Η προσέγγιση της πολιτιστικής κληρονομιάς
Μέσα από τα εκπαιδευτικά σχέδια Comenius .
Αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι η ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα έχει αρχίσει ήδη να προσαρμόζεται στα δεδομένα που υπαγορεύονται από τις νέες πολιτικοοικονομικές και κοινωνικές συνιστώσες της Ενωμένης Ευρώπης. Ο πλουραλισμός των ιδεών, των γλωσσών και των μορφών επικοινωνίας, η υποστήριξη κάθε μορφής εκπαιδευτικής διαδικασίας από τις νέες τεχνολογίες και ο εμπλουτισμός των εκπαιδευτικών στόχων με αξίες ανθρωπιστικές και πολιτισμικές αποτελούν μερικά από τα αιτήματα των καιρών, στα οποία καλούνται να προσαρμοστούν τα αναλυτικά προγράμματα και οι διδακτικές μεθοδολογίες όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Και ενώ η προτεραιότητα που δίνεται στην ανάπτυξη των θετικών επιστημών και τις εφαρμογές των νέων τεχνολογιών αποτελούν ένα ανιχνεύσιμο γεγονός στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα, είναι ενθαρρυντικό να διαπιστώνει κανείς παράλληλα πόσο συστηματικά προωθούνται θέματα που σχετίζονται με τη μελέτη, τη διατήρηση και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Θα ήθελα εδώ να επιχειρήσω μια
διευκρίνιση: αυτήν που σημαίνεται από τη γλωσσική διάκριση μεταξύ των όρων
«πολιτισμική» και «πολιτιστική» κληρονομιά. Στην πρώτη περίπτωση, το επίθετο
μπορεί να εννοηθεί ως υποκειμενική ιδιότητα του συναπτόμενου ουσιαστικού (δηλ.
κληρονομιά του πολιτισμού), ενώ στη δεύτερη ως δυναμικό χαρακτηριστικό της, το
οποίο μεταβιβάζει «ενέργεια προωθητική» του πολιτισμού. Έτσι, πολιτισμική
κληρονομιά είναι αυτή που ενέχει τον πολιτισμό και αποτελεί φορέα του, ενώ
πολιτιστική είναι η κληρονομιά που δημιουργεί, διοχετεύει, προάγει και
αναπαράγει τον πολιτισμό και τα προϊόντα του. Σε ό,τι αφορά τώρα τον τίτλο
αυτής της ανακοίνωσης, προτίμησα τον πρώτο όρο επειδή αυτός χρησιμοποιείται
στην επίσημη γλώσσα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που διαχειρίζεται το Ίδρυμα
Κρατικών Υποτροφιών.
Η ανακοίνωσή μου περιλαμβάνει
τρία μέρη: στο πρώτο προσπαθεί να αναλύσει τη δυναμική διαδικασία της γνωστικής
προσέγγισης των μαθητών σε αυτό που ονομάζουμε πολιτιστική κληρονομιά. Στο
δεύτερο επιχειρεί να εξετάσει με ποιο τρόπο τα Εκπαιδευτικά Σχέδια Comenius στη
θεματική της πολιτιστικής κληρονομιάς ενσωματώνουν την ευρωπαϊκή διάσταση της
εκπαίδευσης και ενθαρρύνουν τη διακρατική συνεργασία μεταξύ των σχολικών
ιδρυμάτων της Ευρώπης, ενώ παράλληλα ενδιαφέρονται για την ανάδειξη των
ιδιαίτερων στοιχείων πολιτισμικής ταυτότητας της κάθε χώρας. Στο τρίτο μέρος
περιγράφεται μια περίπτωση εφαρμογής της δράσης Comenius με την ανάπτυξη ενός συγκεκριμένου Εκπαιδευτικού Σχεδίου
για την πολιτιστική κληρονομιά.
1. Ο όρος
πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνει το σύνολο των συλλογικών βιωμάτων, των
γνώσεων, των ιδεών, των ηθικών και αισθητικών αξιών που μας έχουν παραδοθεί από
τις προηγούμενες γενιές, το οποίο παράγεται και προσδιορίζεται ιστορικά. Τα
ορατά σημάδια του παρελθόντος οργανώνονται σε κείμενα, ιστορικούς χώρους,
μουσεία ή γειτονιές, αλλά και αντανακλώνται σε έθιμα, συνήθειες, μύθους και
ήχους, απομνημονεύματα και χρονικά, συμπεριφορές, τελετουργίες και μνήμες,
ατομικές και συλλογικές, αποτελώντας «οχήματα» νοημάτων που ταξιδεύουν στο
χρόνο. Με τη μελέτη της πολιτιστικής κληρονομιάς στο σχολείο εγκαθιδρύεται μια
αμφίδρομη επικοινωνιακή διαδικασία ανάμεσα στους μαθητές και στα οχήματα αυτά:
το όποιας μορφής πολιτισμικό ερέθισμα προσλαμβάνεται αντιληπτικά από τους
μαθητές ανάλογα με τον τρόπο οργάνωσης της γνώσης τους, τα μοντέλα
απομνημόνευσης, την ικανότητα εννοιολογικής αφαίρεσης, τα αξιακά συστήματα της
κοινωνίας όπου ανήκουν κ.λπ.· συγχρόνως, αποκτά τη σημασία του σύμφωνα με ένα
σύστημα σημείων και δομών αναπαράστασης με έννοιες, ονόματα και λεκτικούς
τρόπους που προσδιορίζονται από τον ίδιο το μαθητή. Τέλος, το νόημα του
ερεθίσματος αυτού αλλάζει ανάλογα με το διαμορφούμενο πεδίο σύμπτωσης ανάμεσα
στις παρελθούσες εμπειρίες και στις προσδοκίες του υποκειμένου. Ο διάλογος,
επομένως, ανάμεσα στο υποκείμενο-μαθητή και στο αντικείμενο-πολιτισμικό προϊόν
αποτελεί μια μορφή ευρύτερης πολιτισμικής επικοινωνίας, η οποία πλουτίζει την
προσωπικότητα του παιδιού ή του εφήβου και τον βοηθά να ανακαλύψει τα σήματα
που εκπέμπει ο κόσμος γύρω του αλλά και την ικανότητα σημασιοδότησης που
διαθέτει ο ίδιος.
Τα προϊόντα της πολιτισμικής
κουλτούρας που υπάρχουν γύρω μας εννοιολογούν το παρελθόν, καθιστώντας το
αντικείμενο μνήμης και Ιστορίας, το συνδέουν με το παρόν, αφού σ’ αυτό ανήκουν
οι άνθρωποι-υποκείμενα της Ιστορίας και τα διοχετεύουν στο μέλλον, αφού και το
παρελθόν μπορεί να γίνει αντιληπτό ως ένα συνεχώς μετατοπιζόμενο προς το μέλλον
παρόν. Έτσι, η μελέτη της πολιτιστικής κληρονομιάς στο σχολείο εμπλουτίζει και
διευρύνει την αντιληπτική και νοηματοδοτική ικανότητα των μαθητών στο χώρο και
το χρόνο, διασφαλίζοντας μια ουσιαστική αναφορικότητα της σχολικής γνώσης
σχετικά με το παρελθόν. Η διαδικασία μάλιστα αυτή ξεφεύγει από την επιστημονική
πειθάρχηση του ιστορικού ενδιαφέροντος, δηλαδή από μια «επιστημονικοποίηση» της
Ιστορίας, καθώς ενσωματώνεται στις προσωπικές εμπειρίες, αφηγήσεις και μορφές
γραπτής, εικαστικής ή δραματοποιημένης έκφρασης των παιδιών, αποτελώντας έτσι
μια διαδεδομένη μορφή γνώσης.
2. Τα Εκπαιδευτικά Σχέδια Comenius ανήκουν σε μία από τις «δράσεις» του προγράμματος
Σωκράτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα της εκπαίδευσης. Βασικός στόχος του
προγράμματος αυτού είναι η ενίσχυση της ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης σε
όλες τις βαθμίδες της και η διευκόλυνση της ευρείας διακρατικής πρόσβασης σε
εκπαιδευτικούς πόρους στην Ευρώπη, με παράλληλη προώθηση ίσων ευκαιριών σε
όλους τους τομείς της εκπαίδευσης. Οι δράσεις που περιλαμβάνονται στο πλαίσιό
του είναι οι εξής: Comenius για τη σχολική εκπαίδευση, Erasmus για την
τριτοβάθμια εκπαίδευση, Grundvig για την εκπαίδευση ενηλίκων, Lingua για τη
διδασκαλία και την εκμάθηση γλωσσών και Minerva για τη ανοικτή και εξ
αποστάσεως εκπαίδευση.
Το πρόγραμμα Comenius[1] ως
επιμέρους δράση του προγράμματος Σωκράτης συμβάλλει στην προώθηση της
διαπολιτισμικής ευαισθητοποίησης στην παρεχόμενη σχολική εκπαίδευση της Ευρώπης
μέσω διακρατικών δραστηριοτήτων. Πιο συγκεκριμένα, βοηθά στη δημιουργία
διακρατικών συμπράξεων και ανταλλαγών μεταξύ σχολείων και ιδρυμάτων κατάρτισης
εκπαιδευτικών, ενθαρρύνει καινοτομίες στις παιδαγωγικές μεθόδους και στη
διοίκηση των σχολικών ιδρυμάτων, αναπτύσσει μεθόδους καταπολέμησης του
εκπαιδευτικού αποκλεισμού, προωθεί την πολιτική των ίσων ευκαιριών και προάγει
τη χρήση των τεχνολογιών της πληροφόρησης και της επικοινωνίας.
Ειδικά στον τομέα προαγωγής της
διαπολιτισμικότητας, η δράση Comenius αποσκοπεί στους παρακάτω στόχους:
-
στην αύξηση της ευαισθητοποίησης όσον αφορά στη διαφορετικότητα των
πολιτισμών
-
στην ανάπτυξη πρωτοβουλιών και δεξιοτήτων των διδασκόντων στο πεδίο της
διαπολιτισμικής εκπαίδευσης
-
στην υποστήριξη της καταπολέμησης του ρατσισμού και της ξενοφοβίας και
-
στη βελτίωση της εκπαίδευσης των παιδιών των διακινούμενων εργαζομένων που
ασκούν πλανόδια επαγγέλματα.
Η δράση Comenius υποδιαιρείται
σε τρεις επιμέρους δράσεις: η Comenius 1 αναφέρεται σε συμπράξεις σχολικών
ιδρυμάτων, η Comenius 2 στην κατάρτιση διδασκόντων και εκπαιδευτικού προσωπικού
σχολικών ιδρυμάτων και η Comenius 3 στη δημιουργία δικτύων.
Στο πλαίσιο της δράσης Comenius 1, τα σχολικά ιδρύματα έχουν τη δυνατότητα να
υποβάλουν αίτηση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για χρηματοδότηση εκπαιδευτικών
σχεδίων και πραγματοποίηση επισκέψεων μεταξύ των εκπαιδευτικών από τα
συνεργαζόμενα σχολεία για τρία συνεχή σχολικά έτη. Κάθε σχολικό ίδρυμα
συντάσσει ένα πλάνο εργασίας για τις δραστηριότητες που θα αναπτύξει και το
καταθέτει στον εθνικό φορέα (στην περίπτωση της Ελλάδας, στο ΙΚΥ). Έτσι,
μαθητές και διδάσκοντες από τρεις τουλάχιστον συμμετέχουσες χώρες έχουν κάθε
φορά την ευκαιρία να συνεργαστούν, στο πλαίσιο του ισχύοντος προγράμματος του
σχολείου, σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος και να ανταλλάξουν εμπειρίες, να
διερευνήσουν διάφορες πτυχές της ευρωπαϊκής πολιτισμικής, κοινωνικής και
οικονομικής πολυμορφίας, να εμπλουτίσουν τις γενικές γνώσεις τους και να μάθουν
να κατανοούν καλύτερα τις απόψεις των άλλων. Ακόμη, τους δίνεται η ευκαιρία να
αποκτήσουν νέες δεξιότητες, όχι μόνο όσον αφορά το θέμα ή το γνωστικό
αντικείμενο στο οποίο εστιάζουν, αλλά και όσον αφορά την ομαδική εργασία, την
καλλιέργεια διαπροσωπικών σχέσεων, το σχεδιασμό και την από κοινού ανάληψη
δραστηριοτήτων, τη χρήση των τεχνολογιών της πληροφορίας και επικοινωνίας, καθώς
και την ανάπτυξη κινήτρων και ικανότητας επικοινωνίας σε μία ξένη γλώσσα.
Στους κυριότερους θεματικού
τομείς των εκπαιδευτικών σχεδίων Comenius
περιλαμβάνονται η πολιτιστική κληρονομιά, η ευρωπαϊκή ιθαγένεια, οι τέχνες, οι
θετικές επιστήμες, η περιβαλλοντική εκπαίδευση, η χρήση των νέων τεχνολογιών
και η καταπολέμηση του ρατσισμού. Οι μαθητές μπορούν να αναπτύξουν ποικίλες
μορφές βιωματικών προσεγγίσεων, όπως είναι οι εμπειρίες από πρώτο χέρι, η
αναζήτηση πηγών και μαρτυριών, η χρήση συνέντευξης κ.λπ., τεχνικές οι οποίες
συνήθως απουσιάζουν από τις διδακτικές μεθοδολογίες των σχολικών μαθημάτων. Η
χρηματοδότηση αφορά την έκδοση φυλλαδίων ή παιδαγωγικού υλικού, την κατασκευή
τεχνικών ή καλλιτεχνικών αντικειμένων και σχεδίων, τη χρήση και παραγωγή υλικού
των νέων τεχνολογιών (ιστοσελίδες, βίντεο, CD-R), θεατρικές ή μουσικές
παραστάσεις, δραστηριότητες αυτοαξιολόγησης κ.λπ.
Λέγεται συχνά ότι οι
περισσότεροι νέοι μεγαλώνουν σε συνθήκες διαρκούς παρόντος, χωρίς να έχουν
καμιά οργανική σχέση με το κοινό παρελθόν της εποχής στην οποία ζουν. Μέσα από
τα προγράμματα Comenius, όμως, στη θεματική της
πολιτιστικής κληρονομιάς, τους δίνεται η ευκαιρία να επαναπροσδιορίσουν τη
σχέση τους με τα προϊόντα της ανθρώπινης δραστηριότητας και του πολιτισμού της
κοινωνίας στην οποία ζούν, ξεκινώντας από το μικρόκοσμο της γειτονιάς τους και
φτάνοντας στα όρια της ευρωπαϊκής κοινωνικής, ιστορικής, θεσμικής και
πολιτισμικής πραγματικότητας. Η ανασημασιοδότηση του παρελθόντος από τους
μαθητές και η επικοινωνία μεταξύ τους έχει ως αποτέλεσμα να διαμορφώνονται
διαφορετικές οπτικές για το παρελθόν και τις ποικίλες αποτυπώσεις του στο
παρόν, γεγονός που νομιμοποιείται από την πολυμορφία και την πολυφωνία που
χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες. Η διαδικασία με την οποία μπορεί να επιτευχθεί
αυτό έχει ήδη αναλυθεί στο πρώτο μέρος της εισήγησης. Ακολουθεί τώρα το τρίτο
μέρος, όπου μέσα από μια συγκεκριμένη εφαρμογή θα φανεί κατά πόσο έγινε εφικτή
η υλοποίηση των παραπάνω στόχων.
3. Στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών σχεδίων Σωκράτης/ Comenius, Δράση 1, οι
μαθητές της Α΄ τάξης του 15ου Γυμνασίου Θεσσαλονίκης ανέπτυξαν το
σχολικό έτος 2000-01 ένα πρόγραμμα στη θεματική της πολιτιστικής κληρονομιάς,
με τίτλο «Ρωμαϊκές Αρχαιότητες» (“Roman Sites”). Η σύμπραξη αφορούσε τρία
σχολικά ιδρύματα. Τα υπόλοιπα δύο ήταν το το K.A.III Assebroek στη Φλάνδρα
του Βελγίου, ως συντονιστικό σχολείο, και το Scuola Media Statale U. Boccioni, στην Καλαβρία
της Ιταλίας.
Βασικοί στόχοι του προγράμματος ήταν να αναπτύξουν τα παιδιά και των τριών
σχολείων ένα είδος βιωματικής γνώσης για την παρουσία ρωμαϊκών μνημείων με
κοινά χαρακτηριστικά στις χώρες τους, να
διαδόσουν αυτήν τη γνώση κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς στους άλλους μαθητές
και τους ενήλικες της τοπικής κοινωνίας και να συνδέσουν τα ίχνη του ιστορικού
παρελθόντος με τη σύγχρονη ζωή.
Το πρόγραμμα του ελληνικού
σχολείου περιλάμβανε τρείς φάσεις: στην πρώτη, οι μαθητές συγκέντρωσαν με
βιβλιογραφική έρευνα ιστορικές και αρχιτεκτονικές πληροφορίες για το 15ο
Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης, προκειμένου να γνωρίσουν την ιστορία του χωρικού
πλαισίου στο οποίο περνούν τη μαθητική τους ζωή. Στη δεύτερη, επισκέφτηκαν την
Αρχαία Αγορά της Θεσσαλονίκης και συγκέντρωσαν ιστορικές και τοπογραφικές
πληροφορίες για το συγκεκριμένο ιστορικό χώρο, για τα μορφολογικά, δομικά και
λειτουργικά χαρακτηριστικά του και για το ρόλο του στην ιστορία της πόλης. Σε
μία τρίτη φάση, τα παιδιά σχεδίασαν, οργάνωσαν και εφάρμοσαν μία έρευνα πεδίου
με τίτλο «Οι Θεσσαλονικείς μιλούν για την Αρχαία Αγορά», η οποία αφορούσε τη
γνώμη και τη γνώση των Θεσσαλονικέων για το συγκεκριμένο ιστορικό χώρο της
πόλης τους.
Σε ό,τι αφορά τη μέθοδο
ανάπτυξης του προγράμματος και τα αναμενόμενα αποτελέσματά του, αξίζει να
αναφερθούν τα εξής:
Οι μαθητές γνώρισαν και
μελέτησαν τα ρωμαϊκά μνημεία που περιλαμβάνονται στο πολεοδομικό συγκρότημα της
Αρχαίας Αγοράς της Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο μιας βιωματικής προσέγγισης, η
οποία βασίστηκε σε δύο γνωστικούς άξονες: πραγματογνωσίας,
που αφορούσε τα ίδια τα μνημεία, την ιστορία τους, το λειτουργικό τους ρόλο και
τη σημασία τους για την κοινωνία της εποχής και μεθοδολογίας, που αφορούσε τον τρόπο επεξεργασίας των πηγών
ιστορικής τεκμηρίωσης. Παίζοντας το ρόλο μικρών ιστορικών ερευνητών, μελέτησαν
τις ρωμαϊκές αρχαιότητες, με κύριο στόχο να ανακαλύψουν την προέλευσή τους από
τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό που προηγήθηκε, την ιστορική, πολιτισμική και
κοινωνική σημασία τους για το σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό και τη σύνδεσή τους
με την πολιτισμική ταυτότητα της Ευρώπης. Ακόμη, συνέδεσαν την ιστορία του
χώρου με το τοπογραφικό και γεωγραφικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται. Μ΄ αυτόν
τον τρόπο, προσέγγισαν έννοιες Τοπικής Ιστορίας, Πολιτισμού και Γεωγραφίας, με
τρόπο που να συσχετίζονται με τα άλλα μαθήματα και με το φυσικό πλαίσιο χώρου
στο οποίο ζούν (ολιστική προσέγγιση), καθώς και με μεθόδους που μπορούν να
εφαρμοστούν σε άλλους τομείς των διαδικασιών μάθησης και εξέλιξης της
προσωπικότητάς τους (κοινωνικό, αισθητικό, συναισθηματικό κ.λπ.).
Σε ό,τι αφορά τον τρόπο
προσέγγισης του γνωστικού αντικειμένου, οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες και
επεξεργάστηκαν κατά θεματική ενότητα το πρωτογενές και περιφερειακό υλικό της
βιβλιογραφίας που τους δόθηκε. Είχαν την ευκαιρία να αυτενεργήσουν, να
συνεργαστούν μεταξύ τους, να αναπτύξουν μορφές γλωσσικής επικοινωνίας με έναν
αναβαθμισμένο, «επεξεργασμένο» λόγο, να αναπτύξουν την κριτική τους ικανότητα
και την ιστορική τους σκέψη. Ακόμη, τους δόθηκε η δυνατότητα να εργαστούν πέρα
από τα καθιερωμένα πλαίσια της σχολικής αίθουσας, και να επικοινωνήσουν από
απόσταση μέσω διαδικτύου με παιδιά της ηλικίας τους από άλλες χώρες, να
αλληλοσυστηθούν και να ανταλλάξουν εμπειρίες, χρησιμοποιώντας μάλιστα μια ξένη
γλώσσα.
Σε ό,τι αφορά τα αποτελέσματα
του σχεδίου, η εμπλοκή των μαθητών σ’ αυτό αναμενόταν κατ’ αρχήν να
καλλιεργήσει τη χωρική τους γνώση και την περιβαλλοντική τους ικανότητα, ώστε
όχι μόνο να μην αντιλαμβάνονται πλέον τον ιστορικό χώρο ως κάτι το απόμακρο και
αποκομμένο από το περιβάλλον της καθημερινής τους ζωής, αλλά επιπλέον να
μπορούν να διαμορφώνουν προτάσεις για πιθανούς τρόπους λειτουργικής ένταξής του
στο σύγχρονο δομημένο περιβάλλον της περιοχής. Ακόμη, αναμενόταν η κινητοποίηση
του ενδιαφέροντος των μαθητών για περαιτέρω γνωριμία με τους ιστορικούς χώρους
της πατρίδας τους, αλλά και η διαμόρφωση συγκεκριμένων στάσεων, όπως είναι ο
σεβασμός στην παράδοση και στο δομημένο περιβάλλον που προέρχεται από το
παρελθόν. Η διαπίστωση ότι τα προϊόντα του ρωμαϊκού – επομένως και του
ελληνικού – πολιτισμού αποτέλεσαν βασικά δομικά στοιχεία του πολιτισμού της
Ευρώπης (νομοθεσία, λογοτεχνία, θεσμοί, οχυρώσεις κ.λπ.), αναμενόταν να
βοηθήσει τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν την κοινή πολιτιστική κληρονομιά των
ευρωπαϊκών χωρών, καθώς και την προσφορά του ελληνικού πολιτισμού ως αφετηρίας
για το σύγχρονο πολιτιστικό οικοδόμημα του δυτικού κόσμου. Μέσα από την επαφή εξάλλου
των μαθητών με τους διαφορετικούς κόσμους που επρόκειτο να μελετήσουν (στο
«τότε» και στο «τώρα», αλλά και στο «εδώ» και στο «εκεί»), είχαν την ευκαιρία
να βοηθηθούν ώστε να ξεπεράσουν τον εγωκεντρισμό που χαρακτηρίζει την παιδική
και εφηβική ηλικία. Η μελέτη των περιστάσεων και συνθηκών που διαμορφώνουν τα
κίνητρα και τις δράσεις των ανθρώπων του παρελθόντος, καθώς και η διερεύνηση
του διαφορετικού και του συνολικού αναμενόταν να τους βοηθήσιε να αποκτήσουν
ευρύτητα αντιλήψεων, να μάθουν να διαμορφώνουν άποψη για πρόσωπα και πράγματα,
να ανέχονται το διαφορετικό και να αντιστέκονται στις προκαταλήψεις και τα
στερεότυπα.
Το προϊόν της δουλειάς των
παιδιών πήρε τη μορφή μιας μικρής δίγλωσσης έκδοσης, η οποία τους διανεμήθηκε
στο τέλος της πρώτης χρονιάς του εκπαιδευτικού σχεδίου. Ακόμη, το σχέδιο “Roman Sites” καταχωρίστηκε στο CHAIN (Cultural Heritage Activities and Institutes Network)[2], το οποίο αποτελεί ένα
εκπαιδευτικό πρόγραμμα από τη δράση 3 του Comenius. Πρόκειται για ένα δίκυο με στόχο την ανάπτυξη
ηλεκτρονικής σύνδεσης ανάμεσα στα σχολεία της Ευρώπης που συμμετέχουν σε
προγράμματα Comenius, καθώς και τη δημιουργία μιας
δυναμικής ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων με μαζική πληροφορία για τα προγράμματα
αυτά. Στην υλοποίηση του παραπάνω στόχου έχει συμβάλει και η χώρα μας, όχι μόνο
τροφοδοτώντας τη βάση δεδομένων με πρωτογενές υλικό όπως αυτό του ευρωπαϊκού
σχεδίου “Roman Sites”, αλλά κυρίως με τη συμμετοχή της ως συνδιοργανώτριας
των δραστηριοτήτων του CHAIN (Τομέας Παιδαγωγικής του
Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης).
Προσπάθησα να δείξω την
ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης στην οποία στοχεύουν τα εκπαιδευτικά σχέδια Comenius για την πολιτιστική κληρονομιά. Αν δεχτούμε ότι ο
ανθρωπιστικός και κοινωνικός προσανατολισμός στην παρεχόμενη παιδεία είναι
απαραίτητη προϋπόθεση για την αντίσταση στα χρησιμοθηρικά ιδεώδη που ανθούν
στον καιρό μας και για την οχύρωση των παιδιών μας ενάντια στον ατομικισμό, τη
στεγνή τεχνοκρατία και την ομογενοποίηση ατόμων και λαών, τότε νομιμοποιούμαστε
να υποστηρίζουμε την ανάπτυξη δράσεων στο πλαίσιο των προγραμμάτων Comenius για τη μελέτη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Δεν
ισχυριζόμαστε ότι η ανάπτυξη τέτοιων δράσεων θα επαληθεύσει οπωσδήποτε την
εύλογη προσδοκία μας να αγαπήσουν οι μαθητές την Ιστορία, να αναπτύξουν κίνητρα
για επισκέψεις σε μουσεία, να ενδιαφερθούν για την πολιτισμική κουλτούρα της
εποχής τους, να ευαισθητοποιηθούν στην ανάγκη για διατήρηση των προϊόντων
πολιτιστικής κληρονομιάς κ.λπ. Έχουμε όμως βάσιμες ελπίδες ότι εμπλεκόμενα σε
τέτοιες δράσεις θα δουν τον κόσμο που τους περιβάλλει με διαφορετική ματιά και
θα διαμορφώσουν ποιοτικά κριτήρια στις επιλογές τους, υιοθετώντας μια ανάλογη
κλίμακα αξιών και έναν ανάλογο τρόπο συμπεριφοράς.
Η δημιουργία ενός σχολείου
ανοιχτού στην κοινωνία αποτελεί ένα από τα κυριότερα ζητούμενα της εκπαίδευσης.
Παράλληλα όμως μ’ αυτό, μέσα από τα εκπαιδευτικά σχέδια Comenius για την πολιτιστική κληρονομιά κλλιεργείται όχι
μόνο μια θετική στάση ως προς την αντίληψη της παγκοσμιότητας και της
αλληλεπίδρασης των πολιτισμών στη συνείδηση των μαθητών, αλλά και μια επιδίωξη
για τη διατήρηση της αυτοτέλειας και της αυτονομίας του κάθε πολιτισμού. Αυτό
είναι δυνατό να συμβεί, εφόσον κατανοήσουν οι μαθητές ότι αφού οι άνθρωποι
μπορούν να μετέχουν σε διαφορετικές ταυτότητες, δεν είναι δυνατόν και οι
αντίστοιχες πολιτισμικές και ιστορικές αναφορές τους να υποτάσσονται σε ένα και
μοναδικό ερμηνευτικό πλαίσιο· αντίθετα, τα όρια ανάμεσα στις διαφορετικές
εκδοχές τους θα πρέπει να συζητιούνται και να διασταυρώνονται, ενισχύοντας,
έτσι, την αυτοτέλεια του κάθε πολιτισμού.
Summary
The paper consists of three parts: in the
first, it analyzes the procedure of approaching cultural heritage by school
students. In the second, it examines how the Comenius projects on cultural
heritage incorporate the european dimension in
education, encouraging cooperation between schools of different countries and
pointing out special characteristics of the cultural identity of each country
at the same time. In the third part, it describes a Comenius project on
cultural heritage, that was developed by the students
of the 15th
Βελένη Γ. & Π.Α. (1997), Αρχαία Αγορά
Θεσσαλονίκης, Περιφερειακά Ευρωπαϊκά Προγράμματα της Περιφέρειας Κεντρικής
Μακεδονίας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη
Braudel F. (1987)2, Μελέτες για την Ιστορία, Σειρά: Θεωρία και Μελέτες Ιστορίας
7, Ε.Μ.Ν.Ε.- Μνήμων, Αθήνα
Γενική Διεύθυνση Εκπαίδευσης και
Πολιτιστικών Θεμάτων (2000), Πρόγραμμα Σωκράτης, Προγράμματα δράσης στον τομέα
της εκπαίδευσης (2000-2006), Οδηγίες για τους αιτούντες, Υπηρεσία επίσημων
εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Luxembourg
Δημητριάδου Κ. (2001),
Παιδαγωγική αξιοποίηση του ιστορικού χώρου από παιδιά προσχολικής ηλικίας. Μια
πρόταση παιδαγωγικής παρέμβασης στο χώρο της Αρχαίας Αγοράς της Θεσσαλονίκης:
αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και
Εκπαίδευσης Α.Π.Θ.
Hobsbawn E. (1995), Age of
Extremes,
Lee P., Slater J., Walsh P. & White J. (ed.)(1993), The
Aims of School History: The National Curriculum and Beyond, Institute of
Education, The Tufnell Press, London
Λιάκος Α. (1999), Δοκίμιο για μια ποιητική της
Ιστορίας, Τα Ιστορικά, 19, τεύχ. 31,
σσ.
259-290
Miller J. P. (1989), The Holistic
Curriculum, Research in Education 17,
Using the Historic Environment (1992), Practical Ideas and
Activities for Teachers, English Heritage,