H επίδραση εξωγενών και ενδογενών παραγόντων στη συμμετοχή των μαθητών σε κοινωνικές δραστηριότητες

Των:

Κωνσταντίνου Παπαναστασίου, Μαίρης Κουτσελίνη

του Πανεπιστήμιο Κύπρου και της

Έλενας Παπαναστασίου του University of Kansas

H έρευνα για την Πολιτική Αγωγή είναι μια διεθνής έρευνα που έχει αναληφθεί από τον οργανισμό ΙΕΑ (International Association for the Evaluation of Educational Achievement). Στην έρευνα αυτή συμμετείχαν 93 χιλιάδες μαθητές από 28 χώρες. Ως πληθυσμός ορίστηκε η τάξη στην οποία η πλειοψηφία των μαθητών ήταν ηλικίας 14:00 έως 14:11 ετών (Torney-Purta, et al., 2001; Torney-Purta, 2002).

Το περιβάλλον της οικογένειας θεωρείται ως μια από τις πρωτογενείς πηγές για τη δημιουργία του πολιτικού κλίματος, για την ανάπτυξη του πολιτικού ενδιαφέροντος των παιδιών και για τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες κοινής ωφέλειας. Το σχολείο είναι ένας άλλος εξωγενενής παράγοντας ο οποίος επηρεάζει κατά διάφορους τρόπους τις πολιτικές αντιλήψεις και πεποιθήσεις των μαθητών. Στο θέμα αυτό υπάρχει μια εκτεταμένη βιβλιογραφία που συνηγορεί υπέρ αυτής θέσης ότι δηλαδή το οικογενειακό υπόβαθρο των μαθητών και το σχολείο είναι αποφασιστικοί παράγοντες επίδρασης των μαθητών ιδιαίτερα αυτών που ανήκουν στο μεσαίο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο (Υoung, 1971; Young & Whitty, 1977, Apple, 1991, 1993). Άλλοι απορρίπτουν αυτή τη θέση και υποστηρίζουν ότι ο σημαντικότερος παράγοντας είναι η περιρρέουσα ατμόσφαιρα που υπάρχει στην κοινωνία (Parsons, 19961, 1971).

Οι σκοποί αυτής της μελέτης ήταν:

1. Να μελετήσει τους παράγοντες οι οποίοι σχετίζονται με την οικογένεια και το σχολείο σε σχέση με τις κοινωνικές δραστηριότητες των μαθητών.

2. Να παρουσιάσει ένα Μοντέλο Δομικών Εξισώσεων (Structural Equation Modeling) LISREL που να συνδέει τους παράγοντες σχολικό κλίμα, εκπαιδευτικό οικογενειακό περιβάλλον, οικογενειακό πολιτικό περιβάλλον, πολιτικό ενδιαφέρον, δημοκρατκές αξίες και κοινωνικές δραστηριότητες.

3. Να εξετάσει το βαθμό επίδρασης που έχουν:

- το σχολικό κλίμα και το οικογενειακό εκπαιδευτικό περιβάλλον στο πολιτικό περιβάλλον και στο

πολιτικό ενδιαφέρον των μαθητών,

- το πολιτικό ενδιαφέρον και πολιτικό περιβάλλον στις δημοκρατικές αξίες, και

- οι δημοκρατικές αξίες στη συμμετοχή των μαθητών σε κοινωνικές δραστηριότητες.

Ιδιαίτερα η εργασία αυτή μελέτησε την επίδραση:

(α) που έχει το σχολικό κλίμα (=«οι μαθητές στο επίπεδο της τάξης ενθαρρύνονται να διαφωνούν», «Οι μαθητές ενθαρρύνονται να εκφράζουν τη γνώμη τους», «Οι μαθητές είναι ελεύθεροι να διαφωνούν», «Οι γνώμες που εκφράζουν οι μαθητές εκτιμούνται απο τους καθηγητές τους», και «Οι καθηγητές σέβονται τις απόψεις των μαθητών ») στο πολιτικό περιβάλλον και στο πολιτικό ενδιαφέρον των μαθητών.

(β) που έχει το οικογενειακό περιβάλλον (=«μόρφωση πατέρα», «μόρφωση μητέρας», «μέγεθος βιβλιοθήκης» «αγορά εφημερίδων») στη δημιουργία του πολιτικού ενδιαφέροντος (=«Οι μαθητές διαβάζουν άρθρα σε εφημερίδες για τα συμβαίνοντα στην Κύπρο», «Οι μαθητές διαβάζουν άρθρα για τα συμβαίνοντα σε άλλες χώρες», και «ακούουν ειδήσεις στο ραδιόφωνο») και πολιτικού οικογενειακού περιβάλλοντος (=«Οι μαθητές συζητούν με τους γονείς τους τοπικά πολιτικά θέματα», και. «συζητώ με τους γονείς μου διεθνή πολιτικά θέματα») στο πολιτικό περιβάλλον και στο πολιτικό ενδιαφέρον των μαθητών.

(γ) που έχουν οι δημοκρατικές αξίες (=«ο καθένας έχει δικαίωμα να εκφράζεται ελεύθερα» «οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να εκλέγουν τους πολιτικούς αρχηγούς τους» «ο έντυπος τύπος είναι χωρίς λογοκρισία») στη συμμετοχή των μαθητών σε κοινωνικές δραστηριότητες (=«συμμετοχή σε ειρηνικές διαμαρτυρίες» «συμμετοχή σε δραστηριότητες για βελτίωση της ποιότητας ζωής της κοινότητας» «συμμετοχή σε ενέργειες για προστασία του περιβάλλοντος») στη συμμετοχή των μαθητών σε κοινωνικές δραστηριότητες.

Μεθοδολογία

Στην Κύπρο τα δεδομένα είχαν συλλεγεί το 1999 από μαθητές της τρίτης τάξης που φοιτούσαν σε 61 Γυμνάσια. Από κάθε ένα από τα 61 Γυμνάσια έχουν επιλεγεί με τη μέθοδο της τυχαίας δειγματοληψίας δυο τμήματα της τρίτης τάξης. Οι μαθητές του δείγματος ήταν 3106 (περίπου το 30% του πληθυσμού). Στη ανάλυση για αποδοχή ή απόρριψη του θεωρητικού δομικού μοντέλου περιλήφθησαν μόνο οι απαντήσεις των μαθητών που απάντησαν και στις 29 ερωτήσεις του ερωτηματολογίου. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν 1788 μαθητές. Οι 29 ερωτήσεις που χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση ομαδοποιήθηκαν σε έξι κατηγορίες: στο οικογενειακό υπόβαθρο, στο σχολικό κλίμα, στις δημοκρατικές αξίες, στη συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες, στο πολιτικό ενδιαφέρον και στο πολιτικό περιβάλλον της οικογένειας. Με βάση τις απαντήσεις των 1788 μαθητών έχουν υπολογισθεί οι συντελεστές συσχέτισης και οι διασπορές και συνδιασπορές.

Απαραίτητη προϋπόθεση για τον υπολογισμό των συνδιασπορών και συντελεστών συσχέτισης στα δομικά μοντέλα εξισώσεων είναι ότι οι μεταβλητές θα πρέπει να είναι συνεχείς και να ανήκουν τουλάχιστον στην ισοδιαστημική κλίμακα. Στην πραγματικότητα αυτό σπάνια συμβαίνει στα ερωτηματολόγια (Coenders et al., 1997). Συνήθως οι μεταβλητές στα ερωτηματολόγια είναι διατακτικής μορφής. Για να υπερπηδηθεί αυτή η δυσκολία έχουν υπολογισθεί οι πίνακες των πολυχωρικών συντελεστών συχέτισης και των ασυμπτωτικών διασπορών και συνδιασπορών πάνω στους οποίους στηρίχθηκε αυτή την ανάλυση.

Το υποθετικό μοντέλο* (Διάγραμμα 1) περιλαμβάνει δυο εξωγενείς παράγοντες «το εκπαιδευτικό υπόβαθρο» και το «σχολικό κλίμα». Ο εξωγενής παράγοντας «το εκπαιδευτικό υπόβαθρο» ο οποίος περιλάμβανε ερωτήσεις σχετικές με τη μόρφωση των γονιών και της ύπαρξης βιβλιοθήκης στο σπίτι έχει περιληφθεί στο μοντέλο με το σκεπτικό ότι οι γονείς με περισσότερη εκπαίδευση ιεραρχούν υψηλότερα τις πολιτικές αξίες και κατ’ επέκταση θα έχουν θετική επίδραση στις δημοκρατικές αξίες και στη συμμετοχή των παιδιών τους σε κοινωνικές δραστηριότητες . Ο δεύτερος εξωγενής παράγοντας το «σχολικό κλίμα» έχει περιληφθεί στο μοντέλο στηριζόμενοι στην υπόθεση ότι η όλη ατμόσφαιρα που υπάρχει στο σχολείο και οι δημοκρατικές προσεγγίσεις που εφαρμόζουν (ή δεν εφαρμόζουν) επηρεάζουν τις πολιτικές και τις δημοκρατικές αξίες των μαθητών. Οι τέσσερις ενδογενείς παράγοντες που περιλήφθηκαν στο θεωρητικό μοντέλο ήταν «το πολιτικό ενδιαφέρον», «το πολιτικό περιβάλλον της οικογένειας», «οι δημοκρατικές αξίες» και «η συμμετοχή των μαθητών σε κοινωνικές δραστηριότητες».

Διάγραμμα 1. Υποθετικό μοντέλο

* Το πρόγραμμα με βάση το οποίο δημιουργήθηκε το θεωρητικό μοντέλο δε δεχόταν Ελληνικούς χαρακτήρες.

Ο Πίνακας 1 παρουσιάζει τους παράγοντες που χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση, τις αντίσοιχες ερωτήσεις, τους μέσους όρους, τις τυπικές αποκλίσεις και των αριθμό των μαθητών που απάντησαν κάθε μια από τις ερωτήσεις.

Πίνακας 1: Πραράγοντες ερωτήσεις, μέσοι όροι, τυπικές αποκίσεις και αριθμός μαθητών

Παράγοντες Ερωτήσεις s.d. N

b1. Μόρφωση μητέρας. 3.90 1.67 3001

F1 b2. Μόρφωση πατέρα. 4.07 1.75 2985

Εκπαιδευτικό b3. Αριθμός βιβλίων στο σπίτι. 4.01 1.19 3097

υπόβαθρο b4. Στο σπίτι αγοράζουμε καθημερινά εφημερίδα. 1.49 0.50 3089

b5. Για πόσα χρόνια λογαριάζεις να συνεχίσεις τις σπουδές

σου μετά από αυτή τη σχολική χρονιά; 4.16 1.19 3087

c1. Οι μαθητές νιώθουν ελεύθεροι να διαφωνούν με τους

καθηγητές τους πάνω σε πολιτικά ή κοινωνικά θέματα κατα

τη διάρκεια του μαθήματος. 3.03 0.93 2976

c2. Οι μαθητές ενθαρρύνονται να εκφράζουν τη γνώμη τους για διάφορα

F2 θέματα. 3.43 0.75 3034

Σχολικό κλιμα c3. Οι καθηγητές σέβονται τις απόψεις των μαθητών και τους

ενθαρρύνουν να τις εκφράζουν κατά τη διάρκεια του μαθήματος 3.14 0.93 2996

c4. Οι μαθητές νιώθουν ελεύθεροι να εκφράζουν τις απόψεις

τους στην τάξη, έστω και αν οι γνώμες τους διαφέρουν

από τις γνώμες των περισσότερων συμμαθητών τους. 3.33 0.78 2975

c5. Οι καθηγητές μας ενθαρρύνουν να συζητούμε κοινωνικά

και πολιτικά θέματα στα οποία υπάρχουν διαφορετικές

απόψεις. 2.70 0.96 2889

.

d1. Όταν ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει τη γνώμη

του ελεύθερα. 3.75 0.64 3079 d2. Όταν οι εφημερίδες είναι απαλλαγμένες από οποιοδήποτε

F3 κρατικό έλεγχο 2.49 0.96 2857

Δημοκρατικές d3. Όταν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις δεν έχουν κανένα

αξίες περιορισμό από την κυβέρνηση. 2.03 0.81 2840

d4. Όταν οι πολίτες απαιτούν τα πολιτικά και κοινωνικά τους

δικαιώματα 3.50 0.89 3005

d5. Όταν οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να εκλέγουν

τους πολιτικούς ηγέτες ελεύθερα 3.68 0.73 3046

Καλός πολίτης είναι αυτός που…

s1. συμμετέχει σε μια ειρηνική διαδήλωση ανάντια σε νόμο που

θεωρεί ότι είναι άδικος. 3.27 0.81 2975

s2. συμμετέχει σε δραστηριότητες για το καλό της κοινωνίας 3.44 0.68 3065

s3. συμμετέχει σε δραστηριότητες που προωθούν τα ανθρώπινα

δικαιώματα. 3.61 0.64 3046

s4. συμμετέχει σε δραστηριότητες για προστασία του

F4 περιβάλλοντος. 3.16 0.88 3051

Κοινωνικές s5. αγνοεί κάποιο νόμο που παραβιάζει τα ανθρώπινα διαιώματα 2.74 1.17 2693

δραστηριότητες s6. βοηθά εθελοντικά τους φτωχούς ή τους ηλικιωμένους

που ζουν στην κοινότητά του 3.11 0.69 2998

s7. μαζεύει χρήματα για κοινωνικούς σκοπούς. 3.05 0.72 2952

s8. συγκεντρώνει υπογραφές για κάποιο αίτημα; 2.70 0.81 2884

s9. συμμετέχει σε ειρηνικές πορείες ή διαδηλώσεις διαμαρτυρίας 3.22 0.76 2693

i1. Διαβάζω άρθρα στην εφημερίδα για τα γεγονότα που

συμβαίνουν στην Κύπρο. 2.94 0.96 3060

F5 i2. Διαβάζω άρθρα στην εφημερίδα για τα γεγονότα που

Πολιτικό συμβαίνουν σε άλλες χώρες 2.83 0.93 3051

ενδιαφέρον i3. Ακούω ειδήσεις στο ραδιόφωνο 2.61 0.97 3053

e1. Συζητώ με τους γονείς μου θέματα τοπικα πολιτικά

F6 θέματα 2.98 0.93 3052

Πολιτικό e2. Συζητώ με τους γονείς μου διεθνή πολιτικά θέματα 2.91 0.94 3052

περιβάλλον

Αποτελέσματα

Όπως φαίνεται από το πειραματικό μοντέλο (Διάγραμμα 2) που είναι βασισμένο στα δεδομένα της Κύπρου, ο εξωγενής παράγοντας «σχολικό κλίμα» έχει άμεση επίδραση στον ενδογενή παράγοντα «οικογενειακό πολιτικό περιβάλλον» (0.54, (0.04), t=12.47) και στον ενδογενή παράγοντα «πολιτικό ενδιαφέρον των μαθητών» (0.68, (0.05), t=13.79). Αμφότερες οι φορτίσεις ήταν στατιστικά σημαντικές. Επίσης ο δεύτερος εξωγενής παράγοντας «οικογενειακό υπόβαθρο» έχει άμεση επίδραση στον παράγοντα «πολιτικό περιβάλλον της οικογένειας» (0.24, (0.03), t=8.54), και στον παράγοντα «πολιτικό ενδιαφέρον των μαθητών» (0.29, (0.03), t=10.35). Και οι δυο φορτίσεις ήταν στατιστικά σημαντικές. Σημαντικές επιδράσεις έχουν επίσης οι ενδογενείς παράγοντες «πολιτικό περιβάλλον» (0.21, (0.03), t=8.15), και «πολιτικό ενδιαφέρον των μαθητών» (0.30, (0.03), t=10.94) στον παράγοντα «δημοκρατικές αξίες». Τέλος η επίδραση που έχει ο παράγοντας «δημοκρατικές αξίες» στη συμμετοχή των μαθητών σε κοινωνικές δραστηριότητες (0.74, (0.06), t=12.18) ήταν επίσης στατιστικά σημαντική. Άξιον παρατήρησης είναι το μέγεθος αυτής της φόρτισης που είναι πολύ υψηλό..

Διάγραμμα 2. Πειραματικό μοντέλο

Οι δείκτες που έχουν χρησιμοποιηθεί για να διαπιστωθεί αν το πειραματικό μοντέλο ταυτίζεται με το θεωρητικό μοντέλο ήταν οι δείκτες ελέγχου CFI(Comparative Fit Index)=0.95, AGFI(Adjusted Goodness of Fit Index)=0.96, NFI(Norm Fit Index)=0.94, SRMR(Standard Root mean Square Residual)=0.08, και RMSEA(Root Mean Square Error of Approximation)=0.05. Οι δείκτες αυτοί

υποστηρίζουν ότι το πειραματικό μοντέλο ταυτίζεται με το αντίστοιχο θεωρητικό.

Συμπεράσματα

Από την ανάλυση φάνηκε ότι ο εξωγενής παράγοντας «σχολίκο κλίμα» είναι ένας από τους παράγοντες στον καθορισμό του πολιτικού ενδιαφέροντος και του πολιτικού περιβάλλοντος της οικογένειας. Επίσης ο εξωγενής παράγοντας «εκπαιδευτικό υπόβαθρο» είναι ένας άλλος παράγοντας καθορισμού του πολιτικού ενδιαφέροντος και του πολιτικού περιβάλλοντος της οικογένειας. Οι δυο αυτοί ενδογενείς παράγοντες επηρεάζουν με τη σειρά τους τον παράγοντα «δημοκρατικές αξίες». Τέλος φάνηκε ότι υπάρχει επίδραση του παράγοντα «δημοκρατικές αξίες» στη συμμετοχή των μαθητών σε κοινωνικές δραστηριότητες. Αυτά τα αποτελέσματα δηλώνουν ότι η συμμετοχή των μαθητών σε κοινωνικές δραστηριότητες είναι πολυδιάστατη και δεν είναι μόνο συνάρτηση ενός και μόνο παράγοντα, αλλά και άλλων οι οποίοι συντελούν, άμμεσα ή έμμεσα, στο να συμμετέχουν ή όχι οι μαθητές σε κοινωνικές δραστηριότητες. Θα παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον η μελέτη του πιο πάνω μοντέλου και σε δεδομένα άλλων χωρών, ιδιαίτερα μεταξύ των 27 χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα του διεθνούς οργανισμού ΙΕΑ. Τέλος τα ευρήματα αυτής της ανάλυσης αφήνουν ένα κενό, το ότι δηλαδή δεν διερευνήθηκε η άμεση επίδραση -και όχι μόνο της έμμεσης επίδρασης όπως παρουσιάστηκε σ’ αυτή τη μελέτη- των παραγόντων «σχολικό κλίμα», «εκπαιδευτικό υπόβαθρο» «πολιτικό ενδιαφέρον» και «πολιτικό περιβάλλον» στον παράγοντα «κοινωνικές δραστηριότητες».

BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Apple, M. (1991). Ideology and curriculum. New York: Routledge.

Apple, M. (1993). Official knowledge. New York: Routledge.

Blackledge, D., & Hunt, B. (1985). Sociological interpretations of education. London: Routledge.

Bollen, K. A. (1989). Structural equations with latent variables. New York: Wiley.

Broome, K. M., Knight, K., Joe, G. W., Simpson, D. D., & Cross, D. (1997). Structural models of antisocial behavior and during-treatment performance for probationers in a substance abuse treatment program. Structural Equation Modeling, 4(1), 37-51.

Browne, M. W., & Cudeck, R. (1993). Alternative ways of assessing fit. In K. A. Bollen & J.S. Long (Eds.), Testing structural equation models. Newbury Park, CA: Sage.

Coenders, G., Satorra, A., & Saris, W. E. (1997). Alternative approaches to structural modeling of ordinal data: A monte carlo study. Structural Equation Modeling, 4(4), 261-282.

Giroux, H. (1981). Ideology, culture and the process of schooling. Lewes: Falmer Press.

Giroux, H. (1983). Theories of reproduction and resistance in the new sociology of education: A critical analysis. Harvard Educational Review, 53(3), 275-93.

Heywood, A. (1994). Political ideas and concepts: An introduction. London: The Macmillan Press

Hu, L., & Bentler, P. M. (1995). Evaluating model fit. In R. H. Hoyle (Ed.), Structural equation modeling: Concepts, issues, and applications (pp. 76-99). Thousand Oaks, CA: Sage.

Halstead, J. M., & Taylor, M, J. (2000). Learning and teaching about values: a review of recent research. Cambridge Journal of Education, 30(2), 169-202.

Marcoulides, G. A., & Hershberger, S. L.(1997). Multivariate statistical methods: A first course. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Publishers.

Marshall, T. H. (1963). Class, citizenship and social development. London: Allen and Unwin.

Marshall, T. H. (1997). Citizenship and social class. In R. E. Goodin & P. Pettit (Eds.), Contemporary Political Philosophy (pp. 291-319). Oxford: Blackwell

Parsons, T. (1961). The school class as a social system. In Α. Η. Halsey, J. Floud & C. A. Anderson (Eds.), Education, economy and society. New York: Free Press.

Parsons, T. (1971). The system of modern societies. Englewood Cliffs: Prentice Hall.

Pinar, W., & Reynolds, W. (Eds.) (1992). Understanding Curriculum as phenomenological and deconstructed text. New York: Teachers College Press.

Torney-Purta, J., Lehmann, R., Oswald, H., & Schulz, W. (2001). Citizenship and education in twenty-

eight countries: Civic knowledge and engagement at age fourteen. IEA: The Netherlands.

Torney-Purta, J. (2002). Patterns in the civic knowledge, engagement, and attitudes of European

adolescents: The IEA civic study. European Journal of Education, 37(2), 129-141.

Turner, S. B. (1993). Outline a theory of human rights. Sociology, 27(3), 489-513.

Wexler, P. (1987). Social analysis of education: After the new sociology. New York:

Routledge & Kegan Pauel.

Young, I. M. (1997). Policy and group difference: a politics of presence? In R. E. Goodin & P. Pettit (Eds.), Contemporary political philosophy (pp. 256-272). Oxford: Blackwell.

Young, M. F. D. (Ed.). (1971). Knowledge and control. London: Collier-Mac Millan.

Young, M. F. D. & Whitty, G. (Eds.) (1977). Society, state and schooling. Lewes: Palmer Press.