Του Αθανασίου Γιαννίκα
Μ.Εd
- Υπ. Δρ. Επιστημών Αγωγής &
της Στυλιανής Χατζάκη
Μεταπτυχιακής φοιτήτριας
στο Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η
παγκοσμιοποίηση είναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη λέξη της δεκαετίας .
Δημοσιογράφοι , πολιτικοί , στελέχη επιχειρήσεων , ακαδημαϊκοί και άλλοι τη χρησιμοποιούν για να εκφράσουν
ότι κάτι βαθύ και ουσιαστικό συμβαίνει ,
ότι ο κόσμος αλλάζει , ότι μία παγκόσμια οικονομική , πολιτική και πολιτιστική τάξη αναδύεται. Ο όρος
χρησιμοποιείται με πολλά διαφορετικά
περιεχόμενα από τόσους διαφορετικούς
ανθρώπους και για τόσους διαφορετικούς
σκοπούς , που είναι δύσκολο να εξακριβωθεί ποιους σκοπούς υπηρετεί ο όρος και
ποια είναι τα αποτελέσματα για τη σύγχρονη θεωρία , την πολιτική και την κριτική παιδαγωγική.( Kellner D , 1999 , 299)
Υπάρχει ποικιλία σκοπών , δομών , αξιολογήσεων και
διαδικασιών για τις οποίες χρησιμοποιείται. Ο όρος παγκοσμιοποίηση είναι ένα θεωρητικό κατασκεύασμα που το ίδιο
βρίσκεται σε συναγωνισμό και είναι ανοικτό σε ποικίλα νοήματα και
χρωματισμούς.(Kellner D, 1989, 187). Ο όρος δεν είναι ούτε αθώος , ούτε
ουδέτερος σε πολλές από τις χρήσεις του και συχνά αντικατέστησε
παλαιότερους όρους , όπως ιμπεριαλισμός και άλλες ιδεολογικές θεωρίες, όπως του
μοντερνισμού. (Gates B, 1995, 251) Μπορεί να περιγραφεί πολυτροπικά , όπως
προτείνεται , για να περιγράψει πολύπλοκες και πολυδιάστατες διαδικασίες στην
οικονομία , στην πολιτική , στον πολιτισμό και στην καθημερινή ζωή. Για να θεωρητικοποιήσουμε ικανοποιητικά την
παγκοσμιοποίηση , πρέπει να την προσεγγίσουμε σαν ένα πολύπλοκο και
πολυδιάστατο φαινόμενο που εμπεριέχει διάφορα επίπεδα , κατευθύνσεις , τάσεις
και διαφωνίες. Συγκεκριμένα περιλαμβάνει
σημαντικές οικονομικές , πολιτικές και πολιτισμικές διαστάσεις.
Μια κριτική θεωρία της παγκοσμιοποίησης πρέπει να
θεωρητικοποιήσει αυτά τα επίπεδα , το πώς αλληλοσυνδέονται και πώς
τα άτομα και οι ομάδες μπορούν να παρέμβουν για να ασχοληθούν κριτικά με
τις διάφορες πλευρές της παγκοσμιοποίησης και να επαναδομήσουν ή να κάμψουν τις
δυναμικές και τις φόρμες της για να υπηρετηθούν τα συμφέροντα του
εκδημοκρατισμού , της ανθρώπινης ευημερίας , της οικολογικής εξισορρόπησης και
άλλων θετικών αξιών. Η κριτική θεωρία προσπαθεί να σκιαγραφήσει τις θετικές
πιθανότητες για περισσότερη ελευθερία και εκδημοκρατισμό όπως και τους
κινδύνους για περισσότερη κυριαρχία , καταπίεση και καταστροφή. (Kellner D,1989,187)
Η κριτική θεωρία υπογραμμίζει τις συνέχειες και τις ασυνέχειες ανάμεσα στο
παρελθόν , στο παρόν και στο μέλλον και
την πιθανότητα για εποικοδομητική πολιτική και για ατομική και ομαδική άσκηση ,
έχοντας βάση σε ελπιδοφόρες πιθανότητες στον ισχύον σύστημα των κοινωνικών
δυνάμεων. (Best S, 1995,18) Αυτό δίνει στην κριτική παιδαγωγική νέες
προκλήσεις και για την κατανόηση και για την μετατροπή του κόσμου.(Kellner D, 1989,
187-188)
Μιλώντας για
το χώρο της Παιδαγωγικής , η κριτική επιστημολογική κατεύθυνση εκφράζεται με
την Κριτική ή Χειραφετική Παιδαγωγική. Βασικό κοινωνικό και εκπαιδευτικό πρόβλημα
, κατά τους εκπροσώπους της Κριτικής παιδαγωγικής είναι η ανισότητα , η
εξάρτηση και η αλλοτρίωση. Γι’αυτό θέτουν ως πρωταρχικό σκοπό της εκπαίδευσης
την ατομική και κοινωνική χειραφέτηση
την οποία δεν προσδιορίζουν με αρνητικούς όρους , αλλά την ορίζουν ως
δυνατότητα αυτοπραγμάτωσης του ατόμου
μέσα σε συνθήκες κοινωνικής ελευθερίας ,
αυτοπροσδιορισμού και αυτόνομης κοινωνικής δράσης. (Ματσαγγούρας Η, 1999,103)
Κατά τον Giroux ,
το πρόβλημα της εκπαίδευσης , είναι κυρίως η άσκηση της εξουσίας των κυρίαρχων ομάδων πάνω στις αδικημένες
ομάδες. Υπάρχει εδώ ένα μεγάλο πρόβλημα το οποίο αγγίζει όλες τις πολιτιστικές
δραστηριότητες: οι ανώτερες τάξεις ελέγχουν την ανάπτυξη της κοινωνίας μέσα από
πολιτιστικές δραστηριότητες . Το σχολείο λειτουργεί ως πολιτιστική βιομηχανία .
Κοινωνικοποιεί το άτομο , το μετασχηματίζει σύμφωνα με τις επιθυμίες της
κοινωνίας. Το σχολείο υπηρετεί τις αξίες των ομάδων οι οποίες ελέγχουν την
κοινωνία. Ο καταπιεστής , μας λέει ο Giroux ,
παίζει το ρόλο του θύματος : αποθαρρύνει τα άτομα , τα εμποδίζει να εμβαθύνουν
στις δικές τους αναλύσεις των κοινωνικών προβλημάτων. Οι πολιτιστικές δομές ,
όπως η τηλεόραση , τα σχολεία και το ραδιόφωνο , χρησιμεύουν ως εργαλεία για να
αποτραπεί το μυαλό από τα πραγματικά προβλήματα . Η κοινωνία μας προτείνει μια
μαζική παιδεία σε συνθήκες δημιουργημένες από την μετριότητα και τη
χρησιμότητα. Έτσι γίνεται δύσκολο , σε
αυτές τις συνθήκες , να διαπαιδαγωγήσουμε έναν πολίτη ικανό να
αμφισβητήσει και να αλλάξει την κοινωνία. (Bertrand Y, 1999,147)
Η κριτική παιδαγωγική είναι διεπιστημονική , αναλύει
τις πολιτιστικές και κοινωνικές βάσεις των γνωστικών τομέων και έχει ως δημόσια
αποστολή να κάνει την κοινωνία πιο δημοκρατική. Προσπαθεί ταυτόχρονα να είναι
θεωρητική και πρακτική. (Bertrand Y, 1999,148) Οι αξίες προς τις
οποίες στοχεύει η κριτική παιδαγωγική είναι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια , η
ελευθερία , η ισότητα , η κοινωνική δικαιοσύνη. Η κριτική παιδαγωγική είναι μια
παιδεία της αμφισβήτησης που στηρίζεται σε αρχές όπως η κοινωνική δικαιοσύνη ,
η ισότητα και ο σεβασμός των διαφορών. Η ανάλυση και αντιμετώπιση των παιδαγωγικών φαινομένων δεν είναι ατομική
αλλά συλλογική υπόθεση . Επιχειρεί να εμπλέξει στην κριτική ανάλυση των
προσωπικών και παιδαγωγικών τους
πεποιθήσεων και των θεσμοθετημένων πρακτικών , που συνθέτουν τις
παιδαγωγικές διαδικασίες , όλους όσους συμμετέχουν στην παιδευτική διαδικασία. Μόνο τότε θα
μπορέσει η εκπαίδευση να συμβάλλει στην χειραφέτηση του ατόμου και στην
ανασυγκρότηση της κοινωνίας προς δικαιότερα συστήματα.(Carr W, Kemmis S, 1997,
208)
Για κάποιους η παγκοσμιοποίηση περιλαμβάνει τη
δυτικοποίηση του κόσμου (Latouche S, 1996,195) , ενώ για άλλους
αποτελεί ένα κάλυμμα για την άνοδο του καπιταλισμού.(Ferguson M,1992,69-70)Κάποιοι
βλέπουν την παγκοσμιοποίηση σαν μηχανισμό γενίκευσης της αύξησης της
ομοιογένειας , ενώ άλλοι τη θεωρούν μηχανισμό παραγωγής διαφοροποίησης και
ετερογένειας μέσα από την αυξανόμενη νόθευση. Κάποιοι θεωρητικοί εξισώνουν την παγκοσμιοποίηση με τον
εκμοντερνισμό, άλλοι ισχυρίζονται ότι μια παγκόσμια εποχή ακολουθεί που διαφέρει αισθητά από την μοντέρνα εποχή .
Για πολλούς είναι η ορίζουσα ιδέα ενώ για άλλους οι ισχυρισμοί για καινοφάνεια
και κεντρικότητα είναι υπερβολικοί. Για τους επικριτές του, ο όρος φέρνει στην
επιφάνεια την καταστροφική εγκατάλειψη των τοπικών παραδόσεων , την συνεχόμενη
υποβίβαση των φτωχότερων εθνών και περιοχών από πλουσιότερα έθνη , την
περιβαλλοντική καταστροφή και μια
ομοιογένεια στην κουλτούρα και στην καθημερινή
ζωή. (Kellner D, 1999,300)
Πολλοί λίγοι προοδευτικοί έχουν προσπαθήσει να
θεωρητικοποιήσουν την παγκοσμιοποίηση από κάτω , να ερευνήσουν το πώς η
παγκοσμιοποίηση μπορεί να υποθάλψει μια προοδευτική κοινωνική ατζέντα και να ενθαρρύνουν το σχέδιο χρήσης της
παγκοσμιοποίησης ώστε να προαχθεί η χειραφέτηση και ο εκδημοκρατισμός.(Kellner D, 1999,
308) Η πρόκληση για μας είναι να σκεφτούμε συνολικά τις σχέσεις ανάμεσα στο
παγκόσμιο και στο τοπικό παρατηρώντας
πως οι παγκόσμιες δυνάμεις
επιδρούν και δομούν έναν αυξανόμενο αριθμό τοπικών
καταστάσεων . Αξίζει να προσέξουμε
επίσης πως οι τοπικές δυνάμεις επιδρούν
στις παγκόσμιες, παράγοντας
μοναδικές διαμορφώσεις του τοπικού και του παγκόσμιου ως ένα στρώμα σκέψης και
πράξης στο σύγχρονο κόσμο. Ευτυχώς , υπάρχουν αμέτρητα σχέδια που δείχνουν την
έννοια της παγκοσμιοποίησης από κάτω . Είναι σημαντικό να σημειώσουμε πόσες από
τις αντιτιθέμενες στην παγκοσμιοποίηση
οργανώσεις αντιστέκονται χρησιμοποιώντας μεθόδους της κριτικής παιδαγωγικής που
αναπτύχθηκε από τον Paulo
Freire και άλλους.( Freire P,
1972,127) Η διαδικασία που χρησιμοποιούν έχει δράση και πράξη (που
δείχνουν την επιρροή του Paulo
Freire), η
κατεύθυνσή τους είναι οριζόντια ,
η αρχηγία τους εσωτερική και το τέλος
τους είναι ένα εξισωμένο οικονομικό και κοινωνικό όλο
μέσα στο οποίο το άτομο είναι ένα
ενεργό όν. (Mody B, 1991,29)
Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφερθούμε στον P. Freire ο οποίος
έκανε γνωστή την έννοια της παιδαγωγικής συνειδητοποίησης και προώθησε μια
κριτική αντίληψη για την παιδεία. Οι σκέψεις του αναγγέλλουν τη σύγκρουση των
πολιτισμών απέναντι σε κάθε είδους προβλήματα τα οποία πρέπει να επιλύσουμε για
να ελπίζουμε σε μία καλύτερη ζωή πάνω στον πλανήτη και ταυτόχρονα την
αναγκαιότητα να διαπαιδαγωγήσουμε το άτομο με μία κριτική κουλτούρα . Πώς να
βοηθήσουμε το λαό να συμμετέχει στις εξελίξεις με κριτικό πνεύμα το οποίο θα
αποκτήσει με τη βοήθεια της εκπαίδευσης ;
Ο P. Freire προτείνει ως λύση του προβλήματος τη χρήση μιας
ενεργής μεθόδου η οποία στηρίζεται στον
διάλογο , την κριτική και τη διαμόρφωση της κρίσης. Ο διάλογος γίνεται κατανοητός
ως μία οριζόντια σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους . Πρέπει να υπάρχει μια
παιδαγωγική επικοινωνία για να νικήσουμε τον αντιδιάλογο. Αυτός που
συνδιαλέγεται απευθύνεται σε κάποιον για
να ανταλλάξει μαζί του κάτι . Ο διάλογος είναι μία σχέση όπου κυριαρχούν η
αγάπη , η προσμονή , η εμπιστοσύνη και
η κριτική γνώμη. ( Bertrand Y
,1999,142)
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της παιδαγωγικής
συνειδητοποίησης είναι η επανεκπαίδευση και η κωδικοποίηση . Οι
κοινωνικές ομάδες αφού επεξεργαστούν κωδικοποιημένους πίνακες βιωμένων
καταστάσεων , πραγματοποιούν μια αποκωδικοποίηση η οποία οδηγεί στην κατανόηση
διαφορετικών πλευρών της κουλτούρας. Οι συμμετέχοντες δίνουν διαφορετικές
απαντήσεις και συγκροτούν τον πίνακα δημιουργώντας ένα δίκτυο κυκλοφορίας
ανάμεσά τους. Ο άνθρωπος γίνεται αντικείμενο της εκπαίδευσης του και αυτή η
ίδια διαδικασία της εκμάθησης συγκροτεί
το περιεχόμενο της μάθησης αυτής. Ο ρόλος του εκπαιδευτή συνίσταται στο να
συνομιλεί χρησιμοποιώντας συγκεκριμένες περιπτώσεις μέσα από τις οποίες το άτομα
να διαπαιδαγωγείται. ( Bertrand Y ,1999,
143)
Έτσι , ενώ σε
πρώτο επίπεδο η παγκοσμιοποίηση αυξάνει σημαντικά τη δύναμη των μεγάλων
κυβερνήσεων και των πολυεθνικών επιχειρήσεων , μπορεί παράλληλα να ενδυναμώσει
ομάδες και άτομα που ήταν προηγούμενα εκτός δημοκρατικού διαλόγου και του
γηπέδου τής πολιτικής αντιπαράθεσης. Τέτοιες ενδεχομένως θετικές επιδράσεις της
παγκοσμιοποίησης συμπεριλαμβάνουν αυξημένη είσοδο στην εκπαίδευση και για άτομα
που προηγούμενα είχαν αποκλειστεί . Ο ρόλος των νέων τεχνολογιών στα κοινωνικά
κινήματα , στους πολιτικούς αγώνες και στην καθημερινή ζωή εξαναγκάζει την
κριτική παιδαγωγική να ξανασκεφτεί την εκπαίδευση και τον εγγραμματισμό σε μια νέα παγκόσμια και υψηλής τεχνολογίας
εποχή και να εξαναγκάσει τα κοινωνικά κινήματα να ξανασκεφτούν τις πολιτικές
τους , τις στρατηγικές και τους σκοπούς.(Gates B, 1995, 251)
Είναι πράγματι απίθανο να αντισταθούμε ή να
αγνοήσουμε την παγκοσμιοποίηση που επηρεάζει κάθε πλευρά της ζωής. Η
παγκοσμιοποίηση εμπεριέχει τη διασπορά των νέων τεχνολογιών που έχουν τεράστιο
αντίκτυπο στην οικονομία , στην πολιτική διοίκηση , στην κοινωνία , στην
κουλτούρα , στην εκπαίδευση και στην ατομική εμπειρία Η εξάπλωση της παγκόσμιας κουλτούρας έχεις σημαντικά αποτελέσματα που παράγουν
νέες προκλήσεις για την εκπαίδευση και την πολιτική συγκρότηση. Η κουλτούρα
αποτελούσε την ιδιαίτερη τοπική δύναμη που ξεχώριζε κοινωνίες και άτομα μεταξύ
τους. Η κουλτούρα παρέχει μορφές τοπικών ταυτοτήτων , πρακτικών και τρόπων της
καθημερινότητας – που χρησιμεύουν ως προπύργιο ενάντια στην εισβολή ιδεών ,
ταυτοτήτων και μορφών ζωής ξένων προς
τις συγκεκριμένες τοπικές περιοχές υπό συζήτηση. Η εκπαίδευση με τη σειρά της
μεταδίδει τις ικανότητες και τα εργαλεία που δίνουν στα άτομα τις ικανότητες να
συμμετέχουν στις κουλτούρες με δημιουργικό τρόπο. (McKehzie W,
1994,13) Το παγκόσμιο κύμα της
κουλτούρας και η γρήγορη διασπορά των νέων τεχνολογιών έχουν τεράστιες
συνέπειες για την εκπαίδευση. Από τη μία μεριά , η παγκοσμιοποίηση ίσως
εμπεριέχει την επιβολή συνεταιρικών διοικητικών δομών και επεβεβλημένων
εκπαιδευτικών θεσμών κάνοντας και περαιτέρω την εκπαίδευση αποικία των
επιχειρησιακών δυνάμεων . Ίσως αυτό οδηγήσει σε μια αυξανόμενη αναδιάρθρωση της
εκπαίδευσης και στην επάνοδο της ποιοτικής εκπαίδευσης προσπελάσιμης μόνο στις
ελίτ που μπορούν να την αποκτήσουν . Η παγκοσμιοποίηση της εκπαίδευσης ίσως
εμπεριέχει την κυριαρχία της Δύσης , και ιδιαίτερα της αγγλικής γλώσσας , καθώς
η αγγλική αναδεικνύεται η προτιμούμενη γλώσσα στο διαδίκτυο.
Σε σχέση με την εκπαίδευση , δίνεται η πιθανότητα να ανοιχθούν ευκαιρίες για έρευνα
και επικοινωνία που δεν υπήρχαν πριν σε μαθητές και εκπαιδευτικούς που δεν
είχαν πρόσβαση σε μεγάλες ερευνητικές βιβλιοθήκες και ιδρύματα. Το διαδίκτυο
κάνει προσβάσιμες πολλές πληροφορίες και γνώσεις σε περισσότερους ανθρώπους από
ό,τι κανένας προηγούμενος θεσμός στην ιστορία , αν και έχει τα προβλήματα του
και τα όρια του. Επιπλέον, το διαδίκτυο δίνει τη δυνατότητα στα άτομα να
συμμετέχουν σε συζητήσεις και να κυκλοφορούν τις ιδέες και τη δουλειά τους με τρόπους που προηγούμενα ήταν εκτός των
ορίων για άτομα που δε συνδέονταν με το κύκλωμα των πληροφοριών , των ΜΜΕ και της επικοινωνίας.
Επίσης υπάρχουν πολλές πιθανότητες για εξάπλωση και
εκδημοκρατισμό της εκπαίδευσης μέσα από τις νέες τεχνολογίες και το διαδίκτυο.
Αλλά ενώ θα ήταν λάθος αν απλά υποτιμούσαμε και απορρίπταμε τη παγκοσμιοποίηση
ή τις νέες τεχνολογίες , θα ήταν εξίσου λάθος να τα επικροτούσαμε άκριτα. Για
παράδειγμα , σε σχέση με την εκπαίδευση , υπάρχουν επίσης κίνδυνοι οι υπολογιστές
να χρησιμοποιηθούν για να υποβαθμίσουν την αξία των εκπαιδευτικών και παράλληλα
να αποτελέσουν μέρος της αναδιοργάνωσης των πανεπιστημίων σύμφωνα με τις
γραμμές των πολυεθνικών .
Σε κάθε περίπτωση οι δραματικές μεταμορφώσεις της
οικονομίας και της κουλτούρας απαιτούν με τη σειρά τους και επαναπροσέγγιση της
εκπαίδευσης . Οι νέες τεχνολογίες απαιτούν
νέο φιλοσοφικό και παιδαγωγικό
υπόβαθρο που δίνει τη δυνατότητα σε μαθητές και σε πολίτες να λειτουργήσουν σε
υψηλής τεχνολογίας οικονομία και σε μία γρήγορα εναλλασσόμενη κοινωνία και διοίκηση. (Kellner D,1998,103-122)
Η κριτική παιδαγωγική έχει παραδοσιακά προσπαθήσει να ενδυναμώσει τα άτομα για
να ελέγξουν δημοκρατικά και τις ζωές τους και την κοινωνία. Σε έναν αυξανόμενο
παγκοσμιοποιημένο κόσμο πρέπει οι νέες παγκόσμιες δυνάμεις , οι νέες
τεχνολογίες , οι αλλαγμένες κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες και οι νέες μορφές πολιτικής σύγκρουσης να αναλάβουν την ευθύνη τους σε μια
προσπάθεια επανεξέτασης της εκπαίδευσης υπό το πρίσμα των νέων συνθηκών. Αυτό
περιλαμβάνει την ενδυνάμωση των ατόμων για να καταλάβουν και ταυτόχρονα να
αντισταθούν στην παγκοσμιοποίηση. (Hirst P,Thompson G,1996,115)
Αφότου οι νέες τεχνολογίες μεταμορφώνουν δραματικά
κάθε σφαίρα της ζωής , οι προκλήσεις –κλειδιά για την κριτική θεωρία περιέχουν το πώς πρέπει να αναλυθεί
αυτή η σπουδαία μεταμόρφωση και το πώς πρέπει να αλλαχθούν οι στρατηγικές για να έχουμε παραγωγική χρήση των νέων
τεχνολογιών. Φανερά οι καταπιεστικές χρήσεις
των νέων τεχνολογιών στον τομέα της εργασίας , στην εκπαίδευση , στον
δημόσιο τομέα και στην καθημερινή ζωή
είναι πιο αναγκαίες από ποτέ.
Αλλά εξίσου αναγκαίες είναι και οι στρατηγικές που θα χρησιμοποιούν τις
νέες τεχνολογίες για να ξανακτιστούν
πόλεις , σχολεία , οικονομία και
κοινωνία.(Kellner D,1999,311)
Υπό αυτό το
πρίσμα επαφίεται στους πολίτες να
δημιουργήσουν νέες δημόσιες σφαίρες επιρροής και πολιτικές , και
στην παιδαγωγική να
χρησιμοποιήσει τις νέες τεχνολογίες για να αποφασίσει τι είδους κοινωνία θέλουμε και τι είδους κοινωνία απορρίπτουμε.
Αυτό απαιτεί , εν συντομία , αιτήματα για καλύτερη ποιοτική εκπαίδευση , για
καλύτερο σύστημα υγείας , κοινωνική πρόνοια και βοηθήματα από το κράτος αλλά
και αγώνα για τη δημιουργία μίας δημοκρατικής και δίκαιας κοινωνίας. Αλλά κάποιος δεν μπορεί να
περιμένει ότι οι « γενναιόδωρες » πολυεθνικές και το κράτος πρόνοιας θα
ανοίξουν σε όλους τους πολίτες τα σύνορα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας της πληροφόρησης. Αυτό , δηλαδή η προβολή του εκδημοκρατισμού και της προοδευτικής
κοινωνικής αλλαγής , είναι περισσότερο
στο χέρι των ατόμων και των ομάδων .
Με τον τρόπο αυτό , σε αντίθεση με την
παγκοσμιοποίηση «από επάνω» – από τον πολυεθνικό καπιταλισμό – προτείνεται η παγκοσμιοποίηση «από κάτω» που υποστηρίζει
των αγώνα των ατόμων και των ομάδων χρησιμοποιώντας τις νέες τεχνολογίες για τη
δημιουργία μιας εκδημοκρατισμένης και εξισωμένης κοινωνίας. Βέβαια , οι νέες
τεχνολογίες ίσως επαυξήσουν τις υπάρχουσες ανισότητες στην τάξη , και στην κοινωνία γενικότερα
και δώσουν στις μεγάλες πολυεθνικές καινούρια εργαλεία για να επιτύχουν τους
στόχους τους. Σε αυτή την κατάσταση , είναι στο χέρι των ανθρώπων , στο χέρι
μας , να αντιστρέψουμε τις στρατηγικές αυτές και να προβάλλουμε τον
εκδημοκρατισμό και την κοινωνική δικαιοσύνη . (Kellner D,1995,427-48)
Αυτό έχει ως συνέπεια
η κριτική παιδαγωγική να χρειάζεται να αναπτύξει νέες εκπαιδευτικές
στρατηγικές για να αντικρούσει την παγκοσμιοποίηση από επάνω ,να ενδυναμώσει τα
άτομα ώστε να κατανοήσουν και να δράσουν αποτελεσματικά σ’ έναν
παγκοσμιοποιημένο κόσμο για να παλέψουν
για κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό απαιτεί τη διδασκαλία νέων γνωστικών
αντικειμένων και επίσης την
επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για να
μάθουν σε μαθητές και πολίτες να χειρίζονται τις νέες τεχνολογίες για
προοδευτικούς σκοπούς. (Kellner D,1999,316)
Το σχέδιο για την μετατροπή της εκπαίδευσης θα λάβει
διάφορες μορφές και περιεχόμενα . Στις
υπεραναπτυγμένες χώρες , τα άτομα πρέπει να ενδυναμωθούν δουλεύοντας και
δρώντας σε μια υψηλής τεχνολογίας οικονομία και γι’ αυτό πρέπει να αποκτήσουν
δεξιότητες χρήσης ΜΜΕ και υπολογιστών
για να επιβιώσουν στο νέο κοινωνικό περιβάλλον. Οι παραδοσιακές γνωστικές
δεξιότητες θα πρέπει να καλλιεργηθούν έτσι ώστε οι μαθητές να περιγράψουν και
να κατανοήσουν τις προκύπτουσες αλλαγές
της νέας παγκόσμιας τάξης και να μάθουν να παίρνουν μέρος σε αυτή . Αυτό
απαιτεί την απόκτηση οράματος για το πώς μπορεί να είναι η ζωή ή για το ποιες
εναλλακτικές προτάσεις υπάρχουν για την παρούσα τάξη και για το ποια είναι η
αναγκαιότητα του αγώνα και η οργάνωση
που απαιτείται για την πραγμάτωση
των προοδευτικών στόχων. Οι γλώσσες της γνώσης και της κριτικής πρέπει , γι’
αυτό , να είναι υποστηριζόμενες από την ελπίδα, την αισιοδοξία και την πράξη.
Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι ένας από τους εκφραστές της κριτικής παιδαγωγικής
, ο Paulo Freire ,
υπήρξε θετικός προς τα ΜΜΕ και τις νέες τεχνολογίες θεωρώντας τις όμως πιθανά εργαλεία για
ενδυνάμωση των πολιτών καθώς και όργανα κυριαρχίας στα χέρια των ελίτ. Ο Freire έγραψε << Η τεχνολογική και επιστημονική
εκπαίδευση δεν πρέπει να είναι εχθρική προς την
ανθρωπιστική εκπαίδευση για όσο η τεχνολογία και η επιστήμη στην
επαναστατική κοινωνία βρίσκονται στην
υπηρεσία της μόνιμης απελευθέρωσης και
της ενανθρώπισης.>>(Freire
P,1972,157) Πολλοί κριτικοί παιδαγωγοί ,παρόλαυτα , είναι
τεχνοφοβικοί βλέποντας τις νέες
τεχνολογίες μόνο ως όργανα κυριαρχίας . Σε έναν κόσμο που βρίσκεται διαρκώς
υπό αμείλικτες διαδικασίες παγκοσμιοποίησης και τεχνολογικής μεταμόρφωσης , κάποιος δεν μπορεί, όμως, με
καλή θέληση να υποστηρίξει την πολιτική
των καθαρών χεριών και της αγνότητας , βρισκόμενος σε απόσταση από την
τεχνολογία και την παγκοσμιοποίηση αλλά θα πρέπει να παρεμβαίνει στις
διαδικασίες οικονομικής και τεχνολογικής επανάστασης προσπαθώντας
να εκτρέψει αυτές τις δυνάμεις για προοδευτικούς σκοπούς και για
ανάπτυξη νέων παιδαγωγικών θεωριών που θα προχωρήσουν το σχέδιο της ανθρώπινης απελευθέρωσης και
ευημερίας.(Kellner D,1999 317)
SUMMARY
Globalization is the most used
word of the decade and because of its complex meaning it is hard to ascertain
the goals and the effects for the critical pedagogy. The term is ambiguous
since we are talking about globalization from above, which is linked with
capitalism of multinational companies, and for globalization from below, which
concerns individuals and groups who use the instruments of globalization
(Internet, new technologies) for the social justice and democratization of
society.
The educational institution is
connected with the globalization movement as it offers to education the access
to new technologies. It is necessary to approach globalization using the
methods of critical pedagogy as formed by its godfather Paulo Freire. The
development of the new pedagogy will advance the project of human liberation
and well-being.
Bertrand Y, <<
Σύγχρονες εκπαιδευτικές θεωρίες
>>, μετ. Α. Σιπιτάνου κ Ελ. Λινάρδου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα , Αθήνα
1999.
Best Steven , << The politics
of Historical Vision >> ,Guilford
Press , New York 1994.
Carr W & Kemmis
S, << Για μια κριτική
εκπαιδευτική θεωρία >>, εκδ. Κώδικας, Αθήνα 1997.
Freire Paulο , << Pedagogy
of the oppressed >>, Herder and
Herder , New York 1972.
Gates Bill , << The road ahead
>> , Vilking ,New York 1995.
Hirst Paul & Thompson Grahmame ,
<< Globalization in Question >>, Polity Press , Cambridge England
1996.
Mc Kenzie Wark , << Virtual Geography : Living
with Global Media Events >> Indiana University Press , Bloomington and
Indianapolis 1994.
Mody Bella, << Designing
Messages for Development Communication : An audience Participation – based
Research>>, Sage, Newbury Park , California 1991.
Παπάς Αθανάσιος, << Σύγχρονη Θεωρία και Πράξη της
Παιδείας>>, τ. Α & Β΄, εκδόσεις Δελφοί, Αθήνα 1995
Ματσαγγούρας Ηλίας , << Θεωρία της Διδασκαλίας >>τ.Α ,εκδ. Gutengerg , Αθήνα 1999.
Κellner Douglas, << Social
Theory , Education &Cultural Change >> Routledge New York – London , 1999.
- << Critical Theory,
Marxism and Modernity >>,Polity Press & John Hopkins University Press
, Cambridge , England 1989.
-
<< Multiple Literacies and Critical Pedagogy in a Multicultural
Society>>, Educational Theory 48
, no 1, 1998.
- << Intellectuals and New
Technologies >> Media , Culture and Society vol.17 , Fall 1995.
Latouche Serge, << The
westernization of the world >> ,Polity Press , Cambridge , England 1996.