι τυχόν υπάρχουσες συσχετίσεις.
Το δείγμα μας
αποτελείται από 45 παιδιά από αστικά και αγροτικά νηπιαγωγεία του νομού
Μαγνησίας με μέσο όρο ηλικίας 5,8.
Τα ψυχομετρικά εργαλεία της έρευνας που χρησιμοποιήθηκαν ήταν:
α) Γλωσσικές
δραστηριότητες
1. Αναγνώριση και χαρακτηρισμός συναισθημάτων μέσα από εικόνες.
2. Αναγνώριση, χαρακτηρισμός, έκφραση συναισθημάτων και ανίχνευση του
ερμηνευτικού στυλ μέσα από τέσσερις μη εικονογραφημένες ημιτελείς ιστορίες[1] οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν αφηγηματικά από την ερευνήτρια. Στις δυο
πρώτες ιστορίες πρωταγωνιστούν ζώα και στις ακόλουθες δυο πρωταγωνιστεί το ίδιο
το παιδί. Οι ερωτήσεις μας διατυπώνονται
πάνω σε ένα εισερχόμενο γεγονός (δευτερεύον στοιχείο του επεισοδίου) το οποίο
αλλάζει τη ροή της ιστορίας και στην αντίδραση κατευθύνοντας την προσοχή του
ερωτώμενου παιδιού στη σκέψη και στο συναίσθημα του πρωταγωνιστή, στις δυο
πρώτες ιστορίες, αλλά και στη δική του άποψη για τα δυο αυτά στοιχεία.
3. Έκφραση συναισθημάτων και ο τύπος προσκόλλησης με τους γονείς του μέσα
από το Τέστ του Άγχους του Αποχωρισμού των Klagsbrun & Bowlby (1986) το
οποίο αποτελείται από τρεις εικόνες
βαθμιαίων αποχωριστικών καταστάσεων από
τους γονείς. Το SAT μετρά και
αξιολογεί αξιόπιστα την νοερή αναπαράσταση της προσκόλλησης με την εννιάβαθμη
κλίμακα των Main et all (1985). Η αξιολόγηση αναφέρεται στις απαντήσεις των παιδιών στις
ερωτήσεις πως νοιώθει και τι πρόκειται να κάνει το μικρό παιδί κατά
τη διάρκεια του αποχωρισμού από τους γονείς του για δυο εβδομάδες.
4. Εντοπισμός του προσωπικού συναισθήματος και σύγκριση με τα συναισθήματα
της ομάδας μέσα από το παιχνίδι Το χαλί των συναισθημάτων[2].
β) Αποτίμηση των πρόσφατων οικογενειακών γεγονότων
Χρησιμοποιήθηκε η Κλίμακα Κοινωνικής
Επαναπροσαρμογής (Holmes & Rahe, 1976). H κλίμακα περιλαμβάνει μια λίστα από πιθανά
γεγονότα προσωπικής και οικογενειακής ζωής. Οι γονείς σημειώνουν κάθε γεγονός
που τους συνέβη κατά το τελευταίο έτος και το αξιολογούν ως θετικό ή αρνητικό.
Υπολογίζονται δύο συνολικά αθροίσματα: ένα για τα θετικά και ένα για τα
αρνητικά γεγονότα ζωής. Για την στατιστική επεξεργασία χρησιμοποιήσαμε τη
διαφορά των δυο αθροισμάτων, η οποία άλλοτε ήταν θετική και άλλοτε αρνητική.
γ) Καταγραφή του συνήθους τρόπου γονεϊκής κριτικής
Προκειμένου να αξιολογήσουμε τον τρόπου με
τον οποίο οι γονείς κριτικάρουν τη συμπεριφορά των παιδιών τους, κατασκευάσαμε
ένα ερωτηματολόγιο το οποίο έχει ως σκοπό να διακρίνει συγκεκριμένα στοιχεία (διάχυσης, προσωποποίησης και μονιμότητας)
στις εκφράσεις τις οποίες χρησιμοποιούν όταν κριτικάρουν καθημερινές
συμπεριφορές των παιδιών τους.
Αποτελέσματα
1. Μέσα από τις γλωσσικές
δραστηριότητες συγκεντρώθηκε ένα πλούσιο
συναισθηματικό λεξιλόγιο το οποίο αποτελείται από τις λέξεις: άκεφο
δυσαρεστημένο,
ευτυχισμένο, ευχαριστημένο, ευχάριστο, θλιμμένο, θυμωμένο, λαχανιασμένο, λυπημένο,
μισοχαρούμενο, νυσταγμένο, συγκινημένο, τρομαγμένο, χαμογελαστό, χαρούμενο.
2. Το λεξιλογικό εύρος μεταξύ των παιδιών ποικίλει και έχει ικανή εξάρτηση
από τον παράγοντα φύλλο (αγόρια M=3,15/SD1.01, κορίτσια M=3,4/SD.9) αλλά
και από την ποιότητα του ερμηνευτικού στυλ του κάθε παιδιού το οποίο
προσδιορίζει την βαθμίδα αισιοδοξίας ή απαισιοδοξίας (Σχήμα 1).
3. Η στατιστική ανάλυση των μεταβλητών συνολικά μας δίνει τις παρακάτω
σημαντικές συνάφειες (Πίνακας 1): Παρατηρείται μια στατιστικά σημαντική θετική
συσχέτιση μεταξύ της αισιοδοξίας και του πλούτου του λεξιλογίου των παιδιών (r = +.700**, p<.001), καθώς
και μια αρνητική συσχέτιση μεταξύ της απαισιοδοξίας και του λεξιλογικού εύρους
(r = -.699**, p<.001). O τύπος προσκόλλησης του παιδιού με τους γονείς του σχετίζεται σημαντικά
με την ευρύτητα του συναισθηματικού
λεξιλογίου εκ μέρους του παιδιού (r = .521**, p<.001), ότι
αφορά τον ασφαλή τύπο προσκόλλησης και ότι αφορά τον ανασφαλή τύπο προσκόλλησης
η συνάφεια προσδιορίζεται αρνητικά (r = -.455** p<.001).
4.
Οι υπόλοιπες μεταβλητές ουδεμία σημαντικότητα
στατιστική παρουσιάζουν.
Συμπεράσματα
Από τα δεδομένα αυτής της πιλοτικής ερευνητικής προσπάθειας προκύπτει
ότι η ικανότητα των παιδιών να αναγνωρίζουν, να χαρακτηρίζουν και να εντοπίζουν
τα συναισθήματά τους εξαρτάται από το
προσωπικό ερμηνευτικό στυλ των γεγονότων. Η ευρύτητα και ο πλούτος των λέξεων
προκειμένου να περιγραφούν διάφορα συναισθήματα συνυπάρχουν στα παιδιά τα οποία
χαρακτηρίζονται από αισιοδοξία και διάθεση για δράση και επέμβαση στα γεγονότα.
Ανάλογη περιγραφική – συναισθηματική δεξιότητα αντλείται και από τα παιδιά τα οποία παρουσιάζουν ασφαλή τύπο
προσκόλλησης κατά την αντιμετώπιση των αποχωριστικών καταστάσεων με τους γονείς
τους. Πληρέστερα συμπεράσματα απαιτούν μεγαλύτερο αριθμό δείγματος αλλά και
εμπλοκή περισσότερων μεταβλητών οι οποίες θα μας οδηγήσουν σε ακριβέστερη
αξιολόγηση των αφηγημάτων για
συναισθηματικά θέματα εκ μέρους των παιδιών.
Σχήμα 1 Σχέση
της ποιότητας του ερμηνευτικού στυλ και του λεξιλογικού πλούτου.
Πίνακας 1. Ενδοσυνάφειες (Pearson r) του λεξιλογικού εύρους, των τύπων προσκόλλησης και της
αισιοδοξίας-απαισιοδοξίας.
|
|
|
optimism |
pessimism |
+MR |
-MR |
vocabulary |
| optimism |
Pearson Correlation |
1.000 |
-.994 |
.552 |
-.426 |
.700** |
| |
Sig. (2-tailed) |
. |
.000 |
.000 |
.004 |
.000 |
| |
N |
45 |
45 |
45 |
45 |
45 |
| pessimism |
Pearson Correlation |
-.994 |
1.000 |
-.569 |
.438 |
-.699** |
| |
Sig. (2-tailed) |
.000 |
. |
.000 |
.003 |
.000 |
| |
N |
45 |
45 |
45 |
45 |
45 |
| +MR |
Pearson Correlation |
.552** |
-.569** |
1.000 |
-.950 |
.521** |
| |
Sig. (2-tailed) |
.000 |
.000 |
. |
.000 |
.000 |
| |
N |
45 |
45 |
45 |
45 |
45 |
| -MR |
Pearson Correlation |
-.426** |
.438** |
-.950 |
1.000 |
-.455** |
| |
Sig. (2-tailed) |
.004 |
.003 |
.000 |
. |
.002 |
| |
N |
45 |
45 |
45 |
45 |
45 |
| vocabulary |
Pearson Correlation |
.700** |
-.699** |
.521** |
-.455** |
1.000 |
| |
Sig. (2-tailed) |
.000 |
.000 |
.000 |
.002 |
. |
| |
N |
45 |
45 |
45 |
45 |
45 |
** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Astington,
J.W. (Ed.). (2000). Minds in the making.
Malden, MA Blackwell.
2. Astington,
J.W., Harris, P.L. & Olson, D.R. (Eds.). (1988). Developing theories of
mind. Camdridge, Camdridge University Press.
3. Flavell,
J.H., (1988). The development of children’s knowledge about
the mind:
From
cognitive connections to mental representations. In J.W. Astington, P.L.
Harris, & D. R. Olson (Eds.),
Developing theories of mind (pp.
244-267).
Campridge, Cambridge University
Press.
4.
Holmes, T.H., & Rahe, R.H. (1976). The social
readjustment scale. Journal of
psychosomatic Research, 11, 213 – 218.
5.
Klagsbrun, M., & Bowlby, J. (1986). Responses to
separation from parents: A
clinical test for young children.
British Journal of Projective Psychology,
21, 7
- 27.
6.
Main, M., Kaplan, N., & Cassidy, J.(1985).
Security in infancy, childhood and
adulthood: A move to the level of
representation. In I. Bretherton & E. Waters
(Eds), Growing points in attachment theory and research, Monographs of the
society for research in Child
Development, 50 (pp.66-104).
7.
Mitchel P. (1996). Acquiring a Conception of Mind: A Review of
Psychological
Research and Theory. London,
Psychology Press.
9. Perner, J., (1991). Understanding the representational mind. London, MIT Press.
10. Seligman, M. E. P. (1995) The Optimistic Child. New York, Harper
Perennial.
11. Stein, N.L. & Glenn, C.G.
(1979). An analysis of story comprehension in
elementary school children. In R.O.
Freedle (Ed.). New Directions in
Discourse
Processing, Vol. 2. Norwood, N.J, Ablex.
12.Wellman,
H.M., & Bartsch, K. (1988). Young children’s reasoning about
beliefs. Cognition 30, 239-277.
13. Wellman, H.M., & Wooley, J.D. (1990).
From simple desires to ordinary beliefs:
The early development of every
day psychology. Cognition, 35,
245-275.