Περιβαλλοντική εκπαίδευση και εκπαίδευση για την παγκοσμιοποίηση:

Ο Κόσμος στην τάξη μου: Αφρική- Σαχάρα.

 

Των:

Κ. Ταμουτσέλη, Γεωπόνου, Αρχιτέκτων Τοπίου Mphil, Δρ.Παιδαγωγικών Επιστημών,

Υπεύθυνης Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Β΄ Θεσσαλονίκης

Μ.Αγαθαγγελίδου, Πτυχιούχου Αγγλικής Φιλολογίας, Δρ Φιλοσοφίας,

 Εκπαιδευτικός Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ελευθερίου-Κορδελιού Θεσ/νικης.

Ι.Τσολακοπούλου, Φιλολόγου, Εκπαιδευτικού Μ. Ε.

 

 

«Κανείς δεν είναι ένα νησί αποκομμένο. Κάθε άνθρωπος είναι ένα κομμάτι της ηπείρου, ένα μέρος του όλου. Αν ένας σβώλος γης παρασυρθεί από τη θάλασσα, η Ευρώπη λιγοστεύει το ίδιο, σα να είχε παρασυρθεί ένα ακρωτήρι ή το κτήμα του φίλου σου ή και το δικό σου. Ο θάνατος οποιουδήποτε ανθρώπου με μικραίνει, γιατί είμαι μέρος της ανθρωπότητας. Γι’ αυτό ποτέ μη ρωτάς για ποιον χτυπά η καμπάνα. Χτυπά για σένα». Έγραφε προφητικά ο John Donne.

Είναι φανερό ότι το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου και ο αντιτρομοκρατικός πόλεμος διαρκείας που εξαπέλυσαν οι ΗΠΑ και οι παραδοσιακοί ή ευκαιριακοί σύμμαχοί τους με πρώτο θύμα το Αφγανιστάν, σηματοδοτούν μια ποιοτική τομή στις διεθνείς εξελίξεις. Ο κόσμος ολόκληρος συνειδητοποιεί ότι την πρώτη δεκαετία του 21ου αι. βρισκόμαστε μπροστά σε πρωτόγνωρες αντιθέσεις και εκβιαστικά διλήμματα. Η επαπειλούμενη «σύγκρουση πολιτισμών» διαμορφώνει το κλίμα για ένα νέο πεδίο αντιπαραθέσεων και ανταγωνισμών. Η δηλητηριασμένη αυτή ατμόσφαιρα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή και τη συνείδηση των πολιτών και στην εσωτερική συνοχή και δομή της κοινωνίας.

Οι τεράστιες οικονομικές ανισότητες που χαρακτηρίζουν την εποχή μας αποτελούν ένα φυτώριο για φονταμενταλισμούς, μεταφυσικές δοξασίες, φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας, εθνικών εκκαθαρίσεων και πράξεων γενοκτονίας εις βάρος ολόκληρων πληθυσμών. Γι’ αυτό και τα κινήματα κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης από το Σιατλ ως τη Γένοβα, ανάμεσά τους και τα οικολογικά, γράφουν στην «ατζέντα» τους τον πόλεμο στη φτώχεια - απέναντι στον πόλεμο κατά των φτωχών  που εξαπέλυσαν οι κυρίαρχοι του κόσμου -, αλλά και τον αγώνα για τη δημιουργία μιας παγκόσμιας συνείδησης, που θα επικεντρώνεται στα όσα ενώνουν τους λαούς και όχι στα όσα τους χωρίζουν.

Είναι προφανές ότι τα  παγκόσμια ζητήματα και προβλήματα της εποχής μας μεγεθύνονται διαρκώς, όπως επίσης είναι προφανές ότι δεν μπορούν να επιλυθούν από μόνα τους. Η επίλυσή τους απαιτεί δράση και μάλιστα, για να είναι η δράση αυτή αποτελεσματική, απαιτεί υπεύθυνους πολίτες που να έχουν εκπαιδευτεί κατάλληλα και να γνωρίζουν τα μεγάλα ζητήματα, προβλήματα ή προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Απαιτεί πολίτες που κατανοούν τις επιπτώσεις των παγκόσμιων προβλημάτων στην ποιότητα της ζωής τους  και στην ποιότητα ζωής των επερχόμενων γενεών. 

Παγκόσμια είναι όλα τα μεγάλα ζητήματα και προβλήματα, οικονομικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά, τα οποία δεν χρειάζονται διαβατήριο για να περάσουν από χώρα σε χώρα. Η σχέση «παγκοσμιοποίησης» και περιβάλλοντος είναι άμεση. Το περιβάλλον δεν έχει σύνορα. Προβλήματα κοινωνικής ανισότητας και αδικίας, οικολογικών καταστροφών και βίας είναι υπαρκτά τόσο στην χώρα μας όσο και σε παγκόσμια κλίμακα. Τα οικοσυστήματα, τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, οι πυρκαγιές, οι οικολογικές καταστροφές, ο πυρηνικός όλεθρος, η μόλυνση σε καμιά περίπτωση δεν αποτελούν «κτήμα και περιουσία» μιας και μόνης χώρας, ούτε και καμία χώρα μπορεί να βρεθεί στο απυρόβλητο. Στην εποχή μας, των διαστημικών ταξιδιών, όλοι έχουμε δει τη φωτογραφία της γης από δορυφόρο. Είναι ένας ενιαίος πλανήτης, όπου διακρίνονται οι στεριές και οι θάλασσες, αλλά καθόλου δεν ξεχωρίζουν τα σύνορα, οι πλούσιοι και οι φτωχοί, οι άνδρες και οι γυναίκες, οι φυλές και οι ιδιαιτερότητες.

Όλο και περισσότερο γίνεται κατανοητό στις μέρες μας ότι δεν υπάρχει δυνατότητα  να χαράξει η κάθε χώρα το δρόμο της δικής της ανάπτυξης στα πλαίσια της κρατικής της οντότητας. Αφού λοιπόν όλες οι χώρες είναι σε αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση,  η ανάγκη της αλληλογνωριμίας των λαών είναι επιτακτική. Κατ’ επέκταση, επιτακτική είναι και η ανάγκη της ευαισθητοποίησης απέναντι στα προβλήματά τους, όχι μόνο υπό το πρίσμα της ανθρώπινης αλληλεγγύης   (πράγμα που και από μόνο του βέβαια θα αποτελούσε ένα πολύ καλό λόγο), αλλά και διότι στην ουσία   τα τοπικά προβλήματα είναι την ίδια στιγμή και παγκόσμια, όσο κι αν ορισμένα φαίνονται μακρινά και θολά στο βάθος του ορίζοντα.

Οι ξηρασίες ή οι πλημμύρες της Αφρικής, τα ακραία καιρικά φαινόμενα του Ελ Νίνιο και το φαινόμενο του θερμοκηπίου, τα παιδιά που πεθαίνουν από την πείνα στη Σομαλία είναι προβλήματα δικά μας – όλων μας -, που οι κυβερνήσεις δεν μπορούν ή δεν θέλουν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά

 

 Οι λαοί λοιπόν είναι αυτοί που θα πρέπει να ενεργοποιηθούν για να εξασφαλιστεί βιώσιμο μέλλον για τον πλανήτη μας. Για την ενεργοποίηση όμως αυτή χρειάζεται αλλαγή της νοοτροπίας των πολιτών, ώστε να  αποκτήσουν την ικανότητα και τη θέληση να προσεγγίζουν τα προβλήματά τους με γνώμονα την αειφορική ανάπτυξη σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, να ξεφύγουν από εθνικισμούς και  εθνοκεντρισμούς και να προσεγγίσουν τους λαούς χωρίς προκαταλήψεις και αξιολογικές κρίσεις, αλλά με όραμα την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ισότητα για όλο τον κόσμο.

 

2. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

Στην προοπτική για τη δημιουργία μιας παγκόσμιας συνείδησης στους πολίτες, ώστε να δραστηριοποιηθούν στην κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης, καθοριστική συμβολή μπορεί και πρέπει να έχει η εκπαίδευση, τόσο η θεσμοθετημένη όσο και η άτυπη.   Ως το πιο κατάλληλο πεδίο για την εφαρμογή της εκπαίδευσης για την αειφορία, που είναι στην ουσία εκπαίδευση για την παγκοσμιοποίηση, θεωρήθηκε η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση.

Η εκπαίδευση για την παγκοσμιοποίηση, όπως εμείς την εννοούμε, στοχεύει στο να καλλιεργήσει στους νέους την αντίληψη ενός κόσμου που αναγνωρίζει τη  σύνδεση-αλληλεξάρτηση   διαφορετικών πολιτισμών και  μορφών-ειδών  ζωής στον πλανήτη. Σκοπός  της, με άλλα λόγια, είναι να αναπτύξουν οι νέοι τη γνώση, τις δεξιότητες, και τις στάσεις που είναι απαραίτητες για να ζήσουν σε ένα κόσμο με πεπερασμένους φυσικούς πόρους, που χαρακτηρίζεται από εθνική ποικιλομορφία και πολιτισμικό πλουραλισμό, σε μια διαρκώς εντεινόμενη  αλληλεξάρτηση. Για να ανταποκριθεί όμως  η εκπαίδευση στην ανάγκη της καλλιέργειας μιας παγκόσμιας οπτικής στους νέους απαιτούνται νέες διδακτικές στρατηγικές,  που να μπορούν να εφαρμοστούν  στο σχολείο.

       Οι αρχές, η θεματολογία και οι  μεθοδολογικές προσεγγίσεις   της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης  ή Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία, έτσι όπως έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς σε διάφορες παγκόσμιες διασκέψεις και όπως εφαρμόζονται τα τελευταία 20 περίπου χρόνια στο ελληνικό σχολείο, εντάσσονται στις στρατηγικές που προωθούν την διαπολιτισμική κατανόηση και την καλλιέργεια μιας παγκόσμιας οπτικής, ανταποκρίνονται δηλαδή στις απαιτήσεις της εκπαίδευσης για την παγκοσμιοποίηση.

Στη συνδιάσκεψη της Στοκχόλμης (1972) δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην παγκόσμια διάσταση των οικολογικών προβλημάτων και των προβλημάτων ανάπτυξης και στην πιο σφαιρική αντιμετώπισή τους. Θέματα, όπως ο υπερπληθυσμός, η κατανομή των πόρων, η εξάντληση των φυσικών πόρων, η κατανάλωση, ο πόλεμος, ο αφοπλισμός, η ρύπανση και η μόλυνση απασχολούν την ΠΕ. Η «Διάσκεψη του Βελιγραδίου» (Χάρτα του Βελιγραδίου) εισάγει  το θέμα για ένα «νέο παγκόσμιο ήθος», δηλ. νέες στάσεις και αξίες. Θέτει επίσης την απαίτηση για νέες σχέσεις ανάμεσα σε μαθητές και δασκάλους,  σχολείο και κοινότητα.

Το 1987 (Συνέδριο της Μόσχας), η ΠΕ θα συνδεθεί με την «αειφόρο ή βιώσιμη ανάπτυξη» σε μια προσπάθεια συμφιλίωσης του περιβάλλοντος με την ανάπτυξη.

Στη δεκαετία του ΄90 η ΠΕ εξελίχτηκε προς την κατεύθυνση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για την Αειφορία, έτσι ώστε στη διακήρυξη της Συνδιάσκεψης της Θεσσαλονίκης να προταθεί ότι ο όρος «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» θα μπορούσε να αλλάξει σε «Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία» (UNESCO 1997)[1].

Ο προσανατολισμός αυτός της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην κατεύθυνση της Εκπαίδευσης για την Αειφορία διεύρυνε το πεδίο των θεματικών ενδιαφερόντων της (το οποίο, επηρεασμένο από την «Περιβαλλοντική Κίνηση» που ξεκίνησε τη δεκαετία του ΄60, περιορίζονταν κύρια στη μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος), ώστε να συμπεριλάβει και το δομημένο περιβάλλον, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.  Παρότι το ενδιαφέρον της ΠΕ για το δομημένο περιβάλλον είχε αρχικά ως στόχο να βοηθήσει τους νέους να αντιληφθούν και να ευαισθητοποιηθούν στις ποιοτικές παραμέτρους του δομημένου περιβάλλλοντος, η αειφορική προσέγγιση καθόρισε  την ανάγκη για μια ολιστική θεώρηση της έννοιας του περιβάλλοντος στην ΠΕ και εστίασε το ενδιαφέρον της  στην μελέτη της αλληλεπίδρασης μεταξύ των κοινωνικών – οικονομικών - πολιτισμικών – φυσικών και πολιτικών  παραμέτρων.

Η σύνδεση Π.Ε και εκπαίδευσης για την παγκοσμιοποίηση γίνεται προφανής τόσο μέσα από τους γενικούς στόχους όσο και μέσα από τους επιμέρους στόχους  και τη μεθοδολογία της, όπως έχουν καθοριστεί από τις διάφορες παγκόσμιες διασκέψεις.

Στους γενικούς στόχους αναφέρεται: «…να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον και τον πολιτισμό, να ευαισθητοποιηθούν για τα προβλήματα που συνδέονται μ’ αυτό και να δραστηριοποιηθούν με ειδικά προγράμματα, ώστε να συμβάλουν στη γενικότερη προσπάθεια αντιμετώπισής τους».

Στους επί μέρους στόχους της ΠΕ αναφέρονται η ενημέρωση, η κατανόηση και η συνειδητοποίηση ότι:

·             τα ζητήματα είναι σύνθετα, μεταβλητά και αλληλοεξαρτώμενα και ότι έχουν διαστάσεις παγκόσμιες.

·            τα παγκόσμια προβλήματα, αλλά και της κάθε χώρας, υφίστανται και επηρεάζουν τη ζωή όλων μας.

·             μέσα στη ρευστότητα των πραγμάτων η πληροφόρηση και η γνώση πρέπει να είναι συνεχής.

·             είναι αναγκαίο να αναζητηθούν οι σχέσεις μεταξύ των διαφόρων περιοχών γνώσης.

Επίσης  η ΠΕ μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές:

·            να συνειδητοποιήσουν τη διαφορετικότητα στον τρόπο ζωής, σκέψης, αντίληψης ενός λαού.

·            να δουν με άλλο μάτι τα πιστεύω μιας άλλης κοινωνίας, τη ζωή, τη συμπεριφορά και τις διαφορετικές πρακτικές της.

·            να μπουν – όσο είναι δυνατόν – στη θέση μιας άλλης κοινωνίας και να δουν τα δικά τους πιστεύω από τη σκοπιά του άλλου.

·            να αντιληφθούν τη σχέση κουλτούρας και επιλογών, δηλ. τις διαφορετικές επιλογές ως απόρροια της διαφορετικής κουλτούρας ή τις περιπτώσεις στις  οποίες έχουμε παραπλήσιες επιλογές από διαφορετικές κουλτούρες όπως πχ στα κοινά χαρακτηριστικά πολιτισμών απομακρυσμένων μεταξύ τους.

·            να κατανοήσουν την επίδραση της φύσης στους ανθρώπους, στην εξέλιξή τους, στην κατοικία τους, στη σκέψη τους, στον πολιτισμό τους γενικά.

·            να ασκηθούν στην παρατήρηση και την άσκηση της κριτικής σκέψης αλλά χωρίς αξιολογική διάθεση.

 

Όσον αφορά την  μεθοδολογία της, η ΠΕ: 

·            Αξιοποιεί τις επί μέρους επιστημονικές μεθόδους στο πλαίσιο μιας προσέγγισης ενιαίας, όπως ενιαίος είναι και ο φυσικός κόσμος και η ανθρωπότητα, παρά την ύπαρξη ορίων που οι ίδιοι οι άνθρωποι χαράσσουν. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι η διεπιστημονικότητα - διακλαδικότητα και μπορεί να διαπερνά στο σύνολό του ή εν μέρει το Αναλυτικό Πρόγραμμα του σχολείου.

·            Έχει ως γνώμονα τη διαμόρφωση  μιας κοινωνίας που θα βασίζεται στη συνεργασία και όχι στον ανταγωνισμό.

·            Υλοποιείται σε εθελοντική βάση  και είναι ανοιχτή στη κοινωνία.

·            Παρακινεί τους μαθητές στην ανάληψη πρωτοβουλιών, την απόκτηση δεξιοτήτων και την ενεργό δράση.

Ξεχωριστή θέση στην ΠΕ έχουν διδακτικές προσεγγίσεις που προϋποθέτουν ανομοιογένεια μαθητών και δίνουν έμφαση σε δραστηριότητες αλληλεπίδρασης  προετοιμάζοντάς τους   για παγκόσμια συνεργασία και συναγωνισμό όπως

·            Η εργασία σε ομάδες

·            Η συνεργατική μάθηση

·            Η εργασία στο πεδίο

·            Η μέθοδος  project

·            Η επίλυση προβλήματος

·            Το παιχνίδι των ρόλων

·            Η μελέτη πεδίου

·            Τα προγράμματα δράσης (action projects)

·            Επιλογή του θέματος σε συνεργασία με τους μαθητές

 

3.  Η ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ. Η ΑΠΕΙΛΗ ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ.

       Στο πνεύμα, λοιπόν, των όσων γράψαμε παραπάνω, στην προσπάθειά μας να συμβάλλουμε στην κατεύθυνση μιας παγκόσμιας συνείδησης, προτείνουμε ένα πρόγραμμα, το οποίο, αφενός, μπορεί να αποτελέσει μια αφορμή γνωριμίας με τη ζωή στην έρημο και αφετέρου, να προβάλει ένα πρόβλημα που εμφανίστηκε και στη χώρα μας και που είναι η απειλή ερημοποίησης περιοχών.

Η μελέτη του θέματος αυτού  στα πλαίσια της Π.Ε. γίνεται με στόχο να κατανοήσει ο μαθητής   ότι η  εμφάνιση του φαινομένου σε κάποια περιοχή εξαρτάται και από την   ανθρώπινη δραστηριότητα.

Στο πρόγραμμα αυτό, η  γνωριμία και ευαισθητοποίηση των μαθητών τόσο  στο παγκόσμιο πρόβλημα της  υποβάθμισης των εδαφών λόγω διάβρωσης, αποψίλωσης των δασών, ξηρασίας ή ερημοποίησης, όσο και στις συνέπειές του επιχειρείται μεθοδολογικά με το σχεδιασμό κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού.

 

3.1 Στόχοι του εκπαιδευτικού υλικού

Το εκπαιδευτικό υλικό, ενημερωτικό κείμενο και δραστηριότητες,  σχεδιάστηκαν   με στόχο να βοηθήσουν τους μαθητές :

·            να γνωρίσουν τον τρόπο ζωής σε διαφορετικές περιοχές του πλανήτη ως αποτέλεσμα του βαθμού αφθονίας ενός απαραίτητου για τη ζωή φυσικού πόρου, του νερού 

·            να γνωρίσουν τα αίτια  και τις συνέπειες της  ερημοποίησης των εδαφών  σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο

·            να κατανοήσουν τις ενέργειες και τις συμπεριφορές, ατομικές και κοινωνικές, σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με το πρόβλημα της μείωσης των υδάτινων αποθεμάτων και τις επιπτώσεις του

·            να μπορούν να προτείνουν μέτρα και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και δράση για την πρόληψη  του φαινομένου της ερημοποίησης, που σχετίζεται άμεσα με τη διαχείριση του νερού και έμμεσα με τον τρόπο ζωής των αναπτυγμένων λαών της γης.

3.2. Δομή του εκπαιδευτικού υλικού

 

Το εκπαιδευτικό υλικό αποτελείται από υλικό για τον εκπαιδευτικό και υλικό για το μαθητή. Το υλικό για τον εκπαιδευτικό περιλαμβάνει ενημερωτικά κείμενα και φωτογραφίες για την έρημο, τον τρόπο σχηματισμού της, τη σύνδεση των χαρακτηριστικών της  και, ιδιαίτερα, τη σύνδεση της έλλειψης νερού με τον τρόπο ζωής και τις συνήθειες των κατοίκων της. Περιλαμβάνει επίσης φύλλα οδηγιών για την εκτέλεση των παιδαγωγικών δραστηριοτήτων. Το υλικό αυτό έχει ως στόχο να  βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρέμβει διευκρινιστικά, να δώσει τις απαραίτητες πληροφορίες τους μαθητές, ώστε να γνωρίσουν το  πρόβλημα, τα αίτια και τις επιπτώσεις από την κακή  διαχείριση του νερού στον πλανήτη με τρόπο εποικοδομητικό.  Το υλικό για τον μαθητή αποτελείται από  12 εκπαιδευτικές  δραστηριότητες που περιλαμβάνονται σε 3 αυτοτελή φύλλα εργασίας.

 

3.2.1 Το εκπαιδευτικό υλικό για το μαθητή

 

       Κάθε φύλλο εργασίας αποτελείται από επί μέρους δραστηριότητες, που ανέρχονται συνολικά σε δώδεκα. Τα φύλλα εργασίας είναι αυτοτελή, αλλά ενδείκνυται να ακολουθηθεί η συγκεκριμένη σειρά που προτείνεται. Σε κάθε μια δραστηριότητα διευκρινίζεται στο μαθητή ο τρόπος που θα εργαστεί. Οι διδακτικές δραστηριότητες εγείρουν το ενδιαφέρον του μαθητή, ενθαρρύνουν την ενεργό συμμετοχή του στη διαδικασία μάθησης, ενισχύουν τη συνεργασία των μαθητών. Οι παιδαγωγικές δραστηριότητες εφαρμόστηκαν αρχικά πιλοτικά στα πλαίσια του προγράμματος «Ο Κόσμος στην Τάξη μου» του Συμβουλίου της Ευρώπης σε μαθητές 11 τάξεων Δημοτικών σχολείων και Γυμνασίων της περιοχής της Θεσσαλονίκης και της Χαλκιδικής, στο χώρο του ΚΠΕ Ελευθερίου- Κορδελιού. Στη συνέχεια το υλικό αναμορφώθηκε και βελτιώθηκε με βάση την αξιολόγηση της πιλοτικής εφαρμογής του και εφαρμόστηκε με τη μορφή που περιγράφεται στην παρούσα εργασία σε μαθητές της  Β΄ και Γ΄ τάξης  του  1ου Γυμνασίου Συκεών «Οδ. Φωκάς» της Θεσσαλονίκης.

 

ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1

Το νερό στην έρημο

1η δραστηριότητα: Παρατηρείστε τις φωτογραφίες που σας δίνονται και συζητήστε στην ομάδα σας για τον τρόπο χρήσης του νερού από τους κατοίκους της Σαχάρας και από τους δυτικούς, για τις συνήθειες των ανθρώπων και τον τρόπο σύνδεσής τους (των συνηθειών) με την διαθεσιμότητα του νερού.

     Παρακολουθείστε την παρουσίαση του καθηγητή σας και συζητήστε εκ νέου στις ομάδες για τον τρόπο σύνδεσης διαθεσιμότητας νερού-συνηθειών ζωής

     Παρουσιάστε τις απόψεις σας στις υπόλοιπες ομάδες και συζητήστε τες.

2η: Συζητήστε στην ομάδα σας για τους τρόπους με τους οποίους ο καθένας σας χρησιμοποιεί το νερό και τις συνήθειές σας που συνδέονται με τη διαθεσιμότητά του.

     Παρουσιάστε τα συμπεράσματά σας στις υπόλοιπες ομάδες και συγκρίνετε με τον τρόπο χρήσης και τις συνήθειες των κατοίκων τις Σαχάρας.

3η:  Φανταστείτε μια μέρα χωρίς νερό στο σπίτι.

Συζητήστε στην ομάδα σας:

·            για τα προβλήματα που θα συναντήσετε εξ αιτίας της έλλειψης νερού

·             τους τρόπους με τους οποίους θα αντιμετωπίσετε το πρόβλημα 

Καταγράψτε τις σκέψεις σας σε ένα φύλλο χαρτιού και  παρουσιάστε τες στις άλλες ομάδες.

4η: Σκεφτείτε  για δύο λεπτά και καταγράψτε ατομικά τουλάχιστον 5 προσωπικά σας είδη που δεν είναι απαραίτητα. Παρουσιάστε τα στην ομάδα σας και κάντε ένα κατάλογο με  όλα τα είδη που κατέγραψαν και τα άλλα μέλη της.

·            Καταγράψτε στον πίνακα όλα τα είδη που περιέχονται στους καταλόγους της κάθε ομάδας και συζητήστε πάνω σ’ αυτό.

5η: Συζητήστε στην ομάδα σας και προτείνετε τρόπους μείωσης της κατανάλωσης νερού στο σπίτι. Παρουσιάστε στις υπόλοιπες ομάδες. Συνθέστε ένα σύντομο οδηγό νερού που να απευθύνεται στους μαθητές του σχολείου σας, με απλές προτάσεις ή και σκίτσα για τη μείωση της κατανάλωσης.

 

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2

Ερημοποίηση

1η δραστηριότητα: Κολλήστε τις φωτογραφίες στο κέντρο του χαρτονιού. Παρατηρήστε τις φωτογραφίες   και σημειώστε με επίθετα ή ουσιαστικά τα συναισθήματα που σας προκαλούν οι εικόνες  που παρατηρείτε. Συζητήστε στην ομάδα  σας και  δικαιολογήστε τις τα συναισθήματά σας. 

     Παρουσιάστε τα στις υπόλοιπες ομάδες.

2η: Συζητήστε στην ομάδα σας και καταγράψτε  τις πιθανές αιτίες που    οδήγησαν στην εικόνα που σας παρουσιάζουν οι φωτογραφίες. 

    Γράψτε έναν κατάλογο στον πίνακα  της τάξης με όλες τις αιτίες που κατέγραψαν οι ομάδες  και συζητήστε πάνω σ’ αυτό.

3η: Μελετήστε στην ομάδα σας για 15 λεπτά τα άρθρα  της Ελευθεροτυπίας και της Καθημερινής. Υπογραμμίστε τις λέξεις που υπάρχουν  στα καρτελάκια  Χωρίστε τις λέξεις σε δυο ομάδες: α) σε αυτές που έχουν σχέση με την ανθρώπινη δραστηριότητα και β) σε αυτές που σχετίζονται με άλλες αιτίες.

4η: Εντοπίστε στο διάγραμμα οριζόντια, κάθετα, διαγώνια τις λέξεις-κλειδιά που σχετίζονται με το φαινόμενο της ερημοποίησης.

 

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3

Ερημοποίηση στη Ελλάδα

1η: Μελετήστε στην ομάδα σας το χάρτη   και τον πίνακα με τα ονόματα των περιοχών που   απειλούνται με ερημοποίηση και τις αιτίες των απειλών αυτών.  Κάντε ένα πίνακα στον οποίο να συσχετίζετε το όνομα της περιοχής με τις αιτίες που  την  απειλούν με λειψυδρία και ερημοποίηση.

2η: Καταγράψτε στην ομάδα σας μέτρα τα οποία θα προτείνατε για την αντιμετώπιση της απειλής ερημοποίησης στην Κρήτη και στην Κεντρική Θεσσαλία.

      Παρουσιάστε στις υπόλοιπες ομάδες.

3η: Συζητήστε στην ομάδα σας για τρόπους με τους οποίους  θα μπορούσατε να συμβάλετε στον περιορισμό της απειλής ερημοποίησης :

·            σε προσωπικό επίπεδο

·             μέσα από συλλογικές δράσεις.

 

3.2.2 Το παιδαγωγικό υλικό για τον καθηγητή

Α. Υποστηρικτικό υλικό

Το υποστηρικτικό υλικό αποτελείται από ένα κείμενο, διαφάνειες, φωτογραφίες, και μουσική της Αφρικής και έχει στόχο να εισαγάγει τον εκπαιδευτικό στο θέμα, αλλά και να  παράσχει στους μαθητές βασική ενημέρωση, ενεργοποιώντας συγχρόνως το ενδιαφέρον τους  για την περαιτέρω υλοποίηση των φύλλων εργασίας.

 

Για το κείμενο χρησιμοποιήθηκαν οι παρακάτω πηγές.

·            Οικολογική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 1

·            Farming in the desert

·            Προφορικές αφηγήσεις. Ειδικά για την ίδρυση της πόλης Γκαντάμες η ιστορία στηρίζεται σε θρύλους που διηγούνται οι γέροντες της περιοχής

 

Για τις διαφάνειες και τις φωτογραφίες χρησιμοποιήθηκαν οι παρακάτω πηγές:

Οι Λιβυκές εκδόσεις :

·            Revolution d’ Al Fateh en dix ans, Al Fateh de Septembre 1979

·            Drawings of Libya, Mohammed Higgi, Al’ dar al arabia lilkitab, 1984

·            Welcome to Ghadames, General Board of Tourism, Libya

·            Welcome to the desert, General Board of Tourism, Libya

·            Farming in the desert

Επίσης

·            Οικολογική Εγκυκλοπαίδεια, τ.1

·            Περιοδικό «Οικοτοπία», τ. 12/1991

·            Περιοδικό “Courrier της Unesco”τ. 1/1997

·            Στο μεγαλύτερο μέρος οι φωτογραφίες είναι από   το προσωπικό αρχείο της Μαρίας Αγαθαγγελίδου

Η μουσική είναι από το έργο “Conte de l’ incroyable amour” του  γνωστού Τυνήσιου συνθέτη Anouar Brahem και μαγνητοφωνημένα κομμάτια τοπικής μουσικής της Σαχάρας.

Ακόμη χρησιμοποιήθηκαν για τις δραστηριότητες φωτογραφίες, άρθρα από εφημερίδες, ένας χάρτης της Ελλάδας.

Οι φωτογραφίες του Μόρνου είναι του φωτογράφου Άρη Πιπέλια, που μας τις παραχώρησε για το συγκεκριμένο πρόγραμμα, ενώ χρησιμοποιούνται και φωτογραφίες από τις εφημερίδες «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» (11-1-2001), «Θεσσαλονίκη» (31-3-2001) και «Καθημερινή» (22-3-2001)

Τα άρθρα που χρησιμοποιούνται στις δραστηριότητες είναι από τις εφημερίδες: «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» (11-3-2001) και «Καθημερινή» (22-3-2001)

Ο χάρτης της Ελλάδας είναι από  την «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» (11-3-2001)

 

Περιγραφή υποστηρικτικού υλικού

1. Κείμενο: Στο κείμενο δίνονται στοιχεία

·            Για την έρημο και τις διαφορετικές μορφές της, αμμώδης, πετρώδης, με υποτυπώδη βλάστηση κλπ

·            Τις αιτίες που τη δημιούργησαν

·            Τα βασικά χαρακτηριστικά της

·            Για  την όαση και τα διαφορετικά είδη οάσεων,  ως προς το μέγεθος και ως προς την ύπαρξη επιφανειακού νερού και το σχηματισμό τους

·            Για τους κατοίκους της ερήμου: τα ζώα, από τα έντομα, τα τρωκτικά και τα ερπετά μέχρι τα πιο εξελιγμένα

·            και τους ανθρώπους της: μια αναδρομή στα καραβάνια των εμπόρων που μετέφεραν τα εμπορεύματα από την κεντρική και τη νότια Αφρική στα λιμάνια της Μεσογείου, τους ταξιδευτές των νεότερων χρόνων αλλά και τους μόνιμους κατοίκους της, τους νομάδες κτηνοτρόφους

·            τον τρόπο ζωής των νομάδων, σε σχέση και με την έλλειψη ή την περιορισμένη διαθεσιμότητα  του νερού

·            Δίνονται στοιχεία για την ίδρυση της πόλης Γκαντάμες, υπόδειγμα πόλης της ερήμου που σήμερα βρίσκεται υπό την προστασία της UNESCO,  μέσα από τον θρύλο της περιοχής: πριν από 5000 χρόνια ένα καραβάνι νομάδων  σταμάτησε σε κάποια όαση για φαγητό και ξεκούραση. Ανακάλυψαν όμως ότι τους έλειπε η κατσαρόλα, την οποία προφανώς είχαν ξεχάσει στον τόπο κατασκήνωσης της προηγούμενης νύχτας. Δυο νεαροί καβαλάρηδες προσφέρθηκαν να την φέρουν. Έφυγαν σαν την αστραπή και πράγματι βρήκαν την κατσαρόλα. Καθώς όμως πήγαν να την πάρουν, ο ένας νεαρός παραπάτησε και το πόδι του βούλιαξε στην άμμο. Τα άλογα διψασμένα άρχισαν να σκάβουν. Ξαφνικά άρχισε να αναβλύζει γάργαρο νερό. Αμέσως ειδοποίησαν τους άλλους ότι στο «Γκαντα μες» (τόπος του χθεσινού γεύματος) βρέθηκε νερό. Ένας παράδεισος στη Σαχάρα. Αποφασίζουν λοιπόν να επιστρέψουν και να εγκατασταθούν. Έτσι χτίστηκε η πόλη με υλικά της περιοχής.

2. Το κείμενο υποστηρίζεται από περίπου 50 συνολικά διαφάνειες, οι      περισσότερες  πρωτότυπες

 3. Τα μουσικά κομμάτια, που συνοδεύουν την αφήγηση, μας  μεταφέρουν στην   ατμόσφαιρα της Σαχάρας.

 

Β. Φύλλα οδηγιών για τον εκπαιδευτικό

Στα φύλλα οδηγιών για τον εκπαιδευτικό, κάθε ένα από τα οποία αναφέρεται στο αντίστοιχο φύλλο εργασίας του μαθητή, περιλαμβάνονται οι επί μέρους στόχοι κάθε δραστηριότητας που περιέχεται στα φύλλα εργασίας του μαθητή. Περιλαμβάνονται επίσης τα απαιτούμενα υλικά και γίνεται μια σύντομη περιγραφή της πορείας της δραστηριότητας. Ακόμη  γράφονται και οι προτεινόμενες διδακτικές προσεγγίσεις.

 ΦΥΛΛΟ ΟΔΗΓΙΩΝ 1

Το νερό στην έρημο

Στόχοι:

·            να γνωρίσουν τον τρόπο ζωής και τις συνήθειες σε μια άλλη περιοχή του κόσμου σε σχέση   με τη διαθεσιμότητα του νερού

·            να γνωρίσουν τα στοιχεία ενός άλλου πολιτισμού και να εκτιμήσουν την ιδιαιτερότητά του

·            να ευαισθητοποιηθούν στα προβλήματα μιας άλλης περιοχής του πλανήτη

·            να συσχετίσουν συνήθειες ζωής με τη διαθεσιμότητα νερού

·            να κατανοήσουν την αξία του νερού στην ικανοποίηση καθημερινών αναγκών

·            να διαπιστώσουν καταναλωτικές τους συνήθειες  που δεν έχουν σχέση με τη κάλυψη προσωπικών τους αναγκών

·            Να μπορούν να προτείνουν   σε προσωπικό ή ομαδικό επίπεδο δράσεις  περιορισμού της υπερκατανάλωσης  νερού

Υλικά: Δίνονται  φωτογραφίες ένα  πακέτο σε κάθε ομάδα: μία με αφθονία νερού και υπερκατανάλωση,  μία φωτογραφία με δραστηριότητες – συνήθειες των ανθρώπων σχετικές με τα παραπάνω. Επίσης  φωτογραφίες από έρημο στις οποίες είναι εμφανής η έλλειψη και η στέρηση νερού, καθώς και σκηνές της καθημερινής ζωής συνυφασμένες μ’ αυτή την έλλειψη. Επίσης μεγάλα χαρτιά 50Χ70 εκ., μαρκαδόροι.

Περιγραφή: Όλες οι δραστηριότητες υλοποιούνται ομαδικά από τετραμελείς ομάδες μαθητών, εκτός από την δραστηριότητα 4 που εκτελείται αρχικά ατομικά και στη συνέχεια ομαδικά. Ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει, μετά την  εκτέλεση του πρώτου μέρους της πρώτης δραστηριότητας, το υποστηρικτικό υλικό, κείμενο, slides και μουσική από την Αφρική για να δει πώς διαφοροποιούνται μετά από σχετική πληροφόρηση οι απόψεις των μαθητών όσον αφορά στη  σχέση διαθεσιμότητας νερού και συνηθειών ζωής των κατοίκων μιας περιοχής με έντονο πρόβλημα λειψυδρίας. Συντονίζει τη συζήτηση που θα γίνει στη τάξη και δίνει διευκρινίσεις. Παρεμβαίνει με κατάλληλες ερωτήσεις στη διάρκεια των συζητήσεων.

ΦΥΛΛΟ ΟΔΗΓΙΩΝ 2

Ερημοποίηση

Στόχοι:

·            Να αναδειχθούν τα συναισθήματα και οι απόψεις των μαθητών για το φαινόμενο της ερημοποίησης

·            Να γνωρίσουν ορισμένα αίτια

·            Να συνειδητοποιήσουν την απειλή ερημοποίησης περιοχών της χώρας μας

·            Να εξοικειωθούν με την ορολογία  με παιγνιώδη-ευχάριστο τρόπο

Υλικά: Φωτογραφίες από την περιοχή του Μόρνου και της Υλίκης με έντονα σημάδια ερημοποίησης, δύο για κάθε ομάδα.   Άρθρα από την Ελευθεροτυπία και Καθημερινή, που αναφέρονται στη λειψυδρία και τον κίνδυνο ερημοποίησης περιοχών της χώρας, ένα πακέτο για κάθε ομάδα. Καρτελάκια με λέξεις κλειδιά που περιγράφουν τις κυριότερες αιτίες ερημοποίησης.  Διάγραμμα – σταυρόλεξο -  ένα για κάθε μαθητή.

Περιγραφή: Όλες οι δραστηριότητες υλοποιούνται ομαδικά από τετραμελείς ομάδες μαθητών, εκτός από την δραστηριότητα 4 που υλοποιείται ατομικά.

Στην πρώτη δραστηριότητα, για την ανάδειξη των ιδεών και συναισθημάτων των μαθητών για το φαινόμενο της ερημοποίησης, χρησιμοποιείται η τεχνική «σχολιασμός εικόνων». 

Αφού καταγραφούν στον πίνακα όλες οι αιτίες που κατέγραψαν οι ομάδες, ακολουθεί συζήτηση την οποία συντονίζει ο εκπαιδευτικός, υποβάλλει ερωτήσεις και  δίνει διευκρινιστικές απαντήσεις, όταν του ζητηθεί.  Μοιράζει τα καρτελάκια πριν την 3η δραστηριότητα.

ΦΥΛΛΟ ΟΔΗΓΙΩΝ 3

Ερημοποίηση στη Ελλάδα

Στόχοι:

·            Να γνωρίσουν οι μαθητές περιοχές της χώρας μας  που απειλούνται με ερημοποίηση καθώς και τα αίτιά της

·            Να μπορούν να προτείνουν μέτρα για την αντιμετώπισή της

·            Να διαφοροποιήσουν τη συμπεριφορά τους και να προτείνουν δράσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου

Υλικά: Χάρτης της Ελευθεροτυπίας με σημειωμένες τις περιοχές της χώρας που απειλούνται με ερημοποίηση, πίνακα με τα ονόματα περιοχών αυτών και με τα αίτια που ευθύνονται για το φαινόμενο, χαρτί Α4, μαρκαδόροι.

Περιγραφή: Όλες οι δραστηριότητες υλοποιούνται ομαδικά από τετραμελείς ομάδες μαθητών.

 

4. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Οι μαθητές  συμμετείχαν όλοι σ’ όλες τις φάσεις του προγράμματος, υπέβαλλαν ερωτήσεις και γενικά έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον.

Οι πληροφορίες που δόθηκαν μέσα από το υποστηρικτικό υλικό φάνηκε ότι ήταν επαρκείς από μόνες τους, ώστε οι μαθητές να μπορούν να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις των δραστηριοτήτων του προγράμματος. Έτσι το πρόγραμμα μπορεί άνετα να διεξαχθεί συνεχόμενο σε ένα τρίωρο.

Εναλλακτικά, θα μπορούσε να δίνονται οι δραστηριότητες μία- μία και να δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να αναζητήσουν πρόσθετες πληροφορίες από μόνοι τους.

Τα σχόλια των μαθητών για το πρόγραμμα ήταν στο σύνολό τους θετικά.

 

Κλείνοντας την εισήγησή μας, θα θέλαμε να προσθέσουμε κάτι που το λέμε πάντα. Πρώτον, πιστεύουμε ότι η ΠΕ δεν είναι πανάκεια. Δεύτερον, δεν πρέπει να γίνεται άλλοθι απέναντι στα μεγάλα αλλά και στα μικρά ζητήματα που απασχολούν ή απειλούν τον πλανήτη μας. Το γράψαμε και πιο πάνω ότι χρειάζεται επαγρύπνηση και δράση. Το σύνθημα των διαδηλωτών της Γένοβας «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός» που μας εκφράζει, απαιτεί μια άλλη οικονομική και πολιτική διαχείριση της παγκοσμιοποίησης. Πιστεύουμε ότι από αυτή τη σκοπιά, του «άλλου κόσμου», θα βρει και η ΠΕ το πραγματικό της νόημα.

 

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Pike, G. & Selby, D. (1988) Global Teacher, Global Learner, London: Hodder&Stoughton.

EDET GROUP, Good Earthkeeping: Education, Training and Awareness foe a Sustainable Future (1992)UNEP-UK

UNESCO Education for a Sustainable Future: A Transdisciplinary vision for Concerted Action , 1977 (Paris UNESCO, Government of Greece)

Παπαδημητρίου Β., Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Σχολείο (!998), Αθήνα, Δαρδάνος

Brown, L., Renner, M. & Halweill, B(1999) Vital Signs: The Environmental Signs that are Shaping our Future, London:Earthscan

Kent Trust for Nature Conservation, Green Link, Activity Pack, Kent County Council Environment {Programme, Maidstone, Kent,

Hicks, D., (2001) Citizenship for the Future,Surrey, Panda House WWF.

8.   (2000) The American Forum for Global Education

 

 

 

 

 

 

 

 


[1] UNESCO, Declaration of Thessaloniki. Διεθνής Διάσκεψη με θέμα: «Περιβάλλον και Κοινωνία: Εκπαίδευση και Ευαισθητοποίηση των πολιτών για την Αειφορία» Θεσσαλονίκη,1997.