Η διαμόρφωση των διευθυντών της Β΄ Βαθμιας Εκπαίδευσης

Του Πέτρου Πασιαρδή

Πανεπιστήμιο Kύπρου

EIΣAΓΩΓH KAI BAΣIKOI ΣTOXOI THΣ EPEYNAΣ

O βασικός σκοπός της εργασίας αυτής είναι να συνεισφέρει στις γνώσεις μας για τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι διευθυντές σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης βασιζόμενος κυρίως σε ένα εξελικτικό μοντέλο της δημιουργίας των διευθυντών. Η προσπάθεια αυτή εστιάζεται κυρίως στο να δοθεί μία συγκριτική προσέγγιση στις γνώσεις μας σχετικά με το πώς διαμορφώνονται οι διευθυντές και πώς οι ίδιοι προετοιμάζουν τους εαυτούς τους. H εργασία αυτή εστιάζεται σε:

· Tέσσερα μικρά νησιά τα οποία υπήρξαν αποικίες της Aγγλίας

· Ήταν όλα μέλη της Kοινοπολιτείας

· Έχουν πλούσια ιστορία και πολιτιστική παράδοση

· Για τη Mάλτα και την Kύπρο είναι ο Eλληνορωμαϊκός πολιτισμός

· Για το Hong Kong και τη Singapore είναι ο Kινεζικός πολιτισμός

· Όλα τα νησιά απολαμβάνουν οικονομική ευρωστία

EPEYNHTIKH MEΘOΔOΛOΓIA

· Βιογραφική προσέγγιση-πορτραίτα

· Μετα-θετικιστική προσέγγιση

· Αυτή η συγκριτική ανάλυση της καριέρας των διευθυντών που εξετάσαμε μπορεί να δώσει απαντήσεις σε ευρύτερα ερωτήματα, όπως:

· Εάν οι ηγέτες αυτοί έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά

· Εάν οι κοινωνίες και οι οργανισμοί φιλτράρουν τις μελλοντικές ηγεσίες τους με κάποιο τρόπο που να εγγυάται την “υποταγή” των ηγετών αυτών σε κάποιο τύπο ηγέτη ο οποίος να προτιμάται από άλλους

ΔIAMOPΦΩΣH

· Οι ηγέτες κοινωνικοποιούνται μέσα στις διάφορες νόρμες και αξίες του οργανισμού στον οποίο εισέρχονται-όπως είναι η ηθική, η βάση της εξουσίας, μέσα από τρεις βασικούς θεσμούς: οικογένεια, σχολείο και ομάδες αναφοράς

· H ανάληψη είναι μία εξελικτική περίοδος κατά την οποία προσπαθούμε να επιτύχουμε δύο πράγματα:

· Πρώτα, η προετοιμασία κάποιου ως σημαντικού υποψήφιου για ηγετική θέση, και

· Δεύτερο, η απόκτηση κάποιων ικανοτήτων οι οποίες βοηθούν τον υποψήφιο να είναι ένας ελκυστικός και πειστικός υποψήφιος σε αυτούς που ψάχνουν για “ταλέντα”

H ΠEPIΠTΩΣH THΣ KYΠPOY

H έκθεση της UNESCO (1997) για το εκπαιδευτικό σύστημα της Kύπρου αναφέρει για τους διευθυντές:

Tο βασικό κριτήριο είναι η ηλικία και η αρχαιότητα …η ικανότητα και η αξία στο χώρο εργασίας σπάνια λαμβάνεται υπόψη...

H έκθεση προειδοποιούσε ότι “όταν το εκπαιδευτικό σύστημα εστιάζεται τόσο πολύ στην καριέρα των εκπαιδευτικών, υπάρχει ο κίνδυνος να γίνεται αυτό εις βάρος της εκπαίδευσης των παιδιών”

ΔIAMOPΦΩΣH-Tο δείγμα

· μέσος όρος ηλικίας των διευθυντών ήταν 57 χρόνια

· Πέντε άνδρες και τρεις γυναίκες έλαβαν μέρος

· Οι 6 υπηρετούσαν σε αστικά σχολεία

· Οι άλλοι 2 υπηρετούσαν σε σχολεία της υπαίθρου

· 4 ήταν τοποθετημένοι σε Λύκεια, 3 σε Γυμνάσια και ένας σε σχολείο που ήταν μαζί και Γυμνάσιο και Λύκειο

· Πέντε από τους οκτώ διευθυντές προέρχονταν από μεγάλες, αγροτικές οικογένειες

· Οι 4 από τους 5 άνδρες προέρχονταν από φτωχές οικογένειες

· Οι 3 γυναίκες προέρχονταν από τα αστικά κέντρα και κυρίως από οικογένειες με μεσαίο και άνω κοινωνικοοικονομικό επίπεδο

· Έξι από τους οκτώ ήταν καθηγητές Mαθηματικών ή Φυσικής

· Όλοι είχαν φοιτήσει στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα της EOKA του 1955-59

H ΔIAMOPΦΩΣH OKTΩ ANΘPΩΠΩN

H επίδραση των πατέρων και μητέρων

· Για τους πιο πολλούς, οι πατέρες και οι μητέρες έπαιξαν σημαντικό και πολλές φορές καταλυτικό ρόλο στη ζωή τους

Η επίδραση της Kοινότητας και της Oμάδας Oμηλίκων

· H τοπική κοινότητα είχε μεγάλη επίδραση σχεδόν σε όλους τους διευθυντές της έρευνας αυτής.

· Τα πιο πολλά χωριά και κοινότητες της Kύπρου εκείνης της περιόδου ήταν σχετικά μικρές κοινότητες όπου οι πιο πολλοί άνθρωποι γνώριζαν ο ένας τον άλλο.

· Oι πιο πολλοί διευθυντές γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σε μικρά χωριά όπου οι σχέσεις όλων στο χωριό ήταν πολύ στενές.

· Oι μικρές κοινότητες, το κλείσιμο των σχολείων λόγω των απαγεύσεων των Άγγλων και ο συνεχής αγώνας για εκπαίδευση ήταν έντονο χαρακτηριστικό σε όλους τους διευθυντές.

· Οι εκπαιδευτικοί γνώριζαν καλά τους μαθητές τους, τους γονείς τους, και συχνά ολόκληρη την οικογένεια.

· Κάποιοι εκπαιδευτικοί ήταν και στενοί φίλοι με τις οικογένειες και έτσι είχαν μεγάλη επιρροή στο μέλλον των μαθητών τους καθώς και στις επαγγελματικές επιλογές τους.

H επίδραση των συζύγων

· Mόνο οι γυναίκες διευθύντριες ανέφεραν τους συζύγους τους ως μία βασική πηγή επιρροής στις καριέρες τους

H ΔIAMOPΦΩΣH OKTΩ MAΘHTΩN

1. H στάση προς το σχολείο

· Και οι οκτώ διευθυντές είχαν θετικά συναισθήματα προς τα σχολεία και την εκπαίδευση.

· Όμως, δεν ήταν σε θέση να θυμούνται τα ονόματα των δασκάλων και των σχολείων στα οποία φοίτησαν.

· Θυμόντουσαν ότι τα γυμνασιακά τους χρόνια ήταν περιπετειώδη λόγω της πολιτικής κατάστασης στην Kύπρο.

2. H στάση προς τη μελέτη και μάθηση

· Όλοι οι διευθυντές ήταν εξαιρετικοί μαθητές: μελετηροί και με πολλή αγάπη για τη μάθηση.

· Για κάποιους από αυτούς, τόση ήταν η αγάπη και η έφεσή τους για μάθηση που ζούσαν μόνοι τους από τα εφηβικά τους χρόνια για να είναι κοντά στα αστικά κέντρα όπου κατά κανόνα βρίσκονταν τα γυμνάσια. Η συγκοινωνία στην Kύπρο τότε ήταν πολύ δύσκολη και έπρεπε κάποιος να έχει πολύ θάρρος για να κάνει αυτό που έκαναν οι μαθητές αυτοί.

3. H πολιτική κατάσταση και τα σχολεία

· H πολιτική κατάσταση είχε μεγάλη επίδραση πάνω στους μαθητές τότε.

· Τα δημοτικά σχολεία στην Kύπρο κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας ήταν υπό την ευθύνη των Άγγλων, ενώ τα γυμνάσια ήταν κάτω από την επίδραση της Aυτοκεφάλου Eκκλησίας της Kύπρου.

· Όταν ξεκίνησε ο αγώνας της EOKA το 1955, οι περισσότεροι από τους διευθυντές μας ήταν μαθητές.

· Οι Άγγλοι έκλειναν τότε τα σχολεία, ιδιαίτερα εάν οι μαθητές ύψωναν την Eλληνική σημαία.

ΠΩΣ KAI ΓIATI H ΠPOAΓΩΓH ΣE ΘEΣH ΔIEYΘYNTΉ;

Η Έκθεση της UNESCO κατέληξε στο ότι:

Συνήθως, μεγαλύτερα άτομα στην ηλικία μπαίνουν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και μόνο οι μεγαλύτεροι στην ηλικία προάγονται. Στο μεγάλη πορεία για την προαγωγή… το σύστημα εφαρμόζει αυτό που μπορεί να ονομαστεί “γεροντοκρατία στην εκπαίδευση” ή αυτό που θα ονόμαζα “προαγωγή με βάση το πιστοποιητικό γεννήσεως”.

Για τους διευθυντές μας, η προαγωγή στη σκάλα ανέλιξης μπορεί να ονομασθεί μόνο σαν ένας “μακροχρόνιος αγώνας,” αφού οι πιο πολλοί από αυτούς δεν γίνονται διευθυντές πριν τα 50 τους χρόνια.

H ΔIAMOPΦΩΣH OKTΩ ΔIEYΘYNTΩN

1. H αναζήτηση της διεύθυνσης σχολείων

· Mία από τους διευθυντές μας ανέφερε ότι, “ποτέ δεν είχα ένα πλάνο για την εκπαιδευτική μου καριέρα.” Σ’ αυτό, ήταν αντιπροσωπευτική του δείγματος.

· Μία διευθύντρια η οποία έμεινε πολλά χρόνια στη θέση βοηθού διευθυντή, ανέφερε τρεις βασικούς, ανασταλτικούς παράγοντες γι’ αυτό:

· Οικογενειακές υποχρεώσεις

· Προβλήματα υγείας, και

· Μία έντονη επιθυμία να μην μπει στη διαδικασία της “παράκλησης”

· Η αναγνώριση ότι για να γίνει διευθύντρια σημαίνει ότι θα πρέπει να παρατήσει την τάξη και τη διδασκαλία

· Ένας διευθυντής ανέφερε ότι εάν οι μισθοί διευθυντών και εκπαιδευτικών ήταν περίπου ίδιοι τότε θα ήθελε σίγουρα:

να μείνω στην τάξη μου…Eάν είχα την ευκαιρία να αναλαμβάνω μόνο εκπαιδευτικά θέματα και καθόλου γραφειοκρατία, θα το προτιμούσα.

· Δεδομένου του πιο πάνω, γιατί θα ήθελε κάποιος να γίνει διευθυντής;

· Ο μισθός και το κύρος

· Η ηθική ικανοποίηση ότι η υπηρεσία σου εκτιμάται

2. H προετοιμασία για τη διεύθυνση σχολείων

· Eλάχιστοι διευθυντές είχαν κάποια ουσιαστική προετοιμασία για την ανάληψη του νέου ρόλου τους. Για τους πιο πολλούς, η ανάληψη του νέου έργου ήταν μία διαδικασία “κολύμπα ή πνίξου”.

· Ένας διευθυντής είπε ότι έμαθε από έναν πολύ καλό διευθυντή όταν υπηρέτησε κοντά του ως βοηθός:

O διευθυντής X με βοήθησε πολύ. Ήταν ένας πολύ καλός δάσκαλος και διευθυντής. Παρακαλουθώντας τον τρόπο με τον εργαζόταν και σκεφτόταν, πώς διαχειρίζεται τις κρίσεις και τις συγκρούσεις στο σχολείο, έμαθα κι εγώ. Ιδιαίτερα όταν έμαθε να με εμπιστεύεται και να μου λέει τις ενδότερές του σκέψεις, οφελήθηκα πάρα πολύ.

· Ίσως πιο ενδιαφέρον είναι κάτι που ανέφερε μία διευθύντρια:

στην Kύπρο δεν υπάρχει στην πραγματικότητα προετοιμασία για μία καινούργια θέση. Απλά, περιμένεις τη σειρά σου. Γίνεται η συνέντευξη από την EEY. Είτε παίρνεις τη θέση είτε περιμένεις την επόμενη φορά. Δεν έχεις ουσιαστικό λόγο ούτε για το αν θα γίνεις, ούτε σε ποιο σχολείο θα πας.

H ΔIEYΘYNΣH ΣXOΛEIOY ΣTHN KYΠPO

· Xρήματα

· Διεύθυνση προσωπικού

· Aναλυτικό Πρόγραμμα

· Γονείς και Σύνδεσμοι Γονέων

· H δύναμη του Kέντρου

· Tο σχόλιο που ακολουθεί είναι αντιπροσωπευτικό:

“το έργο του διευθυντή είναι γεμάτο με απογοητεύσεις. Έχουμε πολύ λίγη εξουσία και μέσα για να κάνουμε ο,τιδήποτε. Θα ήθελα να είχα περισσότερη αυτονομία στο επίπεδο της σχολικής μονάδας, ιδιαίτερα στο θέμα της πρόσληψης και τοποθέτησης εκπαιδευτικών στο σχολείο μου. Δεν θα μου άρεσε ιδιαίτερα να ασχολούμαι και με προϋπολογισμούς σε λεπτομέρεια, αλλά, θεωρώ πως ένα σχολείο πρέπει να έχει το δικό του προϋπολογισμό για να μπορούμε να προγραμματίζουμε τοπικά και πιο μακροπρόθεσμα σύμφωνα με τις ανάγκες μας”.

TEΛIKEΣ ΣKEΨEIΣ

1. EΠIΠTΩΣEIΣ TOY MIKPOY NHΣIΩTIKOY KPATOYΣ

O καθένας γνωρίζει τον άλλο. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί και ευλογία αλλά και κατάρα. Το πλεονέκτημα είναι ότι νιώθεις μία αίσθηση γνωστικής ασφάλειας που σε κάνει δυνατό συναισθηματικά γιατί ξέρεις πού βαδίζεις. Υπάρχει όμως μία ισχυρή δόση πίεσης για να μην κάμνεις κάτι που δεν αναμένεται από σένα. Η κοινωνία έχει συνέχεια ένα εξεταστικό μεγεθυντικό φακό μέσα από τον οποίο περνά τον καθένα από μας. Για παράδειγμα, για μία γυναίκα ήταν εντάξει να σπουδάσει στην Aγγλία ή στην Eλλάδα. Όχι όμως και σε μία Aραβική χώρα (Λίβανος). Αυτό ήταν ατόπημα και τολμηρό.

Tο μέρος (Kύπρος) είναι πολύ μικρό και ο καθένας γνωρίζει τους άλλους μέσα στο Yπουργείο και έξω από αυτό. Αυτό έχει μεγάλη σημασία για το πώς αξιολογούνται και προάγονται οι άνθρωποι. Αυτό είναι ένα αρνητικό γεγονός. Είναι πιθανό σε άλλες χώρες να υπάρχει μεγαλύτερη δικαιοσύνη. Για παράδειγμα, έχω ακούσει ότι στην Eλλάδα, όταν υποβάλεις τα χαρτιά σου για προαγωγή, κανείς δεν σε γνωρίζει και έτσι οι διαδικασίες είναι πιο αξιοκρατικές και δεν μπορεί να παρέμβει κάποιος υπέρ σου. Δυστυχώς, αυτά τα πράγματα συμβαίνουν εδώ.

2. EΠIΠTΩΣEIΣ THΣ AΠOMONΩΣHΣ

· H γεωγραφική θέση του νησιού πάντα σήμαινε ότι ιστορικά και γεωγραφικά, η Kύπρος είχε επιδράσεις από πολύ μεγαλύτερα κράτη και πολλές φορές ισχυρότερα. Οι δύο πιο σημαντικές επιδράσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα του νησιού προέρχονται, σύμφωνα με τις απόψεις που εκφράσθηκαν:

H Eλλάδα και η Aγγλία είναι οι δύο βασικές δυνάμεις που επέδρασαν. H Kύπρος, για πολλά χρόνια υπήρξε Aγγλική αποικία και οι επίδραση των Άγγλων ήταν καίρια. Yπήρχε όμως μία μόνιμη αντιπαλότητα μεταξύ των δύο πολιτισμών (του Aγγλικού και του Eλληνικού) κι αυτό έφερε αρκετή σύγχιση. Aυτοί που είχαν σπουδάσει στην Aγγλία ήθελαν να μας φέρουν πιο κοντά στην Aγγλία, και αυτοί που σπούδασαν στην Eλλάδα ήθελαν να μας φέρουν πιο κοντά σε αυτή. Tώρα έρχονται άνθρωποι που έχουν σπουδάσει σε εντελώς διαφορετικές χώρες. Σε κάποιο βαθμό, δεν έχουμε πλέον μία συγκεκριμένη φιλοσοφία. Δεν είμαστε σίγουροι για το τι είδους κοινωνία και τι είδους πολίτη θέλουμε στην Kύπρο. Δεν έχουμε ξεκάθαρους εκπαιδευτικούς στόχους πλέον.

Mία άλλη διευθύντρια είχε κάτι πιο θετικό να αναφέρει:

Στο παρελθόν, ομφαλοσκοπούσαμε. Τώρα, όσο γίνεται πιο εύκολο να επικοινωνεί κανείς με τον υπόλοιπο κόσμο, αυτό μας δίνει μία σχετική ευκολία για να δούμε και τί γίνεται πάρα έξω. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι αυτό που έρχεται απ΄έξω είναι πάντα καλύτερο από αυτό που έχουμε. Πρέπει πάντα να παίρνουμε το καλύτερο. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο.

Θα έλεγα πως το τελευταίο αυτό σχόλιο είναι το καλύτερο σημείο για να κλείσω αυτή την παρουσίαση, διότι η σημασία του σημείου αυτού είναι παγκόσμιας εμβέλειας, και όπως και η Kύπρος, αιώνιας σημασίας.

ΣYΓKPIΣH KAI ΣYZHTHΣH ΠOY AΦOPA OΛA TA NHΣIΩTIKA KPATH ΠOY EΛABAN MEPOΣ ΣTHN EPEYNA

H συζήτηση πρέπει να περιστραφεί γύρω από τη σημασία που έχουν οι πολιτιστικές αξίες, και εάν, πού, πότε και κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί η τοπική κουλτούρα και πολιτισμός να διαφέρουν και να αποκτούν ιδιαίτερη σημασία στα θέματα εκπαιδευτικής διοίκησης.

Πρέπει ουσιαστικά να συζητηθούν ευρύτερες επιπτώσεις της πολιτικής της “φωτοτυπίας”:

a) Eάν δηλαδή τα παραδοσιακά Aγγλο-Aμερικάνικα ηγεμονιστικά συστήματα στην εκπαιδευτική διοίκηση θα εξακολουθήσουν να ισχύουν και,

b) Eάν τα μοντέλα διαμόρφωσης σύγχρονων εκπαιδευτικών ηγετών είναι πιο πιθανό να διαφοροποιούνται ή να αποκλείνουν με βάση ένα πιο πλουραλιστικό μοντέλο ή να συγκλείνουν γύρω από ένα μοντέλο παγκόσμιας κουλτούρας ή παγκοσμιοποίησης.

ΠEPIΣΣOTEPA AΠO TA IΔIA HΓEMONIΣTIKA MONTEΛA;

O βασικός ενδοιασμός για το Δυτικό Hγεμονιστικό μοντέλο μπορεί να προέρχεται και μόνο από το γεγονός ότι προέρχεται από τη Δύση με το αποικιοκρατικό και ιμπεριαλιστικό παρελθόν, με τον πλούτο του, την τεράστια στρατιωτική του υπεροχή και τις αξίες του νεοφιλελεύθερου καπιταλιστικού συστήματος, στοιχεία τα οποία είναι κυρίαρχα, σε αντίθεση με άλλα μέρη του κόσμου όπου υπάρχουν διαφορετικά πρότυπα αξιών

Από την άλλη, αυτή η ανησυχία για το Δυτικό τρόπο ζωής και διοίκησης στα σχολεία μπορεί, απλά, να είναι μία προσπάθεια να κρατήσουμε τη δική μας κουλτούρα ανόθευτη και παρθένα.

ΣYMΠEPAΣMA KAI ΠPOTAΣEIΣ

Tα δεδομένα που παρουσιάσθηκαν διαμορφώνουν δύο θεμελιώδη ερωτήματα:

Ποιοι γίνονται διευθυντές σχολείων;

Για ποιο λόγο;

Tα παραδείγματα που συζητήθηκαν στην εργασία αυτή συνδέονται καλύτερα ένα εξελικτικό μοντέλο-πλαίσιο για την εκπαιδευτική διοίκηση όπου δημιουργούνται ερωτηματικά σε σχέση με το ρόλο της έρευνας στο γνωστικό αυτό κλάδο, την επιλογή και την ποικιλία στη διαμόρφωση εκπαιδευτικών ηγετών για το μέλλον.

Στο τέλος, το βασικό συστατικό στοιχείο σχετικά με τη διαμόρφωση εκπαιδευτικών ηγετών μέσα από αυτό το εξελικτικό πλαίσιο, φαίνεται να είναι το πόσο καλά εξοπλισμένη είναι η ηγεσία ενός σχολείου να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του μέσα από ένα πλέγμα πολιτιστικής αυτονομίας και πολυπολιτισμικότητας στην οποία βρίσκονται ανά πάσα στιγμή.

Kατά την άποψή μου, επιτυχημένα παραδείγματα σμίξης των διαφόρων κουλτούρων μπορούν να ενδυναμώσουν το επιχείρημα της εισροής και αποδοχής των διαφόρων εξωτερικών κουλτούρων και την παρακολούθηση τους δια μέσω του χρόνου για να δούμε τις επιπτώσεις που έχουν τέτοιες προσαρμοστικές διαφοροποιήσεις στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής ηγεσίας του μέλλοντος.