Η μαρτυρία του Έλληνα ορθόδοξου μαθητή στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη
κοινωνία.
Του Ιωάννη
Κάππου,
Του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η τυπολογία του σύγχρονου κόσμου εμφανίζει νέες
σταθερές που επιβάλλουν τον επαναπροδιορισμό των ρόλων των διαφόρων παραγόντων
που συγκροτούν τον κοινωνικό ιστό. Το ''χάσμα των γενεών'' που επικαλούμαστε
συχνά για να αιτιολογήσουμε τις διαφορές των αντιλήψεων, των νοοτροπιών και των
στάσεων απέναντι στα διάφορα προβλήματα έχει αλλάξει περιεχόμενο και ακολουθεί τις επαναστατικές εξελίξεις
κυρίως στον τομέα της επικοινωνίας.
Ο ρόλος των θρησκειών στη σύγχρονη ''απρόσωπη'' κοινωνία δεν μπορεί να εξαντλείται σε παραδοσιακές μορφές μεταφυσικών υποσχέσεων αλλά είναι ανάγκη να νοηματοδοτήσει την πορεία του σύγχρονου ανθρώπου στην κοινωνία της πληροφορίας, του παγκοσμιοποιημένου εμπορίου, της οικολογικής αλλοτρίωσης και της συνεχούς μετανάστευσης.
Η ορθοδοξία που δεν αντιμετωπίζει όπως η
Δύση την ηθική ή την κοινωνική ζωή με ιδιαίτερο σύστημα αναφοράς διαθέτει τη
δυναμική εκείνη που χρειάζεται για να
μεταδώσει την ανακαινιστική χάρη στους νέους τρόπους οργάνωσης της
κοινωνικής ζωής[1].
Η πολυπολιτισμικότητα της κοινωνίας μας είχε γίνει αποδεκτή από τον
Χριστιανισμό όχι μόνο ως παγιωμένη κατάσταση αλλά ως στόχος κατάκτησης του
σεβασμού της ανθρώπινης ετερότητας. Ο Ωριγένης παρατηρεί ότι τα ήθη των
ανθρώπων είναι άπειρα, όπως άπειρες είναι και οι ψυχές τους.[2] Η
προσέγγιση του αδελφού πρέπει να εκδηλώνεται'' εν επιγνώσει και πάση αισθήσει''[3] . Το μοναδικό κριτήριο για την κοινωνική παρέμβαση και την προσωπική επικοινωνία του ορθόδοξου πρέπει να είναι μόνο η αγάπη,
<<...φόβος ουκ εστίν εν τη αγάπη,
αλλ' η τελεία αγάπη έξω βάλλει τον φόβον, ότι ο φόβος κόλασιν έχει, ο δε
φοβούμενος ου τετελείωται εν τη αγάπη...>>[4] Ο Χριστιανισμός θεωρεί τον κόσμο σαν ενιαία μονάδα
ιστορίας[5] που η συνολική πορεία του θα δικαιώσει τον σκοπό της
δημιουργίας.
Το έργο της Ορθοδοξίας σήμερα είναι
ιεραποστολικό όχι με την παραδοσιακή έννοια αλλά του ευαγγελισμού ενός καινούργιου
κόσμου ύπαρξης και ζωής με καθολική συνείδηση ή καθολική ενσάρκωση της
αλήθειας που ελευθερώνει και σώζει,
μεταμορφώνει και θεώνει τα πάντα.[6]
Η διδασκαλία της ορθόδοξης πίστης και
παράδοσης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι ανάγκη να πάρει τα
χαρακτηριστικά εκείνα που θα επιτρέψουν στο μαθητή να μεταδίδει κάθε φορά την
βιωμένη εμπειρία του. Η ορθοδοξία αποτέλεσε κύρια πηγή μορφοποίησης της κοινής
πνευματικής κληρονομιάς της Ευρώπης για
το λόγο ότι διέσωσε τις ιδιαίτερες παραδόσεις των ορθόδοξων λαών.[7] Η διδακτικη αξιοποίηση αυτής της παραδοσης πρέπει να ενταχθεί στον προβληματισμό για τον
επαναπροσδιορισμό των στόχων του
ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος στο
τομέα αυτό. Ο σύγχρονος ευδαιμονισμός που ορίζει τον άνθρωπο ''ως ζώον έχον'' και όχι '' ως ζώον λόγον
έχων'' [8] αρχίζει να
ατιμετωπίζει αντιδράσεις που έχουν ως στόχο την επιστροφή του στον κύριο σκοπό της δημιοργίας του και της
κοινωνικής του αποστολής.
Ο Έλληνας μαθητής μέσα από την επικοινωνία του με τους συμμαθητές του του παγκόσμιου
περιβάλλοντος με τη συνδρομή του διαδυκτίου, τις αποστολές και τις
διαπολιτιστικές εκδηλώσεις έχει την ευκαιρία να μεταδώσει το μήνυμα της
κοινότητας ως κοινωνίας προσώπων που ευαγγελίζεται η παγκόσμια Ορθοδοξία. Οι δομές, οι λειτουργίες και οι αξίες της
σύγχρονης κοινωνίας αποσυνδέθηκαν από
από τις αρχές του χριστιανισμού και αυτονομήθηκαν σε τέτοιο σημείο ώστε η
εκκλησία να αντιμετωπίζεται ως
εξειδικευμένη δομή για την εξυπηρέτηση των θρησκευτικών αναγκών της κοινωνίας.[9] Ο Ορθόδοξος μαθητής που κατέχει
τη βιωμένη εμπειρία σε συνδυασμό με τη θεωρητική γνώση είναι σε θέση να
μεταφέρει το ανακαινιστικό πνεύμα της ορθοδοξίας μέσα από τη τέχνη , τη
λατρευτική ζωή, τη μουσική και τη μυστηριακή ζωή της εκκλησίας όπου φανερώνεται
η προσωπική ερωτική διάσταση του χώρου και του χρόνου της ''εν Χριστώ''
αγαπητικής συνάντησης.[10]
Η ευχαριστιακή διάσταση του ανθρώπου όπως
αυτή σχηματοποιείται στην ορθόδοξη παράδοση και όπως πρέπει να μεταδίδεται σε
κάθε κάτοικο του πλανήτη είναι μια πράξη
που ανανεώνει και αναδημιουργεί την ανθρώπινη ύπαρξη.[11] Η νοηματοδότηση της πορείας της νεολαίας είναι
ανάγκη να περιλαμβάνει τους παράγοντες εκείνους που θα επανακαθορίσουν τη στάση
του ανθρώπου απέναντι στη σύνολη δημιουργία και θα αλλάξουν ριζικά τις δομές
του σημερινού αδιεξόδου. Η ορθόδοξη
χριστιανική διδασκαλία στο σύγχρονο σχολείο δεν μπορεί να θεωρηθεί ως επιτυχής
αν προηγούμενα δεν υποψιάσει τους μαθητές πάνω σ' αυτό που ονομάζεται ανθρώπινη
αλλοτρίωση και δεν του υποδείξει τους τρόπους αντίστασης με πνεύμα λιτότητας,
ανιδιοτέλειας, ταπεινοφροσύνης και διακονίας αυτοπροσφοράς.[12] Είναι ανάγκη να γίνει αντιληπτό ότι ζωή δεν νοείται
περί τον άνθρωπο αλλά με κέντρο τον
άνθρωπο και οποιαδήποτε ενέργεια
οικονομικού ή πολιτικού χαρακτήρα έχει χρησιμότητα όταν αναφέρεται σ'αυτόν και
εξυπηρετεί τις βιοκοινωνικές του ανάγκες.[13]
Το περιεχόμενο της σύγχρονης ορθόδοξης
μαρτυρίας αντιμετωπίζει το σύνολο των
κοινωνικών προβλημάτων που αναφέρονται στη δίκαιη κατανομή των αγαθών, στην
ειρήνη του σύμπαντος κόσμου, στην αποκατάσταση της δικαιοσύνης και στις αλλαγές
σε θεσμικό επίπεδο. Η οροδοξία είναι δυναμικό μέγεθος που δεν εφησυχάζει αλλά
συμπορεύεται με τον άνθρωπο, τον κατανοεί και τον θεώνει. Η παρουσία του
ορθόδοξου μαθητή στο ρευστό περιβάλλον
δεν περιορίζεται σε νομικίστικες φόρμες και άσκοπη καθηκοντολογία αλλά
διαπνέεται από το περίσσευμα της
αγάπης και αποδοχής της
διαφορετικότητας.
Ο άνθρωπος σε οποιαδήποτε κοινωνικό,
μορφωτικό, πολιτιστικό ή ηθικό επίπεδο και αν βρίσκεται, αισθάνεται την ανάγκη
να μη μείνει στο περιθώριο του κοινωνικού γίγνεσθαι αλλά να συμμετάσχει στην εξέλιξη της ιστορίας.[14]Το ζητούμενο όμως για το μαθητή είναι η κατανόηση του
περιεχομένου της αληθινής ζωής που
ανακαινίζεται με τη χάρι Του Θεού και επιτυγχάνεται με την υπέρβαση της φθοράς
και του θανάτου. Η χριστιανική ζωή είναι
ζωή ελευθερίας, << υμείς γάρ απ' ελευθερία εκλήθητε, αδελφοί>>[15], και σαν τέτοια γίνεται ενοχλητική για τα κάθε
είδους συμφέροντα που διαμορφώνουν τις
σταθερές της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Η χριστιανική ελευθερία
όταν αυτή βιώνεται και μεταδίδεται γίνεται πρόξενος της συνειδητοποίησης των
ανελεύθερων καταστάσεων που υπάρχουν στις σύγχρονες κοινωνίες[16] και κινητήριος μοχλός για τον αγώνα της ανατροπής
τους.
Η τεχνολογία παρέχει πολλές δυνατότητες
επικοινωνίας των μαθητών με συνομιλήκους σε όλο τον πλανήτη γεγονός που
διεκολύνει το συντονισμό των δράσεων για την ανατροπή των καταστάσεων που
παραχαράσουν το νόημα της ύπαρξης και αλλοιώνουν τις παραδοσιακές σχέσεις του
ανθρώπου με το περιβάλλον. Η εκκλησία ως κοινωνία προσώπων με αναφορά στο
Δημιουργό προσφέρει τη δυνατότητα
μεταμορφώσεως του χρόνου, όπως επίσης και του χώρου, και κάνει δυνατή όχι μόνο
την υπερνίκηση της απογνώσεως, αλλά και τη μεταβολή της σε ελπίδα και χαρά.[17] Η ταυτότητα και αυτοσυνειδησία της ορθόδοξης
εκκλησίας, είναι το όραμα ενός καινούργιου κόσμου διαφορετικού από το φθαρτό και το συμβατικό
μέσα στο οποίο ζούμε. Το όραμα αυτό αποτελεί εναλλακτική πρόταση ζωής, υπέρβαση
της καθημερινότητας και ανατροπή όλων εκείνων των καταστάσεων που εμποδίζουν
τον άνθρωπο να επαναπροσδιορίσει το
πλαίσιο μιας ''όντως ζωής''[18]
RESUME
L' etudiant Greque Orthodoxe dans l' environement globalise peut tansmettre le temoignage de sa fidelite
accompagnee d' une proposision renovatrice de la vie. En respectant les
peculiarites culturelles et religieuse des autres peuples transmet le dynamisme
de son message en recherchant une place de rencontre commune.
Le contenu de ce temoignage confronte tous les
modernes problemes, de la crise ecologique, des inegalites, de la technologie,
du bio- moral et respect de l' existence humaine. La projection bu visage de
Christe et pas d' une absence dogmatique de rhytorique est possible de
redefinir les relations humaines et donner la sense dans le cadre d' une
nouvelle collaboration pour confronter les nouvels problemes qui se posent dans
l' environement internationale.
[1] Γεώργιος Μαντζαρίδης, Χριστιανική ηθική ,έκδ. ''Πουρνάρα'', Θεσσαλονίκη 1983,σ.289-290.
[2] Περί αρχών 3,1,14.
[3] Μάξιμος Ομολογητής, Κεφάλαια θεολογικά και οικονομικά , 1,67,PG 90, 1108 B.
[4] Ιωάννου Α', 4,18.
[5] Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Ο Χριστιανισμός και η εποχή μας,εκδ. '' Εστία'' [χχ]
[6] π. Μιχαήλ Καρδαμάκης, <<Η Ορθοδοξία ως εκκλησία ή υπέρβαση της ιδεολογίας >> στον τόμο Η Ορθοδοξία ως πρόταση ζωής, εκδ. Ακρίτας 1993, σ.21.
[7] Γρηγόρης Καλοκαιρινός, << Ορθοδοξία και Ευρώπη>>, εφ. Καθημερινή, 8 Ιουλίου 2001.
[8]
Κων\ντίνος Δεληκωνσταντής, << Η γοητεία του ασκητισμού>>, στον τόμο
Η
Ορθοδοξία ως πρόταση... ό.π, σ.30.
[9] Γεώργιος Μαντζαρίδης, Κοινωνιολογία του Χριστιανισμού, έκδ.<< Π. Πουρνάρα>>, Θεσσαλονίκη, 1985,σ.69.
[10] Γιάννη Κανιολάκη, Εις Βασιλεία εισερχόμεθα των ουρανών, εκδ. << Αρμός>>, Αθήνα 1997, σ. 246.
[11] Αλέξανδρος Σμέμαν, Ευχαριστία, έκδ.<< Ακρίτας>>, 1987, σ.195.
[12] Κων\ντίνος Γιοκαρίνης, Η διδακτική και Παιδαγωγική του Ιησού, εκδ. << Άρτος Ζωής>>, Αθήνα 1998, σ.192.
[13] Π. Β. Πάσχος, Έρως ορθοδοξίας, έκδ. << Αποστολίκή διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος>>, Αθήνα 1987, σ.464.
[14] Γ. Μαντζαρίδης, Χριστιανική Ηθική,...ό.π, σ.323.
[15] Γαλ 5,13.
[16] Γ. Μαντζαρίδης, Χριστιανική Ηθική, ... ό.π, σ.339.
[17] Γ. Μαντζαρίδης, Χριστιανική ηθκή,...ό.π,σ.361.
[18] Π. Βασιλειάδης, << Η αποστολή της Εκκλησίας κατά τη μετανεωτερικότητα>>, Σύναξη, τχ 78 Απρίλιος - Ιούνιος 2001, σ. 75-88.