Κοινωνικός και Σχολικός Αποκλεισμός –Προτάσεις στο πλαίσιο της Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής.

Της Σουζάννας Μαρίας Νικολάου (Ph.D.)

1. Η φιλοσοφία του κοινωνικού και σχολικού αποκλεισμού

1.1               Είναι γεγονός ότι υπάρχουν ποικίλες διαφορές, ουσιαστικές και μη, μεταξύ των πολιτισμών, που προκαλούν και τις διάφορες ανθρώπινες συμπεριφορές. Έτσι λοιπόν, σε ανθρώπους από διαφορετικές ηπείρους μπορεί κανείς να παρατηρήσει διαφορές όχι μόνο στην εμφάνιση αλλά και στη συμπεριφορά τους, ιδιαίτερα αν αυτοί οι άνθρωποι χρειαστεί να διεκπεραιώσουν μαζί ένα έργο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο άλλοι θα χαρακτηριστούν ιδιαίτερα εργατικοί, άλλοι αμελείς, άλλοι περίεργοι, άλλοι αδιάφοροι, άλλοι φιλικοί και ομιλητικοί και άλλοι εχθρικοί και απομονωμένοι. Αξίζει να αναρωτηθεί κανείς αν οι διάφορες ατομικές συμπεριφορές μπορεί να ερμηνευτούν με βάση την ποικιλία των πολιτισμών. Σε αυτό το σημείο θα αναφέρουμε τις βασικές θέσεις του Hans Buehler[i]. Σύμφωνα με τον Buehler παρόλο που παρατηρείται μια πολιτισμική ποικιλία, πίσω της κρύβεται ένα κοινό πολιτισμικό υπόβαθρο. Σύμφωνα με τις γενετικές έρευνες των τελευταίων σαράντα χρόνων κάθε ανθρώπινη ύπαρξη συγκεντρώνει το 85% του γενικού δυναμικού του ανθρώπινου είδους. Το υπόλοιπο 15% διανέμεται σε όλη την ανθρωπότητα με κατακόρυφη μορφή[ii]. Άρα, λοιπόν, δεν μπορούμε να διαπιστώσουμε κανένα γενετικό τύπο που να συμπίπτει σε μια μόνο πολιτισμική ομάδα. Δηλαδή όλοι οι άνθρωποι είμαστε ομογενείς γενοτυπικά. Θα μπορούσε σε αυτό το σημείο να αναφερθεί ως παράδειγμα η Γερμανία. Το Ανατολικό και Δυτικό Block έζησε και αναπτύχθηκε ξεχωριστά για σαράντα ολόκληρα χρόνια. Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι σε αυτά τα σαράντα χρόνια θα είχαν αναπτυχθεί κατά τρόπο που να φαίνονται έντονα και πολιτιστικές διαφορές. Αντ’  αυτού το μόνο που μπορούσε κανείς με σαφήνεια να διακρίνει είναι η οικονομική διαφορά, ενώ πολιτιστικά δεν υπάρχει διαφορά, παρά μόνο μια συνέχεια και ενότητα.

1.2               Το ενδιαφέρον μας εστιάζεται στην Παιδαγωγική και στη διάσταση που δίδεται στον όρο «πολιτιστική διαφοροποίηση». Η Κοινωνιολογία χρησιμοποιεί τον όρο «εκπολιτισμός» για να δηλώσει τη γενική μάθηση από τον άνθρωπο του πολιτισμού, των πολιτιστικών προτύπων, των αξιολογικών συστημάτων, των πολιτιστικών και πολιτισμικών επιτευγμάτων, της γλώσσας, των κοινωνικών δεξιοτήτων, των εθίμων, των κανόνων, των πολιτιστικών εννοιών και εκτιμήσεων κ.ά[iii]. Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας η μετακίνηση μεγάλου αριθμού ανθρώπων από τη μια χώρα στην άλλη προκαλεί και έντονη πολιτιστική ανομοιομορφία σε κάθε χώρα. Αν η έννοια του εκπολιτισμού αναφέρεται σε έναν ιδιαίτερο πολιτισμό με ομοιογένεια, τι γίνεται στις χώρες με υψηλά ποσοστά μετανάστευσης, που οι άνθρωποι συναντούν καθημερινά ανθρώπους από άλλες χώρες; Μήπως η έννοια του κυρίαρχου πολιτισμού τελικά αποτελεί έναν όρο που δίνει τη δυνατότητα σε κάποιους να χρησιμοποιούν βία ενάντια στο Ξένο; Για το λόγο αυτό η επιστημονική σκέψη κατευθύνθηκε στην αναζήτηση των διαφορών και των ιδιαιτεροτήτων των ποικίλων πολιτισμών[iv].

1.3               Ο ρατσισμός ως φαινόμενο υφίσταται εδώ και πολλά χρόνια και αυξάνεται με ραγδαίο ρυθμό σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες σήμερα. Αν παρατηρήσει κανείς τον Τύπο ή τις ειδήσεις στα τηλεοπτικά κανάλια δεν υπάρχει χώρα που να μην παρουσιάζονται καθημερινά φαινόμενα ρατσισμού. Είτε πρόκειται για συγκρούσεις μεταξύ ξένων και γηγενών, είτε πρόκειται για εκμετάλλευση και καταπίεση αλλοδαπών, μεταναστών ή και γηγενών (διαπιστώνονται καθημερινά φαινόμενα άγριου ρατσισμού χωρίς σημαντικό λόγο, όπως πυρπολήσεις ανθρώπων, ταπείνωση, εξευτελισμός κ.ά.). Δυστυχώς δεν ανάγονται σε μεμονωμένες περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν προβλήματα νοημοσύνης ή ψυχικής διαταραχής[v]. Οι λόγοι εμφάνισης τέτοιων φαινομένων ή ειδικότερα των συγκρούσεων επικεντρώνονται στις φαινομενικές και διακριτές ή μη διακριτές διαφορές (π.χ. χρώμα δέρματος, μειονότητα κοινωνικής ομάδας, διαφορετική καταγωγή). Για το λόγο αυτό λαμβάνει χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο εδώ και χρόνια η συζήτηση περί των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου με την υποστήριξη και Διεθνών Οργανισμών. Ο στόχος είναι η αναζήτηση και διαμόρφωση χώρων ζωής με κατάλληλες συνθήκες για τους ποικίλους πολιτισμούς που «συνευρίσκονται» σε κάθε χώρα.

1.4. Δημιουργείται, λοιπόν, μέσα από την υπάρχουσα συνθήκη της πολιτισμικής ποικιλίας για τον απλό πολίτη μια κατάσταση φόβου προς ο,τιδήποτε «ξένο». Όλοι παρατηρούν τις διαφορές των πολιτισμών των εθνικών ομάδων χωρίς να υφίσταται η ιδέα ότι σε αυτήν την πολιτιστική ποικιλία υπάρχει συγχρόνως και πολιτιστική ενότητα. Σε όλους τους πολιτισμούς υπάρχουν και κοινά στοιχεία όλων των ανθρώπων[vi]. Σύμφωνα με την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου (Περί της Καταγωγής των Ειδών, 1859) και τη θεωρία της εξέλιξης όλα τα ανθρώπινα όντα ανήκουν σε μια ομάδα ανώτερων θηλαστικών τα πρωτεύοντα. Βέβαια στην πορεία με την ανάπτυξη των κοινωνιών αναπτύχθηκαν και οι πολιτισμοί. Είναι γεγονός ότι κάθε πολιτισμός έχει τα δικά του μοναδικά πρότυπα συμπεριφοράς. Όμως θα πρέπει να εξετάζεται με τους όρους των δικών του ιδιαίτερων σημασιών και αξιών. Θα πρέπει να αποφεύγεται ο εθνοκεντρισμός που αξιολογεί τους άλλους πολιτισμούς με βάση τον πολιτισμό του κρίνοντος. Στην εποχή μας γίνεται προσπάθεια η πολιτισμική ενότητα να προβληθεί μέσα από προγράμματα, όπως «Κοινή Πολιτισμική Κληρονομιά» (Unesco), «Κοσμική Αστική Τάξη» (Διαφωτισμός), «Κοινωνία του Κόσμου», «Ενότητα μέσα από την ποικιλία» (Ευρωπαϊκή Ένωση)».

2. Η Διαπολιτισμική Παιδαγωγική

2.1 Η Διαπολιτισμική Παιδαγωγική διαμορφώθηκε και αναπτύχθηκε για να καλύψει τις ανάγκες αγωγής των παιδιών που προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς και ζουν μέσα στην ίδια χώρα. Οι θεσμοποιημένοι φορείς κοινωνικοποίησης της συγκεκριμένης χώρας ασκούν επιδράσεις σε όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από την καταγωγή τους. Έτσι, λοιπόν,  στο πλαίσιο της Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα οι συνθήκες που επικρατούν σε ένα σχολείο που επισκέπτονται παιδιά διαφορετικών πολιτισμών. Σύμφωνα με τον ορισμό των Frank Darnell – Anton Hoem (1996:13) η Διαπολιτισμική Παιδαγωγική «ασχολείται με την προσαρμογή, ανάπτυξη και μεταφορά γνώσης από πολλούς πολιτισμούς σε κοινωνίες, στις οποίες ζουν μαζί δύο ή περισσότερες εθνικές ομάδες [...]». Δηλαδή η Διαπολιτισμική Παιδαγωγική ασχολείται με μονοεθνικές μειονότητες που βρίσκονται σε επαφή με εθνικά ιδρύματα, όπως είναι τα σχολικά συστήματα, και καταπιέζονται απ’ αυτά. Θέλοντας να κατανοήσουμε καλύτερα τη δράση της Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής θα δώσουμε και έναν ορισμό με περισσότερη πολιτική σημασία των Thomas S. La Belle και Christopher Ward, (1994: 1): «[…] μια μορφή της παιδαγωγικής, που στόχο έχει να εγγυηθεί την ισοτιμία και δικαιοσύνη γι’ αυτά τα άτομα, των οποίων η ιδιαίτερη μειονότητα του περιβάλλοντός τους, τα σωματικά χαρακτηριστικά, η οικονομική κατάσταση και οι στόχοι διαφέρουν απ’ αυτά των κυρίαρχων ομάδων». Έτσι, λοιπόν, από την καταπίεση κάποιων ομάδων δημιουργείται η ανάγκη δράσης της Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής.

2.2. Θα πρέπει, όμως, να σημειώσουμε ότι η κοινωνική ανισότητα παίζει έναν πρωταρχικό ρόλο στην αντιμετώπιση προβλημάτων προσαρμογής και αποδοχής από την υπάρχουσα κοινωνία υποδοχής των «ξένων». Για παιδιά οικογενειών που ανήκουν σε μια διεθνή ελίτ έχουν δημιουργηθεί κατά κάποιο τρόπο και διεθνή σχολεία. Όταν η οικογένεια χρειάζεται να μετακινηθεί από χώρα σε χώρα (π.χ. οικογένειες διπλωματών) τα παιδιά τους δεν είναι υποχρεωμένα να επισκέπτονται τα κοινά δημόσια σχολεία, αλλά αυτά που έχουν δημιουργηθεί ειδικά για τέτοιες περιπτώσεις για μια συγκεκριμένη ελίτ και έχουν παντού την ίδια μορφή (αμερικανικά, αγγλικά, γαλλικά σχολεία). Έτσι, τα παιδιά αυτών των οικογενειών δεν υποχρεώνονται να μάθουν τη γλώσσα της χώρας υποδοχής άσχετα με το χρονικό διάστημα που παραμένουν σε αυτήν. Δυστυχώς οι καταπιεσμένες μειονότητες δεν είχαν να αντιμετωπίσουν τέτοιες συνθήκες. Αρχικά έγινε προσπάθεια αφομοίωσης από τη χώρα υποδοχής, υποβιβάζοντας η σημασία της γλώσσας και των αξιών του πολιτισμού που έφεραν μαζί τους. Ο στόχος ήταν η ομογενοποίηση του πληθυσμού. Με τα κύματα της μεγάλης μετανάστευσης της δεκαετίας 1980-1990 από φτωχές χώρες προς ευημερούσες, άλλαξαν τα δημογραφικά δεδομένα των μειονοτικών πληθυσμών και επήλθαν στις κοινωνίες μη αναμενόμενες αλλαγές. Άρχισαν, λοιπόν, να αναγνωρίζονται οι διαφορές των πολιτισμών και να ξεπερνιέται η ιδέα ότι οι μετανάστες θα οικειοποιούντο τις συνήθειες και συμπεριφορές των κυρίαρχων ομάδων.

2.3 Βέβαια, το πρόβλημα παραμένει και για τους μετανάστες και για τους πολίτες της χώρας υποδοχής. Για τους μεν μετανάστες η προσαρμογή στις νέες συνθήκες ζωής συνάδει με προβλήματα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά. Για τους πολίτες δε της χώρας υποδοχής στη χειρότερη περίπτωση «υποβόσκει» ένας ρατσισμός, ενώ στην καλύτερη θεωρούν ο,τιδήποτε «ξένο» προς τον πολιτισμό τους ως μια πρόκληση για να μάθουν κάτι νέο.

3. Ανοχή και κατανόηση στη διαφορετικότητα

3.1 Πολλοί παιδαγωγοί, εκπρόσωποι της Πολυπολιτισμικής Αγωγής, έχουν αρχίσει ήδη να ασχολούνται με ζητήματα που δημιουργούνται στα σχολεία από τις πολιτισμικές διαφορές των μαθητών. Είναι γεγονός ότι υφίστανται δομικές ανισότητες, που όμως ξεπερνιούνται στην προσπάθεια μιας κοινωνίας να περάσει στα νέα παιδιά βασικές αξίες, όπως η δικαιοσύνη και η δημοκρατία. Έτσι λοιπόν, οι εν χρήσει δομές σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία αλλάζουν, προκειμένου να διαφυλάξει η ίδια η κοινωνία τη διατήρηση και διαιώνιση της. Οι παιδαγωγοί οφείλουν να υποδείξουν πως πρέπει σε μια δημοκρατική κοινωνία οι άνθρωποι να σκέφτονται κριτικά και να ενεργούν κοινωνικά (La Belle/Ward: 1994).

3.2 Υπάρχουν πολλά πολυπολιτισμικά προγράμματα που δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά να σκέφτονται ότι υπάρχουν ζητήματα που αφορούν όλη την ανθρωπότητα και που τονίζουν ιδιαίτερα την κοινωνική αλλαγή. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τη συμβολή των Διεθνών Οργανισμών και Οργανώσεων. Στα παιδιά μπορεί να γίνει αναφορά στην UNICEF και το έργο της, έτσι ώστε να γίνει αντιληπτό το παγκόσμιο πρόβλημα της παιδικής φτώχειας και παιδικής εκμετάλλευσης. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούμε στα παιδιά μια παγκόσμια συνείδηση για προβλήματα που συνδέουν ανθρώπους διαφορετικού έθνους, γλώσσας, χρώματος, θρησκείας και πολιτισμού. Βέβαια, στα πλαίσια της παγκόσμιας οικονομίας η τάση που κυριαρχεί είναι η καπιταλιστική οικονομία της αγοράς που δίνει τη δυνατότητα στους πλούσιους να γίνονται πλουσιότεροι και στους φτωχούς να γίνονται φτωχότεροι. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά το δημοσίευμα των Ηνωμένων Εθνών για την ανάπτυξη του ανθρώπου (1994): «Το ποσοστό των φτωχότερων 20% στον κόσμο στο γενικό εισόδημα μετακινήθηκε από 2,3% το έτος 1960 στο 1,4 το έτος 1991 και βρίσκεται σήμερα στο 1,1% και κατεβαίνει με αργό ρυθμό. Η σχέση ανάμεσα στο εισόδημα των πλουσιότερων 20% και σε εκείνο των φτωχότερων 20% ανέβηκε από 30:1 στο έτος 1960 σε 61:1 το έτος 1991 και ανέβηκε σε υψηλότερα ποσοστά το έτος 1994 σε 78:1».

Η παγκόσμια κοινωνία οφείλει να αλλάξει αυτήν την τάση. Είναι, βέβαια, θέμα μηχανισμών παγκόσμιων και εθνικών όλων εκείνων που είναι σε θέση να αποφασίζουν για εμάς. Εμείς οφείλουμε να ξεπεράσουμε την ανισότητα ακόμα και με τις πιο απλές ενέργειες μέσα από την καθημερινή μας συμπεριφορά προς τους άλλους. Θα μπορούσαμε στο σημείο αυτό να παραθέσουμε το ποίημα του Hassan Keynan που εκφράζει με πολύ παραστατικό τρόπο τις ανισότητες:

Το ποίημα του Hassan Keynan

Μια θαυμάσια τυραννία με λάθος όνομα:  «Συντροφικότητα»

Η σχέση

Που μας ενώνει

Είναι μια θαυμάσια τυραννία

Που με λάθος τρόπο ονομάστηκε „Συντροφικότητα“

Ο δεσμός μας

Είναι μια συντροφικότητα με άνισους συντρόφους

Με άνισες δυνάμεις και άνισες προοπτικές

Μια συντροφικότητα που δημιουργήθηκε με μέλι

Με λαβυρίνθους γεμάτους με αξιαγάπητες αυταπάτες,

με χάσματα και αποκλεισμούς

Στο δεσμό μας

Είναι το  ένα μέλος η έκφραση της ιμπεριαλιστικής τάξης

με εξουσία και ίντριγκες

Και το άλλο μέλος το θάβουμε άνετα.

Στο δεσμό που μας δένει

Είναι το ένα μέλος η Πηγή, το Κέντρο και το Σύμβολο

Όλου του πολιτισμού όλης της γνώσης και της υγείας

Και το άλλο μέλος τίποτα,

παρά μόνο παρά ο καταναλωτής του υψηλού πολιτισμού

Είμαστε συμμέτοχοι ενός αλλόκοτου συμβολαίου

Η σκλαβιά μέσα από μια δηλητηριώδη επιθυμία να είμαστε καλά

και να μη ζούμε σε αθλιότητα 

Η συντροφικότητά μας υποφέρει από μια άγια απανθρωπιά

Από καθαρά μαθηματική άποψη

είναι η συντροφικότητά μας το πεπρωμένο μας. Αμήν

4. Ανάπτυξη ικανοτήτων σε διαπολιτισμικό επίπεδο

4.1. Οι ικανότητες των παιδαγωγών σε διαπολιτισμικό επίπεδο μπορούν να αναπτυχθούν μόνο υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Αναγκαία θεωρείται η γνώση των πολιτισμών των ανθρώπων που ζουν σε μια συγκεκριμένη περιφέρεια, δηλαδή η γνώση των βασικών προτύπων συμπεριφοράς, οι αξίες, οι αντιλήψεις κ.ο.κ. Σε επίπεδο σχολείου θα πρέπει να οδηγήσουμε τα παιδιά στην ανάλυση των προτύπων του ιδιαίτερου και του ξένου πολιτισμού. Με αυτόν τον τρόπο φέρνουμε τα παιδιά σε διαπολιτισμική αντιπαράθεση. Τα στοιχεία, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν χωρίς να προκαλέσουν αύξηση της σχολικής ύλης είναι πολιτιστικές, εθνικές και θρησκευτικές ιδιαιτερότητες. Να προβούμε στη διαπίστωση κοινών στοιχείων και διαφορών των ποικίλων πολιτισμών και να ερμηνεύσουμε τις διαφορές. Να τονίσουμε τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του ανθρώπου που ξεπερνούν τα όρια των κρατών και των εθνών και να αναγνωρίσουμε ότι οι προκαταλήψεις είναι δημιούργημα ανθρώπων που θεωρούν την πολιτιστική ποικιλία έναν κίνδυνο για τον δικό τους πολιτισμό.

4.2 Με την αντιπαράθεση των στοιχείων του ιδιαίτερου και του ξένου πολιτισμού πρώτα από όλα οδηγούμε τα παιδιά στη γνώση αποφεύγοντας την κοινή αντίληψη του φόβου για το ξένο. Η γνώση οδηγεί και στην αποδοχή του Άλλου. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι τα παιδιά θα αποδεχτούν στοιχεία του ξένου πολιτισμού και θα λησμονήσουν το δικό τους ιδιαίτερο πολιτισμό. Αναμφισβήτητα καλλιεργώντας την κριτική σκέψη, την αυτοπεποίθηση και την κοινωνική προσαρμογή μπορεί και να επιλέξουν στοιχεία του ξένου πολιτισμού και να τα οικειοποιηθούν. Βασική τοποθέτησή μας, όμως, οφείλει να είναι η αλλαγή των προοπτικών, το άνοιγμα των οριζόντων και η ανοχή και αποδοχή του Άλλου μέσα από μια διαφορετική εικόνα.

4.3. Ως αιτίες των φαινομένων ρατσισμού που εμφανίζονται σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες έχουν αναφερθεί κατά καιρούς οι παρακάτω:

-          η ανισότητα και οι επιπτώσεις της. Η ανισότητα αναφέρεται όχι μόνο σε οικονομικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο επιστημονικό, σε κοινωνικό αλλά και σε επίπεδο χωρικής κατανομής του πληθυσμού

-          η μετανάστευση με όλα τα προβλήματα που επιφέρει

-          οι κοινωνικές συνθήκες ζωής των μειονοτήτων και πλειονοτήτων σε κάθε πολυπολιτισμική κοινωνία.

5. Προτάσεις

5.1 Είναι γεγονός ότι για κάθε μάθηση απαιτείται κάποια συγκεκριμένη μέθοδος. Η μέθοδος μάθησης που χρησιμοποιείται κάθε φορά στο πλαίσιο της Παιδαγωγικής έχει στόχο την επίλυση προβλημάτων και δυσκολιών, έτσι ώστε το πνεύμα να μπορέσει να οικειοποιηθεί τη νέα γνώση. Στο επίπεδο της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης είναι σημαντικό πρώτα από όλα ο ίδιος ο εκπαιδευτικός να έχει ξεπεράσει τυχόν προκαταλήψεις και να έχει ασκήσει κριτική στο δικό του τρόπο σκέψης. Τότε μόνο είναι σε θέση να οδηγήσει τους μαθητές με βάση τις εμπειρίες τους να καταβάλουν προσπάθειες κατανόησης του Άλλου με πρωτοβουλία και υπευθυνότητα.

5.2. Απαραίτητη θεωρείται η ερμηνεία των βασικών προτύπων, θέσεων και αξιών του καθενός, έτσι ώστε να μπορέσουν οι μαθητές να κατανοήσουν κοινωνικά και εθνικά βασικά στοιχεία. Η χρήση κατάλληλων περιεχομένων μαθημάτων μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην ανοχή, κατανόηση και αποδοχή του Άλλου. Τέτοια περιεχόμενα προσφέρονται στο σχολείο σε βασικά επιστημονικά μαθήματα. Η Ιστορία για παράδειγμα μπορεί να προσφέρει πηγές για τα ανθρώπινα επιτεύγματα και τη συμβολή τους σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Γεωγραφία δίνει τη δυνατότητα ανάλυσης χωρικών στοιχείων που επέδρασαν στη διαμόρφωση συγκεκριμένων πολιτισμών. ΄Η ακόμα και στο μάθημα των Θρησκευτικών μπορεί κανείς να αναλύσει τα κοινά στοιχεία όλων των θρησκειών στον κόσμο.

Μια άλλη εξίσου σημαντική συνθήκη αποτελεί το δίκτυο επικοινωνίας του σχολείου μας με σχολεία άλλων χωρών μέσω διαδικτύου για τη γνώση των συνθηκών που επικρατούν σε διαφορετικούς κόσμους και διαφορετικούς τρόπους ζωής ή ακόμα και η προσωπική πρόσκληση ενός επιστήμονα ή καλλιτέχνη που θα συμβάλλει στη μείωση των προκαταλήψεων. Εξάλλου παντού πλέον λαμβάνουν χώρα διαπολιτισμικά προγράμματα, στα οποία συμμετέχουν σχολεία από διάφορες χώρες και ανταλλάσσουν απόψεις ή και μαθητές, έτσι ώστε να γνωρίζουν οι μαθητές μίας χώρας  τον τρόπο ζωής των μαθητών μιας άλλης και να αποφύγουν τη δημιουργία αισθήματος φόβου προς το ξένο.

5.3 Η διαπολιτισμική εκπαίδευση αποτελεί σήμερα μια απαίτηση της αγωγής στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Ο στόχος είναι η δημιουργία σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων που έρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς. Όσο πιο ομαλές είναι οι σχέσεις τους, τόσο λιγότερα προβλήματα ρατσισμού, συγκρούσεων, ξενοφοβίας θα έχει να αντιμετωπίσει η κοινωνία. Προτείνουμε, λοιπόν, στο πλαίσιο του σχολείου:

-          Να υφίσταται στη διδασκαλία όλων των μαθημάτων μια διαπολιτισμική προοπτική και να διαμορφωθούν κατάλληλα σχέδια εργασίας

-          Τα βιβλία να γραφούν υπό την άποψη μιας διαπολιτισμικής αλλαγής προοπτικών. Στα κείμενα τους να βρίσκουν την ταυτότητά τους όχι μόνο οι μαθητές της χώρας υποδοχής αλλά και οι αλλοδαποί μαθητές. Ας εμπλουτιστούν τα κείμενα και με πολλές εικόνες από τις χώρες που προέρχονται τα παιδιά

-          Διδασκαλία της μητρικής αλλά και ξένης γλώσσας στο πλαίσιο της γλωσσικής ποικιλίας. Οι αλλοδαποί μαθητές να έχουν τη δυνατότητα να διδάσκονται και τη μητρική τους γλώσσα. Για το σκοπό αυτό θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν δάσκαλοι από τις χώρες καταγωγής των παιδιών

-          Σεμινάρια και προγράμματα ανταλλαγής μαθητών και δασκάλων. Αλλαγή σκέψης και προοπτικής χρειάζονται όχι μόνο οι μαθητές αλλά και οι δάσκαλοι. Υποστήριξη του έργου του εκπαιδευτικού με τις νέες τεχνολογίες που δίνουν τη δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας με άλλες χώρες και τον τρόπο ζωής τους

-          Μετεκπαίδευση των δασκάλων και διαρκής υποστήριξη σε σχέση με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση και την ένταξη του μαθήματος της «Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής» στην γενικότερη εκπαίδευση των δασκάλων.

5.4 Επιδιώκουμε ιδιαίτερα τη διαμόρφωση στο σχολείο ενός κοινού σχολικού πολιτισμού που κάθε μαθητής θα σέβεται. Αυτό επιτυγχάνεται καλύτερα με την εμπλοκή και συνεργασία των γονέων στο σχολείο. Είναι απαραίτητη η διαμόρφωση κλίματος σεβασμού και εμπιστοσύνης στους γονείς ιδιαίτερα των αλλοδαπών μαθητών, που πιθανότατα στη δική τους χώρα να είχαν και διαφορετικές συνθήκες συμμετοχής στην αγωγή των παιδιών τους. Αυτό συμβάλλει σημαντικά στην επιτυχία επίλυσης μας σύγκρουσης που πιθανόν θα προκληθεί μεταξύ των μαθητών με πολιτιστικές διαφορές.

5.5 Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση έχει στόχο την ανάπτυξη θέσεων και συμπεριφορών που θα αναγνωρίζουν τον Άλλον, θα τον αποδέχονται, θα τον κατανοούν. Συμβάλλει στην προσπάθεια της αγωγής να διαμορφώσει το νέο άτομο μια προσωπικότητα με κριτική σκέψη, σεβασμό και αυτοπεποίθηση. Είναι ένα καθήκον που δεν περιορίζεται σε ένα μόνο μάθημα ή μια μόνο θεματική ενότητα. Ουσιαστικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού που με την παιδαγωγική του εργασία θα δώσει τη δυνατότητα για νέες θεωρήσεις, απόψεις, στάσεις και προοπτικές στο νέο άτομο.

Zusammenfassung

Es ist heutzutage communis opinio, dass es sehr tiefgreifende Unterschiede zwischen den Kulturen gibt und diese weitgehend die Unterschiede im Verhalten von Menschen aus verschiedenen Kulturen bedingen würden. Die Multikulturelle Pädagogik ist eine Antwort auf die Herausforderung, Kinder aus verschiedenen  Kulturen  innerhalb des gleichen Landes zu erziehen – und oftmals in der gleichen Schule. Sie beschäftigt sich normalerweise mit unterdrückten Minderheiten innerhalb einer Gesellschaft. Von den Kindern solcher Gruppen wird erwartet, dass sie die gemeinhin üblichen Schulen besuchen und die Sprache und Kultur der dominanten Gruppe erlernen. Wir möchten mit diesem Artikel vorschlagen, die neuen Nachbarn nicht als Probleme sondern als Herausforderung  für unsere eigene Lebensweise sehen. Wir können von ihnen etwas lernen. Deswegen untersuchen wir die Situation in den Schulen und geben einige Vorschläge für die Verbesserung der schulischen Situation.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Adick, Chr. (1992): Moderne Schulentwicklungen in der sogenannten "Dritten Welt" im Spannungsfeld von globalem Modell und regionalen Realisationsbedingungen, in: Nestvogel, R. (ed.): Interkulturelles Lernen oder verdeckte Dominanz?, Frankfurt, σελ.. 13 - 30.

Alexander, Nr. (1988): African Culture in the Context of Namibia, Cultural Development or Assimilation?, in: Kandetu, V. (ed.): Development for Liberation: The Namibian Context, Windhuk, σελ.. 98 - 111.

Arbeitsstelle Friedensforschung Bonn. AFB-Texte, 1/99 AFB, Beethovenallee 4, 53171

Balibar, E./Wallerstein, L. (1990): Race, nation, classe: Les identités ambiguës, Paris.

Bashaikin, N./Bystrai, H./Flechsig, K. H.: Ein Trainingsprogramm zur Aus- und Weiterbildung im Breich "Interkulturelle Meditation" (enthält das Spiel: "Minoriten und Majoriten"), Institut für Interkulturelle Didaktik Internes Arbeitspapier 2/1993, σελ. 29 – 32

Briggs, J./Peat, F. D. (1989): Turbulent Mirror. An Illustrated Guide to Chaos Theory and the Science of  Wholeness, New York. (Die Entdeckung des Chaos, München, 1990)

Brock-Utne Birgit (1985): Educating for Peace. A Feminist Perspective. Pergamon Press 1985 (ins Koreanische, Italienische und Norwegische übersetzt)

Brock-Utne Birgit ( 1995): Educating all for positive peace: Education for positive peace or oppression? International Journal of Educational Development, 15. Jg., No. 3,  σελ. 321-331.

Brock-Utne Birgit (1996): Reliability and Validity in Qualitative Research within Education in Africa" International Review of Education, 42. Jg., Nr. 6,σελ. 605-621.

Brock-Utne Birgit (1997): The Language Question in Namibian Schools. International Review of Education, 43. Jg., Nr. 2-3, σελ. 241-260.

Castaneda, C. (1970): The Teaching of Don Juan. A Yaqui Way of Knowledge, New York. (Die Lehren des Don Juan, ein Yaqui-Weg des Wissens, Frankfurt, 1973)

Cheikh Anta Diop (1981): De l identité culturelle, in: UNESCO: L´ affirmation de l´ identité culturelle et la formation de la conscience nationale dans l´ Afrique contemporain, Paris, σελ. 63 - 73.

Chomsky, N. (1969): Aspekte der Syntax-Theorie, Frankfurt

Dahau-Dalmedico, A. (ed. 1992): Chaos et déterminisme, Paris.

Darnell, F.-Hoem, An. (1996): Die Erziehung im äußersten Norden. Multikulturelle Pädagogik, Hamburg

Eine Welt für alle e. V. 1994: Ein überbevölkerter Planet. Unterrichtsmaterialien zum Thema Weltbevölkerung für Sek. I (ab Klasse 8) und Sek. II, Bielefeld

Einstein, A. (1934): Comment je vois le monde, Paris.

Erny, P. (1991): A quoi servent les rites?, in: L´ ethnologie,  Strasbourg, σελ. 1 - 22.

Flanagan, J. C. (1954): The Critical Incident Technique, in: Psychological Bulletin, No. 51, σελ.. 327 - 358.

Flechsig, K. H.: Vorlesung zur Einführung in die Interkulturelle Didaktik, Wintersemester 1995/96 (Merkblätter für Studenten, unveröffentlicht)

Fowler, S. M./Steinwachs, B. (mit ausführlicher Hilfe von P. Corbeil) (1987): Hilfen und Herausforderung. Deutsches Kommitee YOUTH FOR UNDERSTANDUNG e. V., Hamburg 19934

Genus, P. G. (1989): L´ ordre du chaos, Paris.

Gugel, G. (1996): "Eine Welt" im Unterricht. Anregungen für einen handlungsorientierten Unterricht zum Themenbereich "Eine Welt" in den Sekundarstufen, Tübingen/Soest

Haller, H. D.: Kulturkonflikte, interkulturelle Verständigung und szenisches Lesen. Vortrag im Rahmen der öffentlichen Ringvorlesung "Friedens- Konflikt- und Umweltforschung an der Universität Göttingen", Sommersemester 1995, 28. Juni. (unveröffentlichtes Manuskript)

Hammer, M. R./Gudykunst, W. B.Wisemann, R. L. (1978): Dimensions of Intercultural Effectiveness: An Exploratory Study, in: International Journal of Intercultural Relations, Vol. 2, No. 4, σελ. 382 - 393

Hannigan, T. P. (1990): Traits, Attitudes and Skills that are related to Intercultural Effectiveness and their Implications for Cross-Cultural Training: A Review of the Literature, in: International Journal of Intercultural Relations, Vol. 14, No. 1, σελ.. 89 – 111

Herskovits, M. J. (1960): Man and His Works. The Science of Cultural Anthropology, New York

Hirsch, K. (1987): Bamiléké, die Menschen aus den Schluchten, Berlin.

Hofstede, G. (1980): Cultures Consequences. International Differences in work-related Values, London u. a. Hofstede, G. (1991): Cultures and Organizations. Software of the Mind. Intercultural Cooperation and its Importance for Survival, London u. a

Hoopes, D. S. (1981): Intercultural Communication Concepts and the Psychology of Intercultural Experience, in: Pusch, M. D. (Hrsg.): Multicultural Education. A Cross Cultural Training Approach. Chicago, S. 9- 38

Jacobsen, R. (ed. 1990): Codes witching a word-wide phenomenon, New York.

Jäger, U. (1996): Zivile Konfliktbearbeitung in der Einen Welt. Ein Lern- und Arbeitsbuch für die Bildungsarbeit und den handlungsorientierten Unterricht, Tübingen/Soest

Jouhy, E. (1985): Ethnozentrismus und Weltgesellschaft, in: Bleich Herrschaft, dunkle Kulturen, Frankfurt, σελ. 45 - 82.

Kiel, E. (1996): Kulturanalyse im Landeskundeunterricht als Mittel der Entwicklung interkultureller Kompetenz, in: FuH, 46, S. 82 - 101

Kiel, E. (1994): Elemente einer Propädeutik des Fremdsprachenlernens, in: FuH, Nr. 42, S. 51 - 69

Kiel, E. (1995): Interkulturelle Didaktik. Lernen und Lehren, wenn Kulturen sich begegnen, in: Trojaner, 3.Jg., Heft 1, S. 35 - 36

Kohlberg, L. (1981): Essays on Moral Development, San Francisco.

Kristeva, J. (1990): Fremde sind wir uns selbst, Frankfurt

Kroeber, A. L./Kluckhohn, C.: Culture. A Critical Review of Concepts and Definitions, New York 1952

La Belle, Th.-Ward, Chr. (1994): Multikulturalismus und Erziehung, Hamburg

Lange, C. (1994): Interkulturelle Orientierung am Beispiel der Trainingsmethode "Cultural Assimilator", Göttingen

Levi-Strauss, C. L. (1968): Mythologiques, l´ origine des manières de table, Paris.

Lewontin, R. C./Rose, St./Kamin, L. J. (1984): Not our genes. Biology, ideology and human nature, New York. (Die Gene sind es nicht, Biologie, Ideologie und menschliche Natur, München, 1988)

Mergner, G. (1992): Interkulturelle Erziehung: Neugierde - vermischungsbereit? Lernen zwischen den Kulturen, in: Deutsch lernen, Zeitschrift für den Sprachunterricht mit ausländischen Arbeitnehmern. Mainz, p. 99 - 117.

Pike, G./Selby, D. (1988): Global Teacher. Global Learning, London u. a.

Pinn, I./Nebelung, M. (1992/2): Vom "klassischen" zum aktuellen Rassismus in Deutschland, das Menschenbild der Bevölkerungstheorie und Bevölkerungspolitik, Duisburg.

Rademacher, H./Wilhelm, M. (1991): Spiele und Übungen zum Interkulturellen Lernen, Berlin

Reinfeldt, S./Schwarz, R. (1992): Biopolitische Konzepte der Neuen Rechten, Duisburg.

Sandhass, B. (1988): Interkulturelles Lernen - Zur Grundlegung eines didaktischen Prinzips interkultureller Begegnungen, in: International Review of Education, Vol. 34, No. 4, S. 415-438

Sarup, M. (1986): The Politics of  Multiracial Education, London.

Schöfthaler, T. (1983): Kultur in der Zwickmühle, zur Aktualität des Streits zwischen kulturrelativistischer und universalistischer Sozialwissenschaft, in: Das Argument, 139/83, σελ. 333 - 347.

Soyinka, W. (1981): De la renaissance culturelle africaine, in: UNESCO: L´ affirmation de l´ identité culturelle e: la formation de la conscience nationale dans l´Afrique contemporaine, Paris, σελ. 155 - 174.

Thiele, J. (1989): Die mystische Liebe zur Erde, Fühlen und Danken mit der Natur, Stuttgart.

Thompson, M./Ellis, R/Wildavsky, A. (1990): Cultural Theory, Boulder u. a.

Treml, A. K., (1995): Eine Welt für alle? Entwicklungspädagogische Herausforderung und Perspektiven, in: Landesinstitut für Schule und Weiterbildung (Hrsg ): Entwicklungspolitische Bildung auf dem Prüfstand. Bestandsaufnahme und Perspektiven, Soest

Welsch, W. (1995): Transkulturalität. Zur veränderten Verfasstheit heutiger Kulturen, in: Zeitschrift für Kulturaustausch, 45. Jg., Heft 1, σελ. 39 - 44

Weinbrenner, P. (1997): Zukunftsorientierung. In: Wolfgang Sander (Hrsg): Handbuch politische Bildung, Schwalbach 1997, σελ. 131 κ.ε.

Βρεττός, Ι. (1996): Ενθουσιασμός και εκφραστικότητα του εκπαιδευτικού: Γνώρισμα της προσωπικότητας ή ασκήσιμη συμπεριφορά;, Μακεδνόν 2, σ. 23-35

Γεωργογιάννης, Π. (1997α): Θέματα Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, Αθήνα, Εκδ. Gutenberg

Γεωργογιάννης, Π.(1997β): Εκπαίδευση και Διαπολιτισμική Επικοινωνία, Αθήνα Εκδ. Gutenberg

Γκότοβος, Α. (1996): Ρατσισμός-Κοινωνικές, ψυχολογικές και παιδαγωγικές όψεις μιας ιδεολογίας και μιας πρακτικής, Αθήνα, Γ.Γ.Λ.Ε.

Γκότοβος, Α. (1997): Λήψη αποφάσεων στην Εκπαίδευση και Διαπολιτισμική Παιδαγωγική στο: Μάρκου, Γ., Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών, Αθήνα Κε.Δ.Α, σ. 67-86

Γκότοβος, Α. (1997): Εθνική Ταυτότητα και Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, περ. Η Λέσχη των Εκπαιδευτικών, τ. 19, Αθήνα, σελ. 23-27

Δαμανάκης, Μ. (1997):  Αναζήτηση μιας Εκπαιδευτικής Πολιτικής για τα παιδιά των μεταναστών στην Ευρώπη, στο: Η Γλωσσική Eκπαίδευση των Ελλήνων μεταναστών στην Ευρώπη, ΥΠΕΠΘ – Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα, σ. 33-42

Δήμου, Γ. Η. (1996): Απόκλιση – Στιγματισμός. Αφομοιωτική Θεωρητική Προσέγγιση των Αποκλίσεων στο Σχολείο, Εκδ. Gutenberg

Δράκος, Γ. (1998): Ειδική Παιδαγωγική των Προβλημάτων Λόγου και Ομιλίας. Λογοπαιδεία–Λογοθεραπεία. Παιδαγωγικές και Λογοθεραπευτικές στρατηγικές αποκατάστασης στην προσχολική και σχολική ηλικία, Αθήνα, Περιβολάκι και Ατραπός

Κοσσυβάκη, Φ. (1998): Κριτική Επικοινωνιακή Διδασκαλία, Αθήνα, Εκδ. Gutenberg

Κοσσυβάκη, Φ. (1996): Ο αντινομικός και διαλογικός χαρακτήρας της σχέσης εκπαιδευτικού – μαθητή στο δημοτικό σχολείο, Επιστημονική Επετηρίδα Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Ιωαννίνων, Νr. 9, σελ. 72-141

Κωνσταντίνου, Χ., (³2000): Σχολική Πραγματικότητα και Κοινωνικοποίηση του Μαθητή, Αθήνα, Εκδ. Gutenberg

Κωνσταντίνου, Χ.(1994^α): Το σχολείο ως γραφειοκρατικός οργανισμός  και ο ρόλος του εκπαιδευτικού σε αυτόν, Αθήνα,  Εκδ. Gutenberg

Μάρκου, Γ. (1997): Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Αθήνα

Μάρκου, Γ. (1997): Διαπολιτισμική Εκπαίδευση–Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών, Αθήνα, Κε.Δ.Α

Νικολάου, Γ. (2000):  Ένταξη και Εκπαίδευση των Αλλοδαπών Μαθητών στο Δημοτικό Σχολείο. Από την «ομοιογένεια» στην πολυπολιτισμικότητα, Αθήνα, Εκδ. Ελληνικά Γράμματα

Νικολάου Σουζάννα-Μ. (2001): Η μεθοδολογική διάσταση της διδασκαλίας της μάθησης, περ. Ελληνοχριστιανική Αγωγή  τ. 482, σελ.175-179

Νικολάου Σουζάννα-Μ. (2001): Μαθαίνω να μαθαίνω: Ο ρόλος των σημειώσεων και της συνεργασίας για τη μαθησιακή διαδικασία, περ.  Η Λέσχη των Εκπαιδευτικών,  τ.26, σελ.38-43

Νικολάου Σουζάννα- Μ. (2000): Παιδαγωγικές Κατευθύνσεις στις Πρωτογενείς Παιδαγωγικές Ομάδες, περ.  Εκπαιδευτική Ρότα, τ. 8^ο, σελ. 20-23

Ξωχέλλης, Π. (1986): Παιδαγωγική του Σχολείου – Θέματα Κοινωνιολογίας και Γενικής Διδακτικής, Θεσσαλονίκη

Παπάς, Α. (1995): Αξίες, πρότυπα και εικόνα του «άλλου» στα αλβανικά βιβλία γλωσσικής διδασκαλίας, στα: Πρακτικά Ημερίδας της Μονάδας Έρευνας Σχολικού Βιβλίου (17 Μαΐου 1994) με θέμα: Σχολικά Εγχειρίδια Βαλκανικών Χωρών, Θεσ/κη, σ. 127-143

Παπάς, Α. (1998): Διαπολιτισμική Παιδαγωγική και Διδακτική , τ. Α΄, Αθήνα

Πυργιωτάκης, Ι. (1993): Φυλή, φυλετισμός, φυλετικές διακρίσεις στην εκπαίδευση, στο: Π.Ψ.Ε.Λ., τόμος 9^ος, Αθήνα 1993, σ. 5066-5067, Εκδ. Ελληνικά Γράμματα