Το κλειδί για τη διαρκή ανταγωνιστικότητα:

διαπαιδαγώγηση, μόρφωση και εκπαίδευση μέσα από το θεσμό του Ολοήμερου Σχολείου

 

Δέσποινα Μουζαλά εκπαιδευτικός,

κάτοχος μεταπτυχιακού Διπλώματος

Πανεπιστημίου Αθηνών

 

Η παγκοσμιοποίηση ως όρος έχει μια ζωή που δε ξεπερνά τις δύο δεκαετίες, έχει ωστόσο προκαλέσει ποικίλες αμφισβητήσεις κι επικρίσεις. Στην τρέχουσα αντίληψη η παγκοσμιοποίηση ταυτίζεται συχνά με την απελευθέρωση των αγορών, την διαρκή εξάπλωση των εταιρειών και την αύξηση του διεθνούς εμπορίου και των επενδύσεων. Όμως η παγκοσμιοποίηση δεν εκφράζει απλώς την εντονότερη ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου ή της δραστηριότητας των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Αυτό δεν αποτελεί νέο φαινόμενο που να δικαιολογεί νέες εννοιολογικές κατηγορίες.

Η παγκοσμιοποίηση πρέπει να ειδωθεί ως η έκφραση ενός συνόλου αλλαγών, οι οποίες διαμορφώνουν συνολικά μια νέα πραγματικότητα που κυριαρχείται από ένα ριζικό τεχνολογικό μετασχηματισμό, που οδηγεί στην ανάδειξη ενός τεχνοοικονομικού υποδείγματος στηριγμένου στη γνώση, την πληροφόρηση, τη μικροηλεκτρονική, τη γρήγορη τεχνολογική ανανέωση και γενικότερα στην ανάδειξη του τεχνολογικού ανταγωνισμού, ως κεντρικής πηγής πλούτου και στοιχείου οικονομικής και πολιτικής κυριαρχίας στην παγκόσμια πυραμίδα δύναμης, αλλά και από σοβαρές μεταβολές στη λειτουργία του κράτους, οι επιπτώσεις των οποίων διαπερνούν σαρωτικά το πεδίο άσκησης πολιτικής με την ευρύτερη δυνατή έννοια του όρου, δηλαδή, της πολιτικής που παράγεται σε κάθε κοινωνικό επίπεδο από το κράτος, τις πολιτικές δυνάμεις, το συνδικαλιστικό κίνημα, τις κοινωνικές πρακτικές και γενικότερα τους χώρους παραγωγής ιδεολογίας.

Σήμερα, επομένως, που αναπτύσσεται μια συνειδητή στρατηγική, η οποία επενδύει μαζικά στην τεχνολογία και την ανάγει σε μεθοδευμένο και ισχυρό εργαλείο οικονομικοπολιτικής δύναμης και ανατροπής ισορροπιών, όχι τόσο με την ενσωμάτωση τους σε οπλικά συστήματα, όσο σε οικονομικές διαδικασίες με παγκόσμια επιρροή, το σχολείο μια έχει ευρύτερη αποστολή.

Το περιεχόμενο της σχολικής μόρφωσης χρειάζεται επανεξέταση. Σήμερα έχει αυξημένη σημασία η μετάδοση των γνώσεων και των αξιών του τεχνολογικού και πνευματικού πολιτισμού. Απαιτείται η διαφοροποίηση της διδασκαλίας των παραδοσιακών ακαδημαϊκών μαθημάτων μέσα από την πολλαπλότητα των προσεγγίσεων. Το σχολείο του μέλλοντος απαιτεί πολυπλευρικότητα και αυτονομία. Πρέπει να μορφώνει , να διαπαιδαγωγεί, αλλά και να διδάσκει τη μάθηση. Η απόκτηση των βασικών γνώσεων χρειάζεται να συνδεθεί με την ανάπτυξη της ικανότητας των μαθητών να μαθαίνουν και με δική τους ευθύνη. Η ικανότητα χρήσης των μέσων επικοινωνίας, η γνώση ξένων γλωσσών και πολιτισμών, αλλά και γνώσεις με πρακτικές αναφορές ευνοούν την κοινωνική ένταξη των νέων και βελτιώνουν τις προοπτικές διαβίωσης τους συμβάλλοντας έτσι στην προσωπική τους ευτυχία, αλλά και στην αποφυγή του κοινωνικού κόστους. Η αναμόρφωση αυτή μπορεί να συντελεστεί στα πλαίσια του ολοήμερου σχολείου που αποτελεί ένα βασικό εκπαιδευτικό μοντέλο, που σχετίζεται με εκπαιδευτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά πρότυπα, τόσο σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες όσο -σε ορισμένες περιπτώσεις- και στην Ελλάδα.

Το ολοήμερο σχολείο είναι ένα σχολείο που παρέχει ένα εκπαιδευτικό αντισταθμιστικό περιβάλλον, μέσα από το οποίο η εκπαιδευτική διαδικασία προσπαθεί να άρει κοινωνικές ανισότητες που παράγονται από τη δομή και την οργάνωση της κοινωνίας. Με αυτή τη λογική το ολοήμερο σχολείο προσπαθεί να άρει αιτίες, "εν δυνάμει" καταστάσεις κοινωνικού αποκλεισμού.

Ο κοινωνικός αποκλεισμός ως όρος μας παραπέμπει σε μια κοινωνία διχοτομημένη στη βάση του "μέσα - έξω", σε μια αναπαράσταση της κοινωνίας ως χώρου από τα νοητά όρια του οποίου κάποιοι που ήταν πριν "μέσα", τώρα θα βρεθούν "εκτός".

Ο άνθρωπος και ιδίως στις μικρές ηλικίες είναι μια δυναμικά αναπτυσσόμενη προσωπικότητα με ιδιαιτερότητες, τις οποίες το υπάρχον σχολείο δεν τις λαμβάνει πάντοτε υπόψη του. Το παιδί, το οποίο δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες μένει "εκτός". Στο ολοήμερο σχολείο του δίνεται η ευκαιρία να αντιμετωπίσει τη γνωστική πραγματικότητα ισοδύναμα. Το ολοήμερο σχολείο προσφέρει τη δυνατότητα να βοηθήσουμε εξατομικευμένα και σύμφωνα με την ιδιαιτερότητα του τον μαθητή.

Μια τέτοια οργάνωση και λειτουργία του σχολείου εκτός από τη παιδαγωγική της συνέπεια έχει και μια σημαντική κοινωνική, όσο αφορά το ζήτημα του κοινωνικού αποκλεισμού, τον οποίο αντιμετωπίζει τόσο στο επίπεδο των γονιών, όσο και στο επίπεδο του μαθητή.

Από τη μια αντιμετωπίζει πλευρές του κοινωνικού αποκλεισμού που οφείλονται στο κοινωνικό - οικονομικό status των γονέων, παραδείγματος χάρη ένας γονιός που δεν έχει εναλλακτικές δυνατότητες για την επίβλεψη των παιδιών, δεν έχει τις ίδιες ευκαιρίες εισόδου στην αγορά και την αναζήτηση εργασίας με το θεσμό αυτό του παρέχουμε τη δυνατότητα να διεκδικήσει καλύτερους όρους στην αγορά εργασίας, από την άλλη βοηθάμε το παιδί, που οι μορφωτικές - οικονομικές συνθήκες της οικογένειας δεν επαρκούν, να καλύψει εκείνα τα κενά που "εν δυνάμει" θα παράγουν στην πορεία κοινωνική ανισότητα και αποκλεισμό.

Αποτελεί μια παιδαγωγική σχέση αγάπης, όπου το παιδί επεκτείνεται και αποδέχεται την επικοινωνία και τη συνύπαρξη με το δάσκαλο. Μέσα σ' αυτή τη διαδικασία εμπιστεύεται την αδυναμία του, ώστε να μπορεί ο δάσκαλος να βοηθήσει. Αυτό σημαίνει ώρες δουλειάς και εξατομικευμένα προγράμματα, σημαίνει προσέγγιση και σταθερή θέληση να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατακτήσουν το γεγονός της Γνώσης. Από την άλλη όμως, δεν περιοριζόμαστε στη λογική που λεει ότι την ομάδα στόχος, σύμφωνα και με την εγκύκλιο για το πιλοτικό ολοήμερο διευρυμένου ωραρίου, είναι οι εργαζόμενοι γονείς ή η τάδε περιοχή. Γιατί πολλές φορές, θεωρούμε λαθεμένα ότι ένα παιδί που έχει αναπτυχθεί μέσα σε μια συγκεκριμένη ομάδα, έχει σαφέστατα και τα δομικά χαρακτηριστικά αυτής της ομάδας. Αυτό όμως έρχεται σε αντίθεση με την ανάπτυξη της προσωπικότητας, ως ιδιαίτερης οντότητας.

Tο ολοήμερο πιλοτικό σχολείο ύλοποιεί στην πράξη βασικές παιδαγωγικές αρχές προσφέροντας τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε το παιδί σαν "ιδιαίτερη" προσωπικότητα με ιδιοσυστασία, η οποία "εν δυνάμει" μεταβάλλεται. Παράλληλα, μέσα στα πλαίσια του ωραρίου του, μπορούν να οργανωθούν και να εφαρμοστούν με επιτυχία προγράμματα δημιουργικών δραστηριοτήτων, ενδοσχολικής επιμόρφωσης, διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, αγωγής υγείας, καταναλωτικής ή κυκλοφοριακής αγωγής, πολιτισμού και περιβάλλοντος, πληροφορικής και πολυμέσων, διαθεματικές προσεγγίσεις γνωστικών αντικειμένων, καθώς κι άλλα που έρχονται να εμπλουτίσουν και να δώσουν καινούργια πνοή στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Δημιουργεί έτσι το ολοήμερο σχολείο τις απαραίτητες προϋποθέσεις από τη μια για έξοδο του σχολείου από τον κλοιό της εσωστρέφειας και της απομόνωσης για το άνοιγμα στην κοινωνία και τον πολιτισμό και από την άλλη αναπτύσσει κριτικές στάσεις απέναντι στην παγκοσμιοποίηση, προσεγγίζοντας σημαντικές πλευρές της και εξειδικεύοντας γνωστικά υποκείμενά της.

 

Βιβλιογραφία

Γκαστόν Μιαλαρέ, "Σύγχρονη παιδαγωγική", Επικαιρότητα, 1985

Κώστας Βεργόπουλος, "Παγκοσμιοποίηση", Νέα Σύνορα, 1999.

Κώστας Μελάς, "Παγκοσμιοποίηση", Εξάντας, 1999

Όσκαρ Λαφονταίν - Κρίστα Μύλλερ, "Μη φοβάστε την παγκοσμι-οποίηση", μετ. Θεόδωρος. Παρασκευόπουλος, Αθήνα, Πόλις 1999

Παναγιώτης Περσιάνης, "Φιλοσοφικά, παιδαγωγικά και πρακτικά προβλήματα που σχετίζονται με την καθιέρωση και λειτουργία του σχολείου", Παιδαγωγική Επιθεώρηση 26/97

Δημήτρης Τσουρέκης, "Σύγχρονη Παιδαγωγική. Παιδαγωγικές τάσεις από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα", Αθήνα 1987

Paolo Freire, "The Politics of Education, Culture, Power and Liberation", Massachussetts, Bergin &Carvey Publishers, 1985

Reble A. "Ιστορία της Παιδαγωγικής", Αθήνα, εκ. Παπαδήμα 1992

Πιλοτικό πρόγραμμα Ολοήμερο Σχολείο, ΥΠΕΠΘ-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο-Εργο ΣΕΠΠΕ, Αθήνα Ιούνιος 1999

Ολοήμερο Σχολείο-Σημειώσεις εισηγήσεων στο πρόγραμμα επιμόρ-φωσης Σχολικών Συμβούλων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο-Εργο ΣΕΠΠΕ.