Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ: Η ΦΥΣΗ ΚΑΙ Η ΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ

Η Σχολική Βία στην Προοπτική της Παγκοσμιοποίησης:

Η Φύση και η Έκταση του Προβλήματος στη Χώρα μας.

Του Παναγιώτη Καλλιώτη

Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Sheffield (U.K).

ABSTRACT

This is an exploratory/descriptive study of bullying with some empirical connotations that explores the extent and nature of aggressive behaviour engaged in by schoolchildren in Hellas. The key issues for the study were to establish the extent of the incidents of bullying among pupils between eight to fifteen years old and to describe and bring to light some aspects of the bully/victim problem, as pupils, teachers and parents perceive it. The key issues are examined using three data sources. There were 677 pupils at three primaries and one secondary schools of East Attica (Athens), 36 teachers from those schools and 24 parents whose children studied at those schools. A combination of three checklists (a modified Hellenic version of the “Life in School” Checklist and a “Supplementary Questionnaire”/Author’s creation) was used to establish the incidence of school bullying among pupils. Furthermore, a sample of teachers and parents were interviewed about their perceptions of school bullying and of the school’s and family’s policies to prevent it respectively. For this reason, two questionnaires were created. In this paper, we present the results taken from the pupils’ sample.

The findings indicate that the incidence of bullying and general aggression stands in a relatively high proportion among pupils in the schools studied. There was evidence that pupils perceived and defined school bullying mainly as a synergy of the physical rooted actions within the checklist rather than the physiological ones. Gender was identified as an important variable in that determination and not only on that. Significant sex differences were found for the majority of the negative indicators of “being bullied” of the “Life in School” checklist with boys experiencing more bullying than girls. Age differences were also found for some of the negative indicators of the “Life in school” checklist. There were no statistically significant differences between the schools in either the experience or the perception of bullying. The two most common forms of bullying were reported to be hitting/kicking and threatened to hurt me (physically or psychologically)/tried to get me into trouble. The most common place that the incidents bullying tended to occur was the playground of the school.

Εισαγωγή

Ένα από τα πρoβλήματα της τελευταίας δεκαετίας που ανάδειξε η διεθνής εκπαιδευτική ερευνητική σκηνή προς επίλυση είναι το φαινόμενο της σχολικής βίας (bullying). Παγκοσμίως, το πρόβλημα υπήρχε από τη γέννηση της μαζικής εκπαίδευσης, αλλά πήρε μεγάλες διαστάσεις, τώρα στη λεγομένη εποχή της παγκοσμιοποίησης. Της εποχής που επιτάσσει για τον χώρο της εκπαίδευσης ίσες ευκαιρίες μάθησης και γνώσης για όλους, γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία πολυπληθών και ανομειογενών τάξεων και σχολείων. Ειδικότερα, στην Ελλάδα, βιώσαμε την περίοδο αυτή, την αύξηση του μαθητικού πληθυσμού της (με την έλευση αλλοδαπών μαθητών), με αποτέλεσμα μετατροπή του εκπαιδευτικού μας συστήματος από μονοπολιτισμικό που ήταν σε πολυπολιτισμικό.

Ορισμός της Σχολικής Επιθετικότητας (School Bullying).

Η παιδική επιθετικότητα (bullying-harassment-mobbing) δεν είναι νέο φαινόμενο στις Δυτικές κοινωνίες. Μάλιστα έχει απεικονιστεί από την διεθνή λογοτεχνία [Oliver Twist (Dickens, 1838) Tom Browns’ schooldays, (Hughes, 1857)κ.ά]. Η σχολική επιθετικότητα είναι επίσης κομμάτι των εμπειριών του σχολείου. Λίγοι είναι οι μαθητές που την προκαλούν και περισσότεροι αυτοί που την υφίστανται ή είναι μάρτυρές της. Η αίσθηση της σχολικής επιθετικότητας είναι πάρα πολύ κατανοητή από την στιγμή που οι περισσότεροι ενήλικες μπορούν να ανακαλέσουν στην μνήμη τους τα επεισόδια από τις σχολικές τους μέρες.

Οι άνθρωποι δέχονται την σχολική επιθετικότητα σαν φυσική διαδικασία στην ανάπτυξη του παιδιού. Η συνηθισμένη αντίληψη είναι ότι ανέχοντάς την και πιθανώς ανταποδίδοντάς την, αγόρια και κορίτσια σκληραίνουν και προετοιμάζονται για την ζωή.

Ο Don Olweus (1993) δίνει έναν γενικό και κατανοητό ορισμό για την σχολική επιθετικότητα (bullying) : «Ένας μαθητής κακοποιείται ή γίνεται θύμα όταν αυτός είναι εκτεθειμένος κατ’ επανάληψη και για μεγάλη χρονική διάρκεια στις αρνητικές ενέργειες του συμμαθητή του» (σελ. 9). Σύμφωνα με την Besag (1989) η σχολική επιθετικότητα (bullying) είναι συχνά μια διάθεση παρά μια δράση. Γι’ αυτό το λόγο λέει πως είναι «ένα πολυδιάστατο πρόβλημα» (σελ.ΧΙΙΙ) που έχει τις ρίζες του σε πολλές αλληλένδετες διαδικασίες όπως είναι το ταμπεραμέντο, η κοινωνική συμπεριφορά, η φυσιολογική εξέλιξη, το επίπεδο επικοινωνίας, το επίπεδο αυτοεκτίμησης και αυτοεμπιστοσύνης του παιδιού. Ορίζει δε, τη σχολική επιθετικότητα σαν «επαναλαμβανόμενη επίθεση – φυσική, ψυχολογική, κοινωνική, λεκτική – από εκείνους που είναι σε θέση ισχύος σε εκείνους που είναι αδύναμοι να αντισταθούν, με την πρόθεση να προξενήσουν δυστυχία για το δικό τους καλό και για τη δική τους ευχαρίστηση» (σελ. 4). Η διαφορά της από τον Olweus είναι ότι δίνει έμφαση στον ηθικό χαρακτήρα της πράξης, η επιθετικότητα είναι προσχεδιασμένη.

Ο Farrington (1993, σελ.2) προτείνει ένα γενικό ορισμό της σχολικής επιθετικότητας (bullying) συνδυάζοντας τις ερμηνείες διαφορετικών ερευνητών σε μια προσπάθεια ενός καθολικού και κοινά αποδεκτού ορισμού λέγοντας ότι: «Η σχολική επιθετικότητα έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά στοιχεία: 1) φυσική, λεκτική ή ψυχολογική επίθεση ή προσβολή. 2) Πρόθεση να προκαλέσει φόβο, ανησυχία ή πόνο στο θύμα. 3) περιλαμβάνει μια ανισορροπία ισχύος με το δυνατότερο παιδί να πιέζει το αδύναμο. 4) Δεν προκαλείται από το θύμα. 5) Επαναλαμβάνεται από τα ίδια παιδιά για μεγάλη χρονική διάρκεια».

Αν μπορούμε να βρούμε τη συχνότητα της σχολικής επιθετικότητας, τότε μπορούμε και να την μειώσουμε.

Οδηγούμενοι απ’ αυτή την αλήθεια αποφασίσαμε να κάνουμε αυτή την έρευνα που στοχεύει στο να κατανοήσουμε τι σημαίνει σχολική επιθετικότητα για τα ελληνόπουλα, συλλέγοντας όσο το δυνατό περισσότερες πληροφορίες κάτω από τις συνθήκες που τα παιδιά μας κακοποιούνται.

Ορισμός εργασίας.

Διαλέξαμε σαν ορισμό εργασίας για την ερευνά μας τον ορισμό της σχολικής επιθετικότητας (school bullying) των (Smith και Sharp, 1994, σελ.13)., γιατί ορίζει με σαφή τρόπο ποιες συμπεριφορές και ενέργειες των παιδιών είναι και ποιες δεν είναι επιθετικές.

«Λέμε ότι ένα παιδί έχει ενοχληθεί ή πειραχθεί ή κοροϊδευτεί, όταν ένα άλλο παιδί ή μια ομάδα παιδιών του(της) λένε άσχημα λόγια. Είναι ακόμα ενόχληση ή πείραγμα όταν ένα νέο παιδί έχει χτυπηθεί, κλωτσηθεί ή απειληθεί. Επίσης όταν έχει κλειδωθεί μέσα σ' ένα δωμάτιο, ή του (της) έχουν σταλεί άσχημα γράμματα, ή όταν ακόμα κανείς δεν του (της) μιλά στο σχολείο. Αυτές οι καταστάσεις μπορούν να συμβούν συχνά και κατά εξακολούθηση και είναι δύσκολο για ένα νέο παιδί που ενοχλήθηκε να υπερασπίσει τον εαυτό του. Αλλά δεν είναι ενόχληση ή πείραγμα όταν δύο νέα παιδιά της ίδιας περίπου σωματικής δύναμης έχουνε μια διαμάχη ή έναν καυγά στην αυλή του σχολείου».

Μεθοδολογικό Πλαίσιο της Έρευνας.

Στόχοι και υποθετικές ερωτήσεις της παρούσας μελέτης.

Τα δύο σημαντικότερα θέματα αυτής της έρευνας ήταν:

· Να προσπαθήσει να περιγράψει το πρόβλημα θύτη (bully)/θύματος (victim) και,

·· Να διαπιστώσει τα περιστατικά της σχολικής επιθετικότητας στα ελληνικά σχολεία.

Αυτοί οι στόχοι μπορούν να μετατραπούν σε ουσία απαντώντας στις παρακάτω υποθετικές ερωτήσεις:

Αναγνωρίζουν οι Έλληνες μαθητές και κυρίως αυτοί μεταξύ 8 και 16 την ύπαρξη της σχολικής επιθετικότητας; αν ναι, πώς την ορίζουν;

Ο ορισμός των μαθητών για την επιθετικότητα εμπεριέχει διαφορές φύλου και ηλικίας;

Πόσο συχνά έχουν υποστεί επιθετικότητα από τους συμμαθητές τους;

Υπάρχουν διαφορές φύλου και ηλικίας στη συχνότητα των περιστατικών;

Σε ποιο μέρος του σχολείου εμφανίζεται η σχολική επιθετικότητα;

Οι μαθητές που δέχονται επιθετικότητα σε ποιόν το μαρτυρούν;

Μεθοδολογία της συλλογής στοιχείων.

Τα παραπάνω υποθετικά ερωτήματα ανιχνεύτηκαν με τη βοήθεια του ερωτηματολογίου «Η Ζωή στο Σχολείο» (Life in School/Hellenic version) που αποτελείται από:

Την Λίστα ελέγχου «Η Ζωή στο Σχολείο».

Την «Λίστα ορισμού».

Ένα «Συμπληρωματικό Ερωτηματολόγιο» μαθητών.

Η Δομή του ερωτηματολογίου «Η Ζωή στο Σχολείο».

Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από μια επιλογή γεγονότων (40 ερωτήσεων) που θα μπορούσαν να συμβούν σ΄ έναν μαθητή στη διάρκεια μιας εβδομάδας. Ακόμη αποτελείται από ένα μείγμα ευχάριστων ή ουδέτερων και δυσάρεστων γεγονότων σε ίση αναλογία.

Ζητείται από τους μαθητές να πουν αν τα γεγονότα της λίστας ελέγχου τους έχουν συμβεί καμία, μία ή πάνω από μία φορές στην διάρκεια της προηγούμενης εβδομάδας. (Λίστα Ελέγχου «Η Ζωή στο Σχολείο»).

Μετά τους ζητείται να πουν σημειώνοντας, ποια γεγονότα θεωρούνται περιστατικά επιθετικότητας στα σχολεία τους. («Λίστα Ορισμού»).

Τέλος, τους ζητήθηκε να συμπληρώσουν ένα «Συμπληρωματικό Ερωτηματολόγιο» που αφορούσε τον τόπο της επιθετικής συμπεριφοράς και σε ποιον το πρωτοείπαν.

Πίνακας 1. Η εφαρμογή των μεθοδολογικών εργαλείων ανά ερευνητική ερώτηση.

Ερευνητικές Ερωτήσεις	Χρησιμοποιηθέν Ερωτηματολόγιο
w Πόσο συχνά έχουν υποστεί επιθετικότητα;	Η Λίστα Ελέγχου «Η Ζωή στο Σχολείο»
x Υπάρχουν διαφορές φύλου και ηλικίας στη συχνότητα των περιστατικών;	Η Λίστα Ελέγχου «Η Ζωή στο Σχολείο»
u Αναγνωρίζουν οι Έλληνες μαθητές και κυρίως αυτοί μεταξύ 8 και 16 την ύπαρξη της σχολικής επιθετικότητας; Aν ναι, πώς την ορίζουν;	Η «Λίστα Ορισμού»
v Ο ορισμός των μαθητών για την επιθετικότητα εμπεριέχει διαφορές φύλου και ηλικίας;	Η «Λίστα Ορισμού»
y Σε ποιό μέρος του σχολείου εμφανίζεται η επιθετικότητα;	«Συμπληρωματικό Ερωτηματολόγιο»
z Οι μαθητές που δέχονται επιθετικότητα σε ποιόν το μαρτυρούν;	«Συμπληρωματικό Ερωτηματολόγιο»

Αποτελέσματα/Συζήτηση.

Ερευνητική Ερώτηση 1: Πώς ορίζουν οι μαθητές την σχολική ατακτοσύνη και επιθετικότητα;

H ερώτηση τέθηκε από την συλλογή απαντήσεων στη Λίστα Ορισμού (Βλ. Πίνακα 1) το 1996 από τρία δημοτικά σχολεία και ένα γυμνάσιο. Ονομάσαμε τα σχολεία του δείγματός μας ως Δ1, Δ2, Δ3, και Γ1, για λόγους ανάλυσης.

Η «Λίστα Ορισμού» διευκρινίστηκε πρώτα για να πάρουμε μια ένδειξη εκείνης της συμπεριφοράς που οι μαθητές θεωρούν ότι πιο συχνά αποτελεί ατακτοσύνη

Ζητήθηκε από τους μαθητές να δείξουν απαντώντας με ένα «ναι» ή «όχι» εάν πίστευαν ότι οποιοδήποτε από τα θέματα της Λίστας αποτελούσε ατακτοσύνη. Μόνο οι θετικές απαντήσεις λήφθηκαν υπόψη στην τελική ανάλυση.

Τύποι Ατακτοσύνης

Στο Πίνακα 2 παρουσιάζουμε το ποσοστό των μαθητών που δήλωσαν περισσότερο τα δεδομένα του ερωτηματολογίου «Η Ζωή στο σχολείο» ως πράξη ατακτοσύνης. Οι μέσοι όροι υπολογίστηκαν παίρνοντας ποσοστά για κάθε τάξη, μετά έγιναν οι μέσοι όροι για όλες τις τάξεις σε κάθε σχολείο και μετά υπολογίστηκαν οι μέσοι όροι για όλα τα σχολεία.

Πίνακας 2. Ποσοστά των παιδιών που αποδέχτηκαν τις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου «Η Ζωή στο Σχολείο» σαν πράξη ατακτοσύνης και επιθετικότητας σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50 %.

Δ1 Δ2 Δ3 Όλα τα Δημοτικά Γ1 Όλα τα σχολεία

Σχολεία μαζί μαζί

Ερωτήσεις (N=120) (N=132) (N=97) (N=349) (N=328) (N=677)

Q40 Προσπάθησε να με χτυπήσε 58 78 71 69 75 72

Q9 Απείλησε ότι θα με χτυπήσει (σωματ.) 64 71 64 66 69 68

Q5 Προσπάθησε να με κλωτσήσει 68 79 66 71 65 68

Q23 Προσπάθησε να με μπλέξει σε φασαρίες 58 66 68 64 71 68

Q20 Μια παρέα μαθητών με ενοχλούσε 53 71 63 62 66 64

Q4 Ήταν αγενής για την οικογένειά μου 64 62 57 61 67 64

Q34 Προσπάθησε να μου βάλει τρικλοποδιά 58 75 69 67 58 63

Q25 Προσπάθησε να με πληγώσει (ψυχολ.) 59 75 62 65 57 61

Q39 Είπε ψέματα σε βάρος μου 53 62 53 56 61 59

Q36 Γελούσε σε βάρος μου 54 64 62 60 53 57

Q16 Με πείραζε 52 70 60 61 50 56

Q21 Προσπάθησε να με κάνει να χτυπήσω

άλλα παιδιά (με φυσικά μέσα) 48 64 57 56 55 56

Q37 Απείλησε ότι θα με «καρφώσει» 49 64 52 55 49 52

Q27 Με πιέζε να κάνω κάτι που εγώ δεν ήθελα 48 61 49 53 49 51

Q38 Προσπάθησε να σπάσει κάτι δικό μου 42 62 56 53 48 51

Παρατηρώντας τα δεδομένα του Πίνακα 2 μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι: οι κυριότερες μορφές (τύποι) ατακτοσύνης που απαντήθηκαν από τους μαθητές είναι: τύποι φυσικής επιθετικότητας και ατακτοσύνης όπως χτυπάω, σπάω, κλωτσώ (Ερ40,Ερ9,Ερ5) και της μορφής απειλώ να πληγώσω κάποιον είτε ψυχολογικά είτε φυσικά (σωματικά).

Φαίνεται ότι οι Έλληνες μαθητές ορίζουν τη σχολική ατακτοσύνη σαν μια συνέργια διαφόρων αρνητικών ενεργειών κυρίως φυσικής υφής, όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε από τον παρακάτω πίνακα.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις συμφωνούν με τις διαπιστώσεις των : Arora και Thompson (1987), Olweus (1993), Kalliotis (1994, 2000), Arora (1994, 1995, 1996). Πιο συγκεκριμένα:

Οι Arora και Thompson (1987) σε δείγμα 145 μαθητών ηλικίας 12 μέχρι 14 ετών βρήκαν ότι σχεδόν οι 3 στους 5 μαθητές ορίζουν το φαινόμενο της σχολικής επιθετικότητας κυρίως ως συνέργια συμπεριφορών φυσικής βίας. Επίσης στο ίδιο αποτέλεσμα συνηγορεί και ο Kalliotis (1994, 2000) που έγινε σε δείγμα 117 Ελλήνων μαθητών ηλικίας 11 με 12 χρονών.

Πίνακας 3. Κατάλογος των ερωτήσεων που προτιμήθηκαν περισσότερο από τους μαθητές σαν ο ορισμός της ατακτοσύνης και επιθετικότητας με τις αντίστοιχες προσδοκούμενες ενέργειες ατακτοσύνης που εμπεριέχουν.

Ερώτηση	Φράση	Ενέργεια επιθετικότητας
Ερ40	Προσπάθησε να με χτυπήσει	Άμεση φυσική επιθετικότητα.
Ερ9	Απείλησε ότι θα με χτυπήσει (με φυσικά μέσα)	Απειλή για φυσική επιθετικότητα.
Ερ5	Προσπάθησε να με κλωτσήσει	Άμεση φυσική επιθετικότητα.
Ερ23	Προσπάθησε να σπάσει κάτι δικό μου	Απειλή για φυσική επιθετικότητα / Προσπάθεια για ξεκίνημα καβγά.
Ερ20	Μια παρέα μαθητών με ενοχλούσε	Ομάδα εναντίον ατόμου/ Διαλέγω «θύμα».
Ερ4	Ήταν αγενής με την οικογενειά μου	Κατηγορίες εναντίον της οικογένειας/ Απειλή για ψυχολογική επιθετικότητα.
Ερ34	Προσπάθησε να μου βάλει τρικλοποδιά	Άμεση φυσική επιθετικότητα.
Ερ25	Προσπάθησε να με πληγώσει (ψυχολ.)	Απειλή για ψυχολογική επιθετικότητα.
Ερ39	Είπε ψέματα σε βάρος μου	Απειλή για ψυχολογική επιθετικότητα.
Ερ36	Γελούσε σε βάρος μου	Απειλή για ψυχολογική επιθετικότητα.
Ερ16	Με πείραζε	Απειλή για ψυχολογική επιθετικότητα.
Ερ21	Προσπάθησε να με κάνει να χτυπήσω άλλα παιδιά (με φυσικά μέσα)	Απειλή για φυσική επιθετικότητα / Προσπάθεια για ξεκίνημα καβγά.
Ερ37	Απείλησε ότι θα με «καρφώσει»	Απειλή για ψυχολογική επιθετικότητα.
Ερ27	Με πιέζε να κάνω κάτι που εγώ δεν ήθελα	Απειλή για ψυχολογική επιθετικότητα.
Ερ38	Προσπάθησε να σπάσει κάτι δικό μου	Απειλή για φυσική επιθετικότητα / Προσπάθεια για ξεκίνημα καβγά.

Ερευνητική ερώτηση 2: Υπάρχει σημαντική διαφορά φύλου και ηλικίας στον μαθητικό ορισμό της σχολικής επιθετικότητας και ατακτοσύνης;

Αναλύσεις γενικής συσχέτισης χ² .

Οι αναλύσεις του χ² έγιναν σε όλες τις ερωτήσεις της «Λίστας Ορισμού» με σκοπό να βρούμε εάν υπάρχει κάποια σημαντική διαφορά ανάμεσα στο φύλο και την ηλικία των μαθητών σε σχέση με την αποδοχή των πράξεων του ερωτηματολογίου σαν ορισμό της σχολικής επιθετικότητας.

Διαφορές φύλου.

Σημαντική αναμέσα στα αγόρια και στα κορίτσια βρέθηκε να υπάρχει μόνο στην ερώτηση 32=Μου φώναζε με άγριο τρόπο (Ν=677, c² =7.60, p<0.005), με τα κορίτσια να ορίζουν την ενέργεια αυτή σαν πράξη επιθετικότητας και ατακτοσύνης περισσότερο από τα αγόρια.

Διαφορές ηλικίας.

Σημαντικές διαφορές ηλικίας σε σχέση με τον μαθητικό ορισμό της επιθετικότητας βρέθηκαν στις ερωτήσεις: 16, 34 και 31. Πιο συγκεκριμένα για τις ερωτήσεις 16= Με πείραζε (Ν=676, c² =23.01, p=0.000) και 34= Προσπάθησε να μου βάλει τρικλοποδιά (Ν=676, c² =29.17, p=0.000) όσο μικρότερη είναι η ηλικία των μαθητών τόσο μεγαλύτερα ποσοστά αποδοχής αυτών των ενεργειών ως πράξεις ατακτοσύνης και επιθετικότητας λαμβάνεις. Για την ερώτηση 31=Ήταν αγενής για το χρώμα του δερματός μου (Ν=676, c² =11.46, p<0.021), όσο μεγαλύτερη ήταν η ηλικία των μαθητών τόσο μεγαλύτερα ποσοστά αποδοχής της ως πράξη ορισμού της μαθητικής επιθετικότητας λάβαμε.

Ερευνητική Ερώτηση 3: Πόσο συχνά οι μαθητές εκφοβούνται και «κακοποιούνται»;

Από τους μαθητές των σχολείων του δείγματός μας ζητήθηκε να υποδείξουν μέσα από ένα αριθμό 40 ερωτήσεων που περιέγραφαν ευχάριστες αλλά και δυσάρεστες σχολικές δραστηριότητες, να μας πουν τι συνέβη σ΄αυτούς την προηγούμενη βδομάδα στο σχολείο τους.

Η έκταση του φαινομένου της σχολικής επιθετικότητας.

Το 20% των παιδιών ανέφεραν ότι μια φορά τη βδομάδα και περισσότερο εκφοβούνται από τους συμμαθητές τους, ενώ ένα 10% του μαθητών του δείγματός μας αναφέρθηκαν ότι ήταν θύματα της σχολικής κακοποίησης (βλ. Πίνακα 4).

Ερευνητική ερώτηση 4: Υπάρχουν διαφορές φύλου και ηλικίας στη συχνότητα των περιστατικών;

Σημαντικές διαφορές φύλου βρέθηκαν σε κάποιους από τους αρνητικούς δείκτες/ερωτήσεις, με τα αγόρια να δέχονται μεγαλύτερη επιθετικότητα και ποσοστά εκφοβισμού απ’ότι τα κορίτσια. Επίσης, βρέθηκαν κάποιες διαφορές ηλικίας στην συχνότητα του φαινομένου σε κάποιους από τους δείκτες.

Τα αποτελέσματα της έρευνας μας συμφωνούν με τα δεδομένα της παγκόσμιας βιβλιογραφίας για την σχολική επιθετικότητα. Πιο συγκεκριμένα συμφωνούν με τις έρευνες των : Olweus (1978, 1993), Arora και Thompson (1987), Yates και Smith (1989), Whitney και Smith (1993).

Ερευνητική ερώτηση 5 και 6: Σε ποιο μέρος του σχολείου λαμβάνει μέρος η επιθετικότητα των μαθητών; Σε ποιον οι μαθητές πρωτοείπαν το συμβάν;

Τα παραπάνω ερωτήματα απαντήθηκαν με την εφαρμογή του «Συμπληρωματικού Ερωτηματολογίου» στα τέσσερα σχολεία του δείγματός μας (Ν=677).

Οι απαντήσεις των μαθητών παρουσιάζονται στον παρακάτω Πίνακα 5.

Πίνακας 5. Ποσοστά των μαθητών (ανά σχολείο και για όλα τα σχολεία μαζί) που απάντησαν (α) σε ποιο μέρος του σχολείου έγινε η «κακοποίηση», (β) σε ποιον το πρωτοείπαν.

(α) Σε ποιο μέρος του σχολείου έγινε η «κακοποίηση»

Δ1 Δ2 Δ3 Γ1

Σύνολο

(N=120) (Ν=132) (Ν=97) (Ν=328) (Ν=677)

Μέσα στην τάξη 16.0 18.0 26.3 17.7 19.9

Στους διαδρόμους 8.5 14.0 11.6 4.8 9.6

Στην αυλή 56.4 14.0 28.4 48.4 38.9

Έξω από το σχολείο 19.1 54.0 33.7 29.0 31.6

(β) Σε ποιον το πρωτοείπαν

Δ1 Δ2 Δ3 Γ1

Σύνολο

(N=120) (Ν=132) (Ν=97) (Ν=328) (Ν=677)

Στο Διευθυντή/ ντρια 2.1 8.0 5.3 12.9 6.3

Στο Δάσκαλο/ α 27.7 14.0 21.1 22.6 22.3

Στους γονείς τους 37.2 28.0 27.4 30.6 31.2

Στο συμμαθητή/τρια 22.3 20.0 16.8 27.4 21.3

Σε κανένα 10.6 30.0 29.5 6.5 18.9

Παρατηρώντας τα στοιχεία του παραπάνω Πίνακα μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι:

(α). Οι μαθητές τείνουν στο σύνολο τους να εκφράζουν αλλά και να δέχονται την σχολική επιθετικότητα στην αυλή του σχολείου (38.9%). Επίσης περίπου το 1/3 των μαθητών δηλώνει ότι έξω από το σχολείο λαμβάνει χώρα η σχολική επιθετικότητα.

(β).Υπάρχει ένα συνολικό ποσοστό μαθητών της τάξεως του 20% που δηλώνει ότι τα συμβάντα της επιθετικότητας γίνονται μέσα στην τάξη. Αυτό είναι πολύ ανησυχητικό γιατί δηλώνει ότι οι δάσκαλοι(ες) των τάξεων είτε ανέχονται την ατακτοσύνη των μαθητών είτε δεν γνωρίζουν ότι η σχολική επιθετικότητα υπάρχει μέσα στην τάξη τους.(γ). Το σχολείο Δ1 παρουσιάζει την μεγαλύτερη συχνότητα επεισοδίων επιθετικότητας στην αυλή (56.4%), που σημαίνει ότι πρέπει το σύστημα επιτήρησης των δασκάλων κατά την διάρκεια των διαλειμμάτων να αλλάξει. Επίσης, στο σχολείο Δ3 οι δάσκαλοι πρέπει να ευαισθητοποιηθούν περισσότερο στα ζητήματα σχολικής πειθαρχίας και επιθετικότητας μέσα στην τάξη (26.3%). (δ). Οι μαθητές τείνουν περισσότερο (31.2%) να λένε στους γονείς τους τα συμβάντα της σχολικής επιθετικότητας που τους έτυχαν. Τέλος, ένα ποσοστό του 22.3% τα αναφέρει στον δάσκαλο(α) του σχολείου.

Συμπεράσματα

u Οι μαθητές φαίνεται να αποδέχονται σχεδόν στο σύνολό τους (4 στους 5) το τι είναι σχολική επιθετικότητα και ατακτοσύνη προτιμώντας περισσότερο τους φυσικούς τύπους της, όπως: χτυπάω, κλωτσώ, σπάω, από τους μη φυσικούς, για να την ορίσουν. Παρότι οι συμπεριφορές και οι τύποι της σχολικής επιθετικότητας καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα διαφορετικών συμπεριφορών.

v Το πρόβλημα της σχολικής επιθετικότητας στα ελληνικά δημοτικά σχολεία φαίνεται να απασχολεί ένα μεγάλο μέρος των μαθητών ( 1 στους 4) σε καθημερινή βάση, με το 1/10 των μαθητών να πιστοποιείται ως θύματα της σχολικής επιθετικότητας.

w Τα αγόρια ανέφεραν περισσότερα περιστατικά σχολικής επιθετικότητας απ’ ότι τα κορίτσια, αλλά φαίνεται ότι η ατακτοσύνη αγοριών και κοριτσιών ορίζεται ομοιόμορφα απ’ ότι αρχικά υποτίθετο.

x Οι μαθητές τείνουν να εκφράζουν αλλά και να δέχονται την επιθετική συμπεριφορά των συμμαθητών τους κυρίως στην αυλή του σχολείου (4 στους 10) και μετά έξω από το σχολείο (3 στους 10).

y Επίσης, οι μαθητές από 8 έως 12 χρονών τείνουν στην πλειοψηφία τους (2 στους 3) να λένε είτε στους γονείς, είτε στον δάσκαλό τους τα περιστατικά σχολικής επιθετικότητας που τους συνέβηκαν. Αξιοσημείωτο δε είναι ότι όσο η μαθητική ηλικία μεγαλώνει τόσο λιγότερη αναφορά των περιστατικών σχολικής επιθετικότητας έχουμε προς τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς και περισσότερο στους συμμαθητές τους και σε κανέναν.

Βιβλιογραφία

Arora, C.M.J. (1994). ‘Measuring Bullying with the Life in School Checklist’. Pastoral Care in Education, Vol.12, No.3, pp. 11-16.

Arora, C.M.J. (1995). ‘A Longitudinal Study of the Incidence of Bullying as Defined by Pupils in a Secondary School, Their Perspectives on the Bullying Process and on the School's Strategies of Dealing with this’. Sheffield University. Unpublished PhD Thesis.

Arora, C.M.J. (1996). ‘Defining Bullying: Towards a Clearer General Understanding and More Effective Intervention Strategies’. School Psychology International, Vol.17, No.4, pp.317-329.

Arora, C.M.J. and Thompson, D.A. (1987). ‘Defining Bullying for a Secondary School’. Education and Child Psychology, Vol.4, No.3&4, pp.110-120.Besag, E.V.(1989).Bullies and victims in schools. Philadelphia: Open University Press.

Besag, V.E, (1989). Bullies and Victims in Schools: A Guide to Understanding and management. Milton Keynes: Open University Press.

Dickens, C.J.H. (1838,March). Oliver Twist: Or the Parish Boy's Progress. Bentley's Miscellany.

Farrington, D.P. (1993). ‘Understanding and Preventing Bullying’. In M. Torny and N. Morris (Eds.) Crime and Justice: An Annual Review of Research (Vol.17). Chicago: University of Chicago Press.

Hughes, T. (1857). Tom Brown's Schooldays. New York: Harper.

Kalliotis, P.A.(1994). ‘A Comparison of the Incidents of Bullying in English and Greek Schools and for Pupils between 11 and 12 years old’. Sheffield University: Unpublished M.Ed. thesis.

Kalliotis, P.A. (2000). ‘Bullying as a Special Case of Aggression - Procedures for Cross-Cultural Assessment’, School Psychology International, 21 (1), pp. 47-64.

Olweus, D. (1993). Bullying at School-What we Know and What we Can Do. Oxford: Blackwell Publishers.

Smith, P.K. (1991). ‘The Silent Nightmare: Bullying and Victimisation in School Peer Groups’. The Psychologist: Bulletin of the British Psychological Society, 4, pp.243-248.

Smith, P. K. and Sharp, S. (1994). School Bullying-Insights and Perspectives. London: Routledge.

Whitney, I., and Smith, P.K. (1993). ‘A Survey of the Nature and Extent of Bullying in Junior/Middle and Secondary Schools’. Educational Research, Vol.35, No.1, pp.3-25.