,
«ΣΚΕΨΟΥ
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ, ΔΡΑΣΕ ΤΟΠΙΚΑ»
Η συμβολή
της τοπικής ιστορίας στην περιβαλλοντική αγωγή
και
εκπαίδευση, σε μια πορεία βιώσιμης ανάπτυξης
των
σύγχρονων κοινωνιών
Της Ευαγγελίας Κουνέλη , Εκπαιδευτικού,
Μεταπτυχιακής φοιτήτρια στο Π.Τ.Δ.Ε.
του Πανεπιστημίου Αθηνών &
Του Γιώργου Στεφανάκου, Εκπαιδευτικού,
Κατόχου Μεταπτυχιακού Διπλώματος Π.Τ.Δ.Ε.
του Πανεπιστημίου Αθηνών,
SUMMARY IN ENGLISH
Present work has
as object to indicate the environmental character of a methodically research of
the local history. The physical and human environment is approached as a
complicated reality. Students have the opportunity to develop a deep ecological
sense which does not end to a simple protection of the local environment but
appears the idea that ecological balance demands deep changes to the way that
we realize the role of the human beings in the global eco-system.
The overall
objective was to create a project, which would help teachers in primary schools
to increase their students’ awareness and understanding of environmental issues
through local history education.
Through
this school-research students can also define the situations that they probably
live in the future and they are trained to learning’ strategies and problems’
solutions.
Modern technology
can support this project by linking the different schools across
Σε όλα τα διεθνή έγγραφα για την περιβαλλοντική
ανάπτυξη τονίζεται η σημασία της περιβαλλοντικής συνείδησης ως βασικό σημείο
αναφοράς της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (Ατζέντα 21, Συνδιάσκεψη κορυφής για
τον πλανήτη, Ρίο 1992)[1].
Το 1996 το Προεδρικό
Συμβούλιο για την Αειφόρο Ανάπτυξη των Η.Π.Α. σε έκθεση που δημοσίευσε για
την «Αειφόρο Αμερική» όρισε την αειφορία ως μία «νέα κοινή συναίνεση» και
δήλωσε: «Η εκπαίδευση της αειφορίας είναι η συνεχής επεξεργασία των γνώσεων και
ικανοτήτων που οδηγούν σε μια κοινωνία ενημερωμένων πολιτών οι οποίοι
δεσμεύονται για υπεύθυνη ατομική και συλλογική δράση που θα οδηγεί σε μια
οικολογικά ορθή, οικονομικά ακμάζουσα και δίκαιη κοινωνία τόσο για τις παρούσες
όσο και για τις μελλοντικές γενιές»[2].
Είναι
γενικά αποδεκτό ότι η περιβαλλοντική συνείδηση διαμορφώνεται μέσα από τέσσερις
διαστάσεις: γνώση, ενδιαφέρον, στάσεις και αξίες, συμπεριφορά[3].
Με το σκεπτικό αυτό καθώς
και την παραδοχή ότι η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, η εμπέδωση δηλαδή των
αξιών για το περιβάλλον, γίνεται νωρίς στη ζωή των παιδιών η παρούσα εργασία
έχει σκοπό να επισημάνει τον περιβαλλοντικό χαρακτήρα μιας συστηματικής έρευνας
- μελέτης της τοπικής ιστορίας, μέσα από την οποία οι μαθητές προσδιορίζουν
καταστάσεις που ενδεχομένως θα κληθούν να ζήσουν στο μέλλον και εκπαιδεύονται
σε στρατηγικές μάθησης και επίλυσης προβλημάτων.
Το περιβάλλον, φυσικό και ανθρωπογενές, εξετάζεται ως
μια σύνθετη πραγματικότητα, και δίνεται η ευκαιρία στο μαθητή να αναπτύξει μια
βαθύτερη οικολογική αντίληψη που δεν περιορίζεται απλά στην προστασία του
άμεσου τοπικού περιβάλλοντος, αλλά προβάλλει την ιδέα ότι η οικολογική
ισορροπία απαιτεί ριζικότερες μεταβολές στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το ρόλο
των ανθρωπίνων όντων στο πλαίσιο του παγκόσμιου οικοσυστήματος.
Με άλλα λόγια προβάλλεται η ανάγκη
ü
μιας καινούριας συνειδητοποιημένης στάσης ζωής,
αναβιώνοντας ένα πλέγμα αντιλήψεων που περιλαμβάνεται στην πολιτιστική μας
κληρονομιά,
ü
κινητοποίησης και εμπλοκής όλων των παραγόντων της
κοινωνίας σε μια πορεία βιώσιμης ανάπτυξης,
ü
αξιοποίησης των δυναμικών που αναπτύσσονται μέσα από
συνεργατικά σχήματα και διαδικασίες συνάρθρωσης του τοπικού με το συνολικό.
Ενδεικτικό
παράδειγμα διδακτικής προσέγγισης ενός σχεδίου εργασίας τοπικής ιστορίας -
περιβαλλοντικής εκπαίδευσης[4]:
«Αρεόπολη, ο τόπος της πέτρας»[5]
Η πέτρα είναι το φυσικό στοιχείο που χαρακτηρίζει την
περιοχή της Μάνης, δίνοντας μια άγρια ομορφιά στον τόπο, ενώ ταυτόχρονα
επηρεάζει και διαμορφώνει τη ζωή τους. Η πέτρα αποτελεί σημείο αναφοράς πολλών
πολιτιστικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων.
Στη διδακτική πρόταση που ακολουθεί, με αφετηρία την
άμεση πραγματικότητα –πέτρα, κατοικίες, πύργοι, οικισμοί– αποδεσμευόμαστε
σταδιακά από το άμεσο φυσικό περιβάλλον και οδηγούμαστε σε έναν ευρύτερο χώρο
κάνοντας τις συνδέσεις ανάμεσα σε γεγονότα και καταστάσεις, αναλύοντας και
ερμηνεύοντας γενικότερα και ειδικότερα φαινόμενα της αμφίδρομης σχέσης φυσικού
και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Η διερεύνηση και η ερμηνεία φαινομένων,
καταστάσεων, σχέσεων και ρόλων που αναπτύσσονται γύρω από την πέτρα και η
συνειδητοποίηση των ανθρώπινων αναγκών καθώς και μια σειρά κοινωνικών ζητημάτων
άμεσα συνδεδεμένων με αυτήν (αρχιτεκτονική έκφραση, επαγγέλματα, γειτονιά,
οικιστικό πρόβλημα, παραδοσιακοί οικισμοί κ.ά.) ανήκουν στη στοχοθεσία του
συγκεκριμένου διδακτικού παραδείγματος.
Επιδιώκεται επίσης η καλλιέργεια στάσεων και αξιών
καθώς και η ανάπτυξη των απαραίτητων μηχανισμών που θα βοηθήσουν τους μαθητές
να γνωρίσουν, να κατανοήσουν και να ενταχθούν στο ευρύτερο φυσικό, κοινωνικό
και πολιτιστικό περιβάλλον ως υπεύθυνοι πολίτες, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες
για την αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής τους.
Στους στόχους μας επιπλέον περιλαμβάνονται και τα
γενικότερα οφέλη που προκύπτουν από τον τρόπο εργασίας και πραγμάτευσης του
θέματος: η ανάπτυξη ομαδικής και συλλογικής εργασίας και δράσης για την
επίτευξη κοινών σκοπών, η άσκηση αντίστοιχων δεξιοτήτων και η δημιουργική
προσέγγιση και ερμηνεία πραγματικών δεδομένων και καταστάσεων.
Η τεχνική διδασκαλίας που ακολουθούμε είναι βασισμένη
στη μεθοδολογία του project[6].
Σύμφωνα μ’ αυτή δάσκαλος και μαθητές βρίσκονται σε διαρκή ερευνητική
διαθεσιμότητα, ενώ η παιδαγωγική σχέση ξαναβρίσκει τον αυθεντικό χαρακτήρα των
κοινωνικών σχέσεων, της σκόπιμης δηλαδή συνεργασίας σε συγκεκριμένα αντικείμενα[7]. Όλα τα παραπάνω στοιχεία
συνθέτουν ένα μοντέλο συνεργατικής διδασκαλίας - ερευνητικής εργασίας, και
προσδιορίζουν ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα σχολικής έρευνας[8].
Ι. Η αφορμή για συζήτηση, προβληματισμό και
επιλογή του θέματος μπορεί να δοθεί από τις ακόλουθες διδακτικές ενέργειες:
·
Επίσκεψη σε
κάποιο διατηρητέο κτήριο της Αρεόπολης (π.χ. πύργος Καπετανάκου).
·
Σχολικός
περίπατος στους δρόμους του παραδοσιακού οικισμού.
·
Επίσκεψη στα
πετράδικα, τους χώρους κοπής της πέτρας.
Συνοδευτικά μπορούν να αξιοποιηθούν στην τάξη γκραβούρες και
φωτογραφίες από τους πύργους της Αρεόπολης, αποσπάσματα δημοσιευμάτων τοπικών
εφημερίδων σχετικών με τα υλικά κατασκευής των κτηρίων και την οικιστική
ανάπτυξη γενικότερα καθώς και αποσπάσματα από βιβλία περιηγητών.
ΙΙ. Ανάπτυξη επιμέρους θεματικών ενοτήτων - σχηματισμός ομάδων εργασίας
Α΄ ΟΜΑΔΑ: «Η ιστορία των παραδοσιακών κτηρίων της
Αρεόπολης».
Η ομάδα αυτή εστιάζει την
έρευνά της στην ιστορία των παραδοσιακών κτηρίων της περιοχής. Συγκεντρώνει
φωτογραφίες, εικόνες και γκραβούρες από πετρόκτιστα κτήρια της Αρεόπολης, όπως
οι εκκλησίες των Αγ. Ταξιαρχών, του Αγ. Ιωάννη και του Αγ. Νικολάου, οι πύργοι
Καπετανάκου, Λόντα, Μπαρελάκου, Στυλιανού και Κυριακούλη Μαυρομιχάλη και το
κτήριο του παλιού Γυμνασίου. Με το υλικό αυτό τα μέλη της ομάδας θα επιχειρήσουν
να παρουσιάσουν την ιστορική διαδρομή και εξέλιξη των παραδοσιακών κτηρίων,
τόσο στην Αρεόπολη όσο και στον ευρύτερο χώρο της Μάνης. Είναι δυνατόν, επίσης,
να αναζητηθούν παραδοσιακά κτήρια άλλων περιοχών της Ελλάδας και να γίνουν
συγκρίσεις. Μέσα από το διαδίκτυο μπορούμε να αναζητήσουμε αντίστοιχα στοιχεία
από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις αναπτύσσοντας επικοινωνία και ανταλλάσσοντας
απόψεις με συνομήλικους μαθητές των περιοχών αυτών[9].
Β΄ ΟΜΑΔΑ: «Παραδοσιακά και σύγχρονα επαγγέλματα της
Αρεόπολης που συσχετίζονται με την πέτρα».
Η μορφολογία του εδάφους της Αρεόπολης και τα υλικά
των κατασκευών διαμορφώνουν καθοριστικά και τα επαγγέλματα που αναπτύχθηκαν και
συνεχίζουν να εξελίσσονται στην περιοχή.
Το υλικό της ομάδας αυτής θα αφορά οτιδήποτε
συνδέεται με τα επαγγέλματα που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την πέτρα, π.χ.
χτιστάδες, πετροπελεκητές, λιθοξόοι, διακοσμητές, αρχιτέκτονες. Οι μαθητές, με
την καθοδήγηση του δασκάλου θα συμβουλευτούν γραπτές πηγές, θα αναζητήσουν
προφορικές, μαρτυρίες, θα κάνουν έρευνα σε φωτογραφικά αρχεία και θα
προσπαθήσουν να καταγράψουν και να γνωρίσουν τα επαγγέλματα που χάθηκαν. Τέλος
θα ερευνήσουν και τις σημερινές ασχολίες των κατοίκων ώστε να κάνουν
συγκρίσεις, να εξάγουν συμπεράσματα και να διατυπώσουν προτάσεις για το μέλλον.
Γ΄ ΟΜΑΔΑ: «Ο ρόλος της πέτρας στη διαμόρφωση του
φυσικού, κοινωνικού και πολιτισμικού χαρακτήρα της περιοχής»
Οι μαθητές αυτής της ομάδας θα συγκεντρώσουν στοιχεία
(προφορικές μαρτυρίες, άρθρα από τοπικές
εφημερίδες και περιοδικά και άλλο αρχειακό υλικό) με τα οποία θα επιχειρήσουν
να αναδείξουν τη σχέση της πέτρας, ως δομικό υλικό, με τις αλλαγές που επήλθαν
στο φυσικό περιβάλλον στο πέρασμα του χρόνου, με την τεχνολογική ανάπτυξη της
κοινωνίας σε διάφορες χρονικές περιόδους, καθώς και με τις κοινωνικές
αντιλήψεις που επικράτησαν σε διάφορες εποχές και συνέβαλαν στη διαμόρφωση του
συγκεκριμένου πολιτισμικού χαρακτήρα της περιοχής. Θα ερευνήσουν επιπλέον,
συνεργαζόμενοι με τα μέλη της προηγούμενης ομάδας (αξιοποιώντας το υλικό που
έχουν συγκεντρώσει), τη σχέση εργασίας - εκπαίδευσης.
ΙΙΙ. Παρουσίαση των εργασιών - δημιουργική έκφραση
Σε αυτό το στάδιο της εργασίας θα γίνει παρουσίαση
των εργασιών της κάθε ομάδας ξεχωριστά. Τα μέλη των ομάδων θα ανακοινώσουν και
θα συζητήσουν τις διαπιστώσεις και τα συμπεράσματά τους όπως αυτά προέκυψαν
κατά τη διάρκεια της σχολικής έρευνας. Θα επιχειρήσουν να διατυπώσουν τις
προτάσεις τους για την ανάδειξη του ιδιαίτερου χαρακτήρα της περιοχής τους, που
βασίζεται στο στοιχείο της πέτρας, για την τουριστική αξιοποίηση του χαρακτήρα
αυτού, καθώς και για τις σύγχρονες μορφές εκμετάλλευσης του δομικού αυτού
υλικού χωρίς την αλλοίωση ή επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος.
Θα ακολουθήσει δημιουργική έκφραση του συνολικού
θέματος με τη συγγραφή κειμένων σχετικών
με τις επιμέρους θεματικές ενότητες, με εκθέσεις φωτογραφίας του υλικού που
έχει συγκεντρωθεί (κτήρια, εργαλεία, διαμορφωμένες πέτρες κ.ά.), ζωγραφικής
σχετικών θεμάτων, ή / και παρουσίασης θεατρικών δρώμενων, γραμμένων
από τους μαθητές με ανάλογο θέμα.
Το συνολικό προϊόν της εργασίας των μαθητών είναι
δυνατόν να δημοσιευτεί σε σχολική εφημερίδα (αν υπάρχει) ή στον τοπικό τύπο και
να επιχειρηθεί η συνεργασία και η ανταλλαγή απόψεων με άλλα σχολεία της Ελλάδας
ή και του εξωτερικού, ιδιαίτερα με τη βοήθεια και την υποστήριξη των νέων
τεχνολογιών (internet), που εκπονούν ή ενδιαφέρονται να εκπονήσουν ανάλογα
εκπαιδευτικά προγράμματα.
Ενδεικτικά
παραδείγματα εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων
Οι δραστηριότητες αυτές
μπορεί να αφορούν συνολικά την τάξη ή να συσχετίζονται με τις επιμέρους
θεματικές ενότητες με τις οποίες ασχολήθηκε η κάθε ομάδα και στοχεύουν στην
παρουσίαση της ερευνητικής αυτής εργασίας στο σχολείο και στην τοπική κοινωνία.
Η δημοσιοποίηση της εργασίας των μαθητών θα τους προσφέρει όχι μόνο τον
ενθουσιασμό της αναγνώρισης, αλλά και την εμπειρία της ολικής δράσης μέσα από
τη σύνδεση του σχολείου με την τοπική κοινωνία.
α. Η «αράχνη» της έννοιας «πέτρα» (βλ. σχ. 1)
Αυτού του είδους οι εργασίες έχουν ως βάση μια κεντρική
έννοια (στη συγκεκριμένη περίπτωση η πέτρα) με την οποία συνδέουμε τα θεματικά
πεδία και τα αποτελέσματα της επεξεργασίας και ταξινόμησης των στοιχείων της
σχολικής έρευνας. Με τη δραστηριότητα αυτή επιδιώκουμε την πληρέστερη κατανόηση
της έννοιας «πέτρα» για να πετύχουμε την ανάγνωσή της από διαφορικές οπτικές
γωνίες.
β. Το γλωσσάρι της πέτρας (βλ. σχ. 2)
Με βάση την πέτρα ένα
πλήθος λέξεων έχει αναπτυχθεί στην περιοχή. Οι μαθητές καταγράφουν αυτό το
ιδιαίτερο γλωσσάρι με τη βοήθεια των μεγαλύτερων σε ηλικία μελών της
οικογένειας και διερευνούν ποιες από αυτές τις λέξεις χρησιμοποιούνται μέχρι
σήμερα.
ΙV. Αξιολόγηση
Το τελευταίο στάδιο περιλαμβάνει έναν απολογισμό του
σχεδίου εργασίας και παράλληλα την αξιολόγηση του συνολικού διδακτικού έργου.
Προβλέπεται διαμορφωτική αξιολόγηση (με συζητήσεις, ερωτηματολόγια κ.λπ.) κατά
τη διάρκεια της υλοποίησης της σχολικής έρευνας με σκοπό την αναδιαμόρφωση των
αρχικών στόχων και την εισαγωγή αναδυόμενων στόχων με βάση το υλικό των πηγών
που ερευνώνται. Επιπλέον προβλέπεται αυτοαξιολόγηση του μαθητή, μέσα από συγκεκριμένο
ερωτηματολόγιο που θα συνταχθεί από κοινού με το δάσκαλο, καθώς και συνολική αξιολόγηση της διδακτικής
προσέγγισης από τον εκπαιδευτικό και τους μαθητές ή οποιονδήποτε άλλο εξωτερικό
αξιολογητή ο οποίος έχει από την αρχή του προγράμματος ορισθεί (διευθυντής του
σχολείου, σχολικός σύμβουλος, υπεύθυνος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, εκπρόσωπος
του συλλόγου γονέων κ.λπ.), μετά την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της
ερευνητικής εργασίας.
Η αξιολόγηση του project είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς η εμπειρία αυτή
είναι δυνατό να αποτελέσει σημείο αναφοράς και για άλλες παρόμοιες εργασίες στο
μέλλον, για την ίδια ή άλλες τάξεις.
Επίλογος
Με την παρούσα διδακτική πρόταση επιχειρήσαμε
να καταδείξουμε τη συμβολή της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, στα γνωστικά αντικείμενα
της οποίας περιλαμβάνονται και θεματικές της τοπικής ιστορίας, στη βιωσιμότητα
του περιβάλλοντος. Θελήσαμε να παρουσιάσουμε την αναγκαιότητα απόκτησης από
τους μαθητές βασικών γνώσεων για το περιβάλλον στο οποίο ζουν και
δραστηριοποιούνται, καθώς και τη συνειδητοποίηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων
δραστηριοτήτων σε αυτό. Οι γνώσεις για τις σχέσεις κοινωνίας - περιβάλλοντος, η
αναγνώριση της ευθύνης των ανθρώπων και των κοινωνιών στη σύγχρονη
περιβαλλοντική κρίση και η ανάπτυξη θετικής στάσης και δεξιοτήτων για
κινητοποίηση και προστασία του περιβάλλοντος θεωρούμε ότι αποτελούν αναγκαία
στοιχεία για το σχεδιασμό των σημερινών εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Άλλωστε, μέσα από την προώθηση της σχολικής
έρευνας επιδιώκουμε να επισημάνουμε ότι η εκπαίδευση του 21ου αιώνα οφείλει να
στρέψει την προσοχή της στο συνδυασμό θεωρητικών και πρακτικών γνώσεων,
προκειμένου να γεφυρωθούν τα μεταξύ τους χάσματα, καθώς επίσης και στις
συνεργασίες μεταξύ των σχολικών κοινοτήτων στην ανάπτυξη της έρευνας δράσης.
Αυτές οι νέες κατευθύνσεις της εκπαίδευσης, οι οποίες αποτελούν πολιτικές
επιλογές των περισσοτέρων ευρωπαϊκών κρατών, μπορούν πραγματικά να συμβάλλουν
σε μια σύγκλιση πολιτισμική μεταξύ των καρτών αυτών, χωρίς αυτό βέβαια να
σημαίνει την αποδοχή μιας παγκόσμιας πληκτικής
ομοιομορφίας.
